Thách thức “càng lên cao, càng leo chậm” và các mô hình kinh tế mới

Trong bối cảnh các động lực tăng trưởng truyền thống như đất đai, tài nguyên khoáng sản... đang dần tiến tới ngưỡng giới hạn; mặt khác, khi nền kinh tế càng phát triển, Việt Nam cũng như nhiều quốc gia đi trước khác là phải đối mặt với một thách thức của nguyên tắc leo núi là “càng lên cao càng leo chậm”… do vậy, cần phải đặc biệt ưu tiên tăng năng suất lao động dựa trên nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ và khuyến khích đổi mới sáng tạo.

Theo hướng đó, Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam cho rằng cần có cơ chế khuyến khích những mô hình kinh tế mới trên nền tảng của cuộc cách mạng số nhằm nâng cao năng suất lao động sẽ tạo cơ sở quan trọng để Việt Nam có thể tăng trưởng nhanh, qua đó đạt được những mục tiêu phát triển của mình.

Theo Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam, thế giới hiện nay đang bước vào kỷ nguyên số. Nhờ cuộc cách mạng số - nội dung cốt lõi của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư - nên có sự kết nối ngày càng chặt chẽ giữa thế giới thực và không gian số. Hiện có khoảng 20 tỷ vật thể và 4,5 tỷ người đã được kết nối qua internet. Dự kiến đến năm 2025 sẽ có khoảng 50 tỷ vật thể và và hơn 6 tỷ người sẽ được kết nối. Internet kết nối vạn vật giúp dữ liệu lớn bùng nổ. Đây chính là mảnh đất màu mỡ giúp cho các mô hình kinh tế mới ngày càng nở rộ.

Thực tế cho thấy, các mô hình kinh tế mới dựa vào internet và công nghệ số (kinh tế chia sẻ; thương mại điện tử; thanh toán điện tử,…) đang phát triển trong nhiều ngành, nhiều lĩnh vực và tác động mạnh mẽ đến thế giới đương đại nhờ tạo ra những phương thức sản xuất, kinh doanh mới ưu việt hơn các phương thức truyền thống. Sự lan tỏa của các mô hình này đang phá vỡ cơ cấu cũng như phương thức sản xuất kinh doanh truyền thống trong nhiều ngành của nền kinh tế, giúp tăng năng suất lao động, hiệu quả cũng như gia tăng chất lượng, giảm đáng kể giá cả để qua đó nâng cao phúc lợi của người dân.

Đến nay chưa có một nghiên cứu thực chứng về tác động của các mô hình kinh doanh mới này đến năng suất lao động trong toàn nền kinh tế song các nghiên cứu đơn lẻ đã đưa ra một số bằng chứng về sự tác động tích cực của chúng đối với năng suất lao động trong một số lĩnh vực hay doanh nghiệp có sự áp dụng các mô hình kinh doanh mới này. Bởi vậy các mô hình kinh doanh mới cần được khuyến khích phát triển, cụ thể: 

Thứ nhất, thúc đẩy ứng dụng điện toán đám mây nhằm cắt giảm chi phí cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Đặc biệt cần khuyến khích các doanh nghiệp thuần Việt cung cấp các dịch vụ này, giảm thiểu việc nguồn tài nguyên số hết sức quý báu hiện nay chủ yếu do các tập đoàn lớn của nước ngoài nắm giữ.

Thứ hai, thúc đẩy thương mại điện tử để giúp tăng cường sự kết nối giữa các nhà sản xuất với người mua, dỡ bỏ rào cản địa lý ở rất nhiều lĩnh vực, tạo thêm cơ hội tham gia vào quá trình tăng trưởng cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, giúp các doanh nghiệp này cắt giảm chi phí, tăng năng suất lao động. Thúc đẩy tài chính kỹ thuật số nhằm cắt giảm chi phí giao dịch và phát triển tài chính bao trùm. Tương tự như trên, cần có chiến lược để các doanh nghiệp thuần Việt gia tăng thị phần trong lĩnh vực này. 

Thứ ba, đẩy nhanh quá trình số hóa trong kết nối trong nội bộ Nhà nước, giữa Nhà nước với doanh nghiệp và với người dân để hướng tới Chính phủ số hiệu quả.

Thứ tư, khuyến khích các thử nghiệm thể chế để mở đường cho các ngành kinh tế mới, các mô hình kinh doanh mới sáng tạo.

Cũng như ở nhiều nước trên thế giới, những mô hình, phương thức kinh doanh mới gắn với cuộc cách mạng số và các công nghệ đột phá khác của cách mạng công nghiệp 4.0… vẫn còn thiếu các thể chế phù hợp. Đối với một số lĩnh vực, phương thức mới này cần áp dụng các mô hình thử nghiệm thể chế, chính sách (sandbox) với thời gian, không gian cụ thể. Đây chính là những phòng thí nghiệm thể chế đóng vai trò hết sức quan trọng trước khi đưa các thể chế, chính sách mới áp dụng trên diện rộng, qua đó giúp tăng năng suất lao động trong toàn bộ nền kinh tế.