Ngành giáo dục phải phát huy và dẫn dắt đổi mới sáng tạo

Theo Phó Thủ tướng, những năm qua, ngành giáo dục đã đạt được những thành tựu, kết quả hết sức thuyết phục, được các tổ chức quốc tế ghi nhận. Tuy nhiên, ngành giáo dục cũng đối mặt với không ít tồn tại, vướng mắc sau đại dịch COVID-19, cũng như trong quá trình thực hiện đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo; chưa đáp ứng được mong muốn, mục tiêu đặt ra của Đảng, Nhà nước cũng như kỳ vọng của người dân, xã hội.

Những tồn tại, yếu kém cần được nhận diện, xác định rõ nguyên nhân chủ quan, khách quan, chỉ ra được những giải pháp khắc phục trước mắt, lâu dài, "địa chỉ để hoá giải", cụ thể ở khâu nào, quy định nào, cấp quản lý nào.

Theo Phó Thủ tướng, lĩnh vực quản lý của ngành giáo dục hết sức quan trọng, với tư tưởng, quan điểm xuyên suốt là học tập suốt đời, xây dựng xã hội học tập, từ bậc mầm non đến đại học, nghiên cứu chuyên sâu… Đảng, Nhà nước, người dân và xã hội đã gửi gắm sứ mệnh đó cho ngành giáo dục nhưng việc triển khai thời gian vừa qua đã bộc lộ những vấn đề cần được nhận diện về tư duy, phương pháp, để từ đó, tiếp tục đổi mới hoạt động giáo dục, đào tạo theo kịp xu thế thời đại gắn kết với dự báo nhu cầu xã hội, thị trường lao động; lực lượng sản xuất trong nhà máy, xí nghiệp, thậm chí là hợp tác xã; kết hợp hiệu quả nguồn lực nhà nước đầu tư trọng tâm, trọng điểm với huy động nguồn lực xã hội.

Tại cuộc họp, Phó Thủ tướng đề nghị lãnh đạo Bộ GD&ĐT, đại diện các cục, vụ tập trung phân tích, làm rõ những vấn đề nảy sinh khi thực hiện kỳ thi THPT, tự chủ đại học, định hướng miễn giảm học phí bậc học mầm non, đổi mới chương trình, sách giáo khoa, định hướng nghề nghiệp trong trường phổ thông, đa dạng hoá nguồn đầu tư cho giáo dục đại học, thương mại hoá kết quả nghiên cứu khoa học trong trường đại học…

Nhận thức đầy đủ trách nhiệm và sứ mệnh

Báo cáo Phó Thủ tướng, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn cho biết, chất lượng giáo dục phổ thông đại trà tiếp tục được cải thiện theo hướng nâng cao chất lượng, giảm áp lực thành tích. Trong bảng xếp hạng các quốc gia về lĩnh vực giáo dục năm 2021 (được công bố năm 2022), Việt Nam xếp thứ 59, tăng 5 bậc so với năm 2020.

Tuy nhiên, giáo dục phổ thông tiếp tục phải đối mặt với tình trạng thừa, thiếu giáo viên; thiếu trường, lớp bậc mầm non, giáo dục phổ thông ở một số khu đô thị, khu công nghiệp, khu chế xuất, vùng sâu, vùng xa; thiếu quỹ đất cho xây dựng trường học, đặc biệt là ở các thành phố lớn và các tỉnh có nhiều khu công nghiệp.

Trong khi đó, giáo dục đại học, dù có những bước chuyển mạnh mẽ cả về chất và lượng, nhưng vẫn phát triển không đồng đều; tỉ lệ sinh viên/vạn dân, quy mô đào tạo sau đại học thấp hơn rất nhiều so với các nước trong khu vực và trên thế giới; cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ đào tạo chỉ mới được triển khai trong phạm vi hẹp; cơ chế huy động các nguồn lực xã hội còn gặp nhiều vướng mắc.

Lãnh đạo Bộ GD&ĐT đã chia sẻ những khó khăn về đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất, trang thiết bị thiết yếu để bảo đảm điều kiện dạy và học theo chương trình giáo dục phổ thông năm 2018; giải pháp xã hội hoá giáo dục trong trường phổ thông ở những khu vực có điều kiện kinh tế phát triển; khuyến khích đầu tư tư nhân cho cơ sở vật chất trong trường đại học; thí điểm phổ cập mầm non cho trẻ 3-4 tuổi; phương án đổi mới kỳ thi tốt nghiệp THPT sau năm 2025…

Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn bày tỏ: Ngành giáo dục đang trong quá trình đổi mới, cải cách và chuyển đổi toàn diện, song vẫn còn nhiều công việc dang dở và đang tiếp tục được triển khai, để xứng đáng là "quốc sách hàng đầu", là tương lai của đất nước.

Nhận thức được đầy đủ trách nhiệm và sứ mệnh đó, toàn ngành giáo dục đã ra sức phấn đấu, khắc phục khó khăn, từng bước đổi mới và vươn lên. Nhưng do đây là một thời kỳ chuyển đổi, với khối lượng công việc nhiều, thách thức nhiều, vấn đề đặt ra nhiều, ý kiến dư luận nhiều... nên rất nhiều chính sách đã và đang phải tiếp tục ban hành, nhiều khó khăn thách thức tiếp tục được tháo gỡ.

Nỗ lực hoàn thành nhiệm vụ trong điều kiện còn nhiều khó khăn

Chia sẻ khó khăn, vướng mắc của ngành giáo dục, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh vai trò, sứ mệnh của giáo dục, đào tạo trong phát triển nguồn nhân lực cho đất nước, một trong ba đột phá chiến lược.

Mặc dù đại dịch COVID-19 đã ảnh hưởng rất lớn đến hơn 24,5 triệu học sinh, sinh viên, hơn 1,5 triệu cán bộ, giáo viên nhưng ngành giáo dục vẫn nỗ lực để tổ chức dạy và học an toàn, chất lượng, có nhiều cách làm sáng tạo giúp quá trình chuyển đổi số thực hiện nhanh hơn, kịp thời hơn.

Cùng với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, Bộ GD&ĐT đã triển khai bài bản các chủ trương, chính sách, thể chế trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo. Từ tháng 1/2018 đến tháng 2/2023, ngành giáo dục đã trình 2 dự luật; 35 nghị định, nghị quyết của Chính phủ; 45 quyết định của Thủ tướng Chính phủ; ban hành 181 thông tư…

"Bộ GD&ĐT cần chủ trì, tổng kết, đánh giá các văn bản, đề án, dự án đã ban hành, thực hiện, từ đó đề xuất những chủ trương, giải pháp mới, phù hợp hơn trong giai đoạn sắp tới", Phó Thủ tướng đề nghị.

Điểm lại các kết quả đã đạt được trong giáo dục mầm non, phổ thông, đại học, Phó Thủ tướng khẳng định ngành giáo dục có đóng góp quan trọng vào chỉ số phát triển con người, một điểm sáng góp phần đưa Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư nước ngoài với nguồn nhân lực có chất lượng dù đất nước còn nhiều khó khăn, trình độ phát triển còn thấp. Đây là những đóng góp không thể thiếu của ngành giáo dục đối với sự phát triển kinh tế-xã hội của đất nước.

"Ngành giáo dục luôn có tinh thần đổi mới sáng tạo, dẫn dắt đổi mới sáng tạo, nỗ lực hoàn thành nhiệm vụ trong điều kiện còn nhiều khó khăn. Mười năm qua, ngành giáo dục đã thực hiện mục tiêu hết sức quan trọng trong đổi mới nền giáo dục nước nhà, chuyển hướng giáo dục từ nặng về truyền thụ kiến thức sang định hướng phát triển phẩm chất, năng lực người học theo đúng xu thế thế giới", Phó Thủ tướng nói.

Trong quá trình thực hiện chương trình giáo dục phổ thông, sách giáo khoa mới, Phó Thủ tướng đề nghị Bộ GD&ĐT tổng kết, rút ra những vướng mắc, tồn tại liên quan đến chất lượng đội ngũ giáo viên, chi ngân sách cho giáo dục, chính sách đối với cơ sở giáo dục công lập và tư nhân, phát huy hiệu quả các nguồn lực hiện có…, nhất là bảo đảm tính liên thông trong hệ thống giáo dục; sự ổn định, công khai, minh bạch, chống độc quyền trong thực hiện "một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa".

Tăng cường kiểm định chất lượng đào tạo đại học

Dành thời gian trao đổi sâu về giáo dục đại học, Phó Thủ tướng cho rằng các trường đại học của Việt Nam đã có bước tiến dài về chất lượng đào tạo (thể hiện qua xếp hạng của các tổ chức quốc tế), trong thực hiện tự chủ, nghiên cứu khoa học, "ươm mầm" khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (start-up), thương mại hoá kết quả nghiên cứu khoa học…

Đáng chú ý, Bộ GD&ĐT đã nhìn nhận được những khó khăn, vướng mắc về cơ chế, chính sách của giáo dục đại học nhằm khơi thông được các nguồn lực; bảo đảm công bằng giữa công lập và khu vực tư nhân; minh bạch chi phí đào tạo theo hướng tính đúng, tính đủ; phân loại, xác định các lĩnh vực Nhà nước cần ưu tiên; định hướng phát triển đào tạo sau đại học; đặt hàng, giao nhiệm vụ cho các trường đại học, chuẩn hoá tiêu chí đánh giá chất lượng giáo dục đại học…

"Với ngân sách, nguồn lực hiện có mà vẫn nâng được quy mô, chất lượng đào tạo đại học, đáp ứng nhu cầu thị trường là bài toán đặt ra cho ngành giáo dục", Phó Thủ tướng đặt vấn đề và đề nghị Bộ GD&ĐT làm tốt hơn nữa công tác kiểm định chất lượng đào tạo, xây dựng các tiêu chí đánh giá cụ thể theo xu hướng quốc tế; giám sát chất lượng sinh viên tốt nghiệp; cùng với các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp để dự báo chính xác nhu cầu nhân lực, từ đó, đưa ra định hướng đào tạo phù hợp cho các cơ sở giáo dục đại học, người học.

Cùng với đó, Bộ GD&ĐT chủ động nghiên cứu, đề xuất phương án phân bổ, sử dụng nguồn lực, tài nguyên về đất đai, con người, cơ sở vật chất trong các cơ sở giáo dục công lập tự chủ để nâng cao chất lượng đào tạo, hạ tầng, trang thiết bị, đổi mới mô hình quản trị...

Đẩy mạnh xã hội hoá, dành nguồn lực cho vùng sâu, vùng xa

Về định hướng phát triển giáo dục tại miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo, Phó Thủ tướng cho rằng cần triển khai đồng bộ với chính sách phát triển hạ tầng, "điện, đường, trường, trạm", quy hoạch lại các khu dân cư; đẩy mạnh xã hội hoá giáo dục ở những khu vực có hạ tầng thuận lợi, kinh tế phát triển để dành nguồn lực cho vùng sâu, vùng xa, khu vực khó khăn.

"Nhiều chính sách liên quan đến phân bổ nguồn lực cho giáo dục không chỉ Bộ GD&ĐT làm được nhưng Bộ phải có tiếng nói, quan điểm rõ ràng", Phó Thủ tướng nêu rõ.

Tại cuộc làm việc, Phó Thủ tướng đã trao đổi về một số kiến nghị của Bộ GD&ĐT về: Chính sách tiền lương, phụ cấp ưu đãi cho nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục; thẩm quyền ban hành Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; đưa các dự án, nhiệm vụ liên quan đến ngành giáo dục vào nhóm ưu tiên hàng đầu trong các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 - 2025 và 2021 – 2030; đặt hàng, giao nhiệm vụ cho các trường đại học; cơ chế, chính sách ưu đãi, hỗ trợ, khuyến khích đầu tư và tài trợ cho giáo dục đại học, xã hội hoá giáo dục đại học, bao gồm cả thực hiện cơ chế hợp tác công-tư; hoàn thiện các chính sách về vị trí việc làm, định mức số lượng người làm việc trong các cơ sở giáo dục…

"Sau cuộc làm việc, các đồng chí cần chốt lại một số vấn đề cấp thiết, căn cốt để bàn bạc kỹ lưỡng, thống nhất giải pháp cụ thể, cách thức tổ chức thực hiện. Các giải pháp phải căn cơ, được xã hội ủng hộ", Phó Thủ tướng nói.

Minh Khôi