Sản xuất cá rô phi: Cơ hội và chiến lược phát triển bền vững

Cơ hội xuất khẩu lớn

Cục Thủy sản và Kiểm ngư cho biết, thị trường cá rô phi toàn cầu đang tăng trưởng mạnh, đạt 10,6 tỷ USD vào năm 2024 và dự kiến chạm mốc 14,5 tỷ USD vào năm 2033, với tốc độ tăng trưởng hàng năm 3,52%. Sản lượng cá rô phi toàn cầu năm 2025 được dự báo đạt 7,3 triệu tấn, trong đó Việt Nam đóng góp khoảng 316.000 tấn vào năm 2024, với diện tích nuôi 42.000 ha. Các hiệp định thương mại như RCEP, giảm thuế vào Trung Quốc về 0% từ 2025, mở ra cơ hội lớn để thâm nhập thị trường châu Á. Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội, Việt Nam cần khắc phục những thách thức nội tại như sản xuất manh mún, thiếu liên kết chuỗi, và chất lượng giống chưa đồng đều.

Cá rô phi đang bước vào giai đoạn thuận lợi, mở ra cơ hội lớn để phát triển chuỗi giá trị và tăng giá trị xuất khẩu thủy sản. Theo ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), trong chiến lược phát triển thủy sản bền vững đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, cá rô phi được xác định là một trong những đối tượng ưu tiên, bên cạnh các mặt hàng chủ lực như tôm và cá tra. Từ năm 2023 đến 2024, kim ngạch xuất khẩu cá rô phi đã tăng mạnh từ 17 triệu USD lên 41 triệu USD, và quý I/2025 tiếp tục ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng 131%, đạt gần 14 triệu USD. Mỹ là thị trường lớn nhất, chiếm 46% tỷ trọng với hơn 6 triệu USD, tiếp theo là Nga (1,8 triệu USD) và Bỉ (700 nghìn USD).

Sự tăng trưởng này đến từ những chuẩn bị kỹ lưỡng về giống, thức ăn, và mô hình nuôi trong nhiều năm qua. Các hợp tác xã đã xây dựng chuỗi liên kết giá trị, không chỉ phục vụ xuất khẩu mà còn tạo ra các sản phẩm OCOP từ cá rô phi, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng nội địa. Ông Luân nhận định, với bối cảnh một số quốc gia cạnh tranh lớn gặp khó khăn do chính sách thuế quan, như Trung Quốc bị Mỹ áp thuế 150%, Việt Nam có cơ hội vàng để mở rộng thị trường, đặc biệt tại Mỹ, Trung Đông và Nhật Bản.

Ông Luân nhấn mạnh, trước đây, ngành thủy sản quá tập trung vào tôm và cá tra, chưa chú trọng đến các đối tượng tiềm năng như cá rô phi. Việc chưa khai thác hiệu quả diện tích mặt nước tại các hồ chứa, hoặc chưa áp dụng mô hình luân canh giữa tôm và cá rô phi, đã hạn chế tiềm năng phát triển. Dịch bệnh, đặc biệt là virus TiLV, làm giảm 15% sản lượng và khiến một số thị trường như Brazil cấm nhập khẩu từ tháng 2/2024. Chất lượng giống cũng là vấn đề lớn, với hiện tượng lai cận huyết khiến tỷ lệ fillet chỉ đạt 33%, ảnh hưởng đến giá trị xuất khẩu.

Công nghệ chế biến: Đầu kéo để cá rô phi vươn xa

Để vượt qua thách thức, ông Luân đề xuất xác định cá rô phi là đối tượng chủ lực, tập hợp nguồn lực từ các cơ sở nghiên cứu giống, vùng nuôi, đến các nhà máy chế biến. Một tín hiệu đáng mừng là nhiều doanh nghiệp đã đầu tư dây chuyền công nghệ chế biến hiện đại, như dây chuyền fillet tự động, tạo ra các sản phẩm giá trị gia tăng như cá hun khói hay snack. "Công nghệ chế biến hiện đại sẽ là đầu kéo để các cơ quan quản lý, địa phương và hệ thống khuyến nông hợp tác, đào tạo, xây dựng vùng nguyên liệu đạt tiêu chuẩn xuất khẩu", ông Luân khẳng định.

Cục Thủy sản và Kiểm ngư cũng đặt mục tiêu đến năm 2030 mở rộng diện tích nuôi lên 40.000 ha, sản lượng đạt 400.000 tấn, đáp ứng nhu cầu xuất khẩu ngày càng tăng. Các giải pháp bao gồm đầu tư nghiên cứu giống chất lượng cao (như giống GIFT và giống kháng virus TiLV), mở rộng hệ thống nuôi hiện đại như RAS và bể bạt, hợp tác với doanh nghiệp thức ăn trong nước để giảm 15% chi phí sản xuất và đạt các chứng nhận quốc tế như ASC, BAP để đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe của EU, Mỹ.

Bên cạnh phát triển sản xuất, ông Luân nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phục hồi môi trường nuôi tôm, cá. Việc luân canh giữa tôm và cá rô phi không chỉ tạo sản phẩm chất lượng cao mà còn kiểm soát dịch bệnh, giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu và xâm nhập mặn. "Đã đến lúc chúng ta nghĩ về phục hồi môi trường nuôi, đảm bảo phát triển bền vững", ông Luân chia sẻ. Cục Thủy sản sẽ phối hợp với các địa phương để chuẩn hóa vùng nuôi, đặc biệt tại các khu vực hồ chứa thủy lợi, thủy điện và giao mặt nước cho người dân, hợp tác xã để đầu tư nuôi trồng.

Song song đó, việc xây dựng nông thôn mới ở các làng ven biển cũng là ưu tiên. Ông Luân cho rằng cần biến các khu vực này thành nơi đáng sống, với các vùng nguyên liệu đạt tiêu chuẩn, gắn kết với nhà máy chế biến, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân. Các sản phẩm phụ từ cá rô phi, như vây, da, cũng có thể được chế biến thành sản phẩm giá trị gia tăng, góp phần khép kín chuỗi giá trị và giảm phụ thuộc vào các thị trường lớn.

Ngành thủy sản Việt Nam được dự báo sẽ giữ đà tăng trưởng trong năm 2025, với mục tiêu kim ngạch xuất khẩu đạt 10,5 tỷ USD, trong đó cá rô phi kỳ vọng đóng góp tích cực. Tổng sản lượng thủy sản dự kiến đạt 9,6 triệu tấn, với sự đóng góp từ các mặt hàng chủ lực như tôm (4 tỷ USD), cá tra (2 tỷ USD), và các sản phẩm khác. Sự tăng trưởng này được hỗ trợ bởi nhu cầu tiêu thụ toàn cầu tăng, các hiệp định thương mại tự do, và sự linh hoạt của doanh nghiệp trong việc đa dạng hóa sản phẩm, từ đông lạnh đến chế biến sâu.

Đỗ Hương