Nông nghiệp ‘cân bằng’, thích ứng với biến đổi khí hậu

Phiên thảo luận "Nông nghiệp bền vững trong bình thường mới" của chuỗi tọa đàm "Khoa học vì cuộc sống", thuộc Tuần lễ Khoa học-Công nghệ VinFuture diễn ra từ 17-21/12 có sự tham gia của những nhà khoa học nổi tiếng đến từ những trung tâm nghiên cứu, cơ sở đào tạo hàng đầu. 

Các nhà khoa học đã cùng phân tính, thảo luận về những kết quả nghiên cứu giúp thế giới có đủ lương thực trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu, giải pháp canh tác phù hợp để thích ứng với những hiện tượng thời tiết cực đoan…

Nghiên cứu giống cây mới thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu

Phát biểu mở đầu phiên thảo luận, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy cho rằng, yếu tố quan trọng làm nên một nền nông nghiệp bền vững là tìm được sự cân bằng giữa nhu cầu sản xuất lương thực thực phẩm và bảo tồn hệ sinh thái môi trường, sức khỏe cộng đồng. Bên cạnh đó, nông nghiệp bền vững cũng cần hướng tới thúc đẩy ổn định kinh tế cho nông dân, giúp người nông dân có chất lượng cuộc sống tốt hơn.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết thêm, tại Việt Nam, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo chính là một trong những động lực quan trọng đưa Việt Nam trở thành một trong 15 quốc gia đứng đầu thế giới về xuất khẩu nông sản. Ước tính, khoa học và công nghệ đóng góp trên 30% giá trị gia tăng trong lĩnh vực nông nghiệp và khoảng 38% giá trị gia tăng trong sản xuất giống cây trồng, vật nuôi.

Chia sẻ thêm về những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, GS. Pamela Ronald (Khoa Bệnh học thực vật và Trung tâm bộ gen tại Đại học California) cho rằng thế giới sẽ phải đối mặt với nhiều hệ lụy tiêu cực của biến đổi khí hậu như mưa lũ thất thường, cháy rừng, nước biển dâng. Ở Nam Á và Đông Nam Á, theo dự đoán, ngập úng sẽ gây ảnh hưởng lớn tới người nông dân, làm thất thoát khoảng 4 triệu tấn lúa, ảnh hưởng tới an ninh lương thực.

Để đối phó với những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, các nhà khoa học đã đưa ra nhiều giải pháp, một trong số đó là đưa gene chịu ngập vào giống lúa.

Theo GS. Pamela Ronald, các nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu lúa gạo quốc tế IRRI đã tìm cách tạo ra các giống lúa chịu ngập tốt, có thể chống chịu trong khoảng gian 2 tuần, trong khi giống khác chỉ chịu 3 ngày.

Đội nghiên cứu tại IRRI đã tới Ấn Độ và Bangladesh để thăm những cánh đồng trồng thử nghiệm giống lúa chịu ngập của nông dân. Nơi trồng thử nghiệm là địa bàn thường xuyên chịu ngập úng, nhất là khi biến đổi khí hậu gia tăng. Tại đây, dân trồng lúa Swarna, bổ sung gene chịu ngập sub1 thì sinh trưởng tốt, chịu ngập tốt, sản lượng cao hơn. Dự án đã thành công khi trong năm vừa qua có 6 triệu nông dân toàn cầu đã trồng giống lúa có gen sub1 chịu ngập tốt.

Tiến tới mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 trong nông nghiệp

Đề cập đến vấn đề dịch bệnh trong sản xuất nông nghiệp do biến đổi khí hậu, TS. Van Schepler-Luu, Trưởng Bộ môn Bệnh thực vật và tính kháng của cây ký chủ tại Viện Nghiên cứu lúa quốc tế (IRRI) cho hay, hằng năm các loại dịch bệnh làm giảm 30% năng suất cây trồng. Ngoài ra, thuốc trừ sâu sử dụng trong sản xuất cũng làm ảnh hưởng đến môi trường và cuộc sống của người dân; biến đổi khí hậu cũng là nguyên nhân gây ra dịch bệnh trong nông nghiệp.

Đưa ra giải pháp, TS. Van Schepler-Luu đề xuất: "Cần mô hình dự báo toàn cầu, để biết và dự báo khả năng bùng nổ dịch bệnh. Với mạng lưới toàn cầu, chúng ta có thể xác định được xu hướng dịch bệnh và nhanh chóng xác định được giống lúa có thể kháng bệnh tật".

Bà Van Schepler-Luu cho rằng, khả năng kháng bệnh không chỉ ở 1-2 giống cây trồng, mà còn ở cả hệ thực vật nói chung. Mô hình nông nghiệp kháng bệnh hiệu quả với công nghệ mới có thể hỗ trợ xây dựng mạng lưới để dự báo và điều chỉnh mô hình canh tác phù hợp.

Trao đổi về mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 trong nông nghiệp, GS. Claudia Wagner-Riddle (Khoa Môi trường, Đại học Guelph, Canada) phân tích, nông nghiệp cũng là một trong số các nguyên nhân gây ra biến đổi khí hậu. Các hoạt động trồng trọt, chăn nuôi, phá rừng làm nương rẫy hoặc vận tải chế biến lương thực đóng góp 30% vào lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu. Riêng phát thải từ chăn nuôi chiếm 50% phát thải trong tổng ngành.

Để giảm thiểu tác động của sản xuất nông nghiệp đến biến đổi khí hậu, GS. Claudia Wagner-Riddle cho rằng, cần sử dụng đất thông minh bền vững hơm thông qua "bẫy carbon" (giải pháp hấp thụ-cô lập-lưu trữ carbon) và giảm phát thải N2O.

Việc này có thể vấp phải khó khăn do người nông dân chưa có động lực đầu tư vào môi trường, vì vậy cần triển khai mẫu và thuyết phục người nông dân thực hiện. Khi có các mô hình làm tốt vừa bảo vệ môi trường vừa mang lại năng suất cao cho cây trồng thì người nông dân sẽ tự động áp dụng theo.

Trong khuôn khổ Tuần lễ Khoa học-Công nghệ VinFuture lần thứ 2, Quỹ VinFuture sẽ tổ chức tọa đàm "Khoa học vì cuộc sống". Ba chủ đề lớn được tập trung thảo luận tại tọa đàm gồm: "Nông nghiệp bền vững trong bình thường mới", "Vật liệu mới cho tương lai lưu trữ năng lượng" và "Liệu pháp cá thể hóa trong điều trị ung thư". Đây là những chủ đề khoa học thiết thực, có thể tạo nên cuộc cách mạng trong cuộc sống, đặc biệt là trong quá trình hồi sinh và tái thiết thế giới sau những tổn thương do đại dịch COVID-19 gây ra. 

Thu Cúc