Thay đổi dòng chảy… những hệ lụy!

Lưu vực sông Hồng, đoạn chảy qua TP. Hà Nội đang có xu thế biến động mạnh, ảnh hưởng đến các hoạt động giao thông thủy, tưới tiêu, đê điều...

Biến động địa hình

Dòng chảy sông Hồng phát triển trên phông sụt lún chung nên lòng dẫn tiếp tục mở rộng theo chiều ngang rất mạnh, tích tụ trầm tích lớn, các bãi bồi giữa, bãi bồi thấp rất phát triển. Do vậy, hai bờ sông thường xuyên bị xói lở do lòng dẫn thay đổi, uốn khúc. Cửa lấy nước của sông Đuống nằm trùng vùng sụt lún nên khả năng thoát nước tự nhiên cũng bị giảm dần. Cũng tương tự cửa sông Đáy và sông Cà Lồ lại nằm đúng đới sụt lún phương kinh tuyến nên khả năng thu nước tự nhiên của hai dòng sông cũng bị suy giảm dần và trong quá trình vận hành chúng cắt qua các khối nâng hoạt động, nếu không đổi dòng dẫn kịp thời, hai dòng sông này sẽ bị suy thoái. Điều này thấy rất rõđối với sông Cà Lồ do cắt qua khối nâng Vĩnh Yên - Phúc Yên nên lòng dẫn gần như "chết" hẳn. Do khối nâng Chương Mỹ hoạt động đã đẩy lùi sông Đáy về phía Đông, vì vậy hiện sông Đáy đang chảy quanh khối nâng Chương Mỹ khá rõ. Chính vì những yếu tố trên mà khả năng thoát lũ của sông Đáy sẽ ngày một suy giảm.

Vùng đông bằng châu thổ sông Hồng do độ nghiêng của địa hình rất nhỏ nên những yếu tố biến dạng kiến tạo, cácđứt gãy hoạtđộng, các khối nâng , hạ cục bộ có tác động rất lớn đến sự thay đổi hướng và chế độ động lực dòng chảy hay nói cách khác các dòng chảy ở đây rất nhạy bén với sự thay đổi bình đồ kiến trúc dù đó chỉ là những biến động rất nhỏ. Mặt khác, hệ thống sông ngòi ở đây lại phát triển chủ yếu trên các thành tạo bở rời nên càng tạo điều kiện cho sự thay đổi nhanh lòng dẫn. Do vậy, hoạt động tân kiến tạo và kiến tạo hiện đại không những tác động trực tiếp vào công trình gây nứt đê mà còn làm biếnđổi dòng sông Hồng mạnh mẽ. Sự chuyển dòng này tác động trực tiếp vào đê và làm thay đổi cơ bản địa chất nền đê.

Các nhà khoa học của Viện Địa chất (Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam) chỉ ra rằng, sự đa dạng về cấu trúc địa chất công trình nền đê dẫn đến sự đa dạng về tai biến địa chất đối với đê điều Hà Nội. Có thể kể ra phổ biến là thấm và biến dạng thấm, lún không đều mặt đê, trượt lở mái đê và bờ sông, nứt thân đê và cuối cùng là thảm họa vỡ đê. Đáng chú ý là lịch sử vỡ đê khu vực này cho thấy tập trung tại một số điểm như Phúc Thọ, Hải Bối, Ái Mộ.

Điểm mặt sạt lở

Hiện tượng bồi tụ thành dải cồn cát đã, đang xảy ra mạnh tại trước cửa Trạm bơm Ấp Bắc, khu vực đình Chèm, bãi Tứ Liên, bãi Thạch Cầu, bãi Duyên Hà... Trong khi đó, một số công trình chỉnh trị dòng chảy như : Cụm 14 mỏ hàn Tầm Xá, cụm kè hướng dòng Phú Gia - Tứ Liên, các mỏ hàn cọc bê tông trên bãi Tứ Liên, Trung Hà, Thạch Cầu... đã xuống cấp nghiêm trọng, làm cho tình hình bồi lắng, sạt lở diễn biến khó lường hơn. Sự thay đổi dòng chảy là nguyên nhân chính dẫn đến hiện tượng sạt lở bờ sông diễn biến phức tạp. Khu vực xã Hải Bối (huyện Đông Anh), phường Ngọc Thụy - Bồ Đề (quận Long Biên) là hai nơi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của tình trạng sạt lở bờ sông. Sự chuyển hướng của dòng chảy mùa lũ bị khối bê tông, gạch đá khổng lồ do các khu dân cư lấn chiếm bãi tạo ra từ phía bờ phải ép sang, dòng chủ lưu từ kè Phú Gia - Tứ Liên, gặp sự nhô ra của khối bồi đầu bãi Tứ Liên, làm cho địa bàn phường Ngọc Thụy sạt lở nghiêm trọng vài năm gần đây.

Ngoài ra, hiện tượng khai thác cát trái phép, tập kết bãi vật liệu sau khai thác không theo quy hoạch xuất hiện ở rất nhiều nơi gây nguy cơ về mất an toàn đê điều, tính ổn định của cầu vượt sông và dễ gây ô nhiễm môi trường. Kết quả phân tích số liệu cao trình mặt bãi tại 25 mặt cắt ngang từ năm 1979 đến nay cho thấy, cao độ trung bình bãi sông hiện nay đã cao hơn 0,7 - 0,8m ở bờ trái và khoảng 1m ở bờ phải. Như vậy, báo động 1 sẽ không còn là mức nước bắt đầu tràn bãi nữa. Hiện tượng này phần lớn là do cư dân trong quá trình lấn chiếm bãi sông đã tôn cao nền đất ở và đất vườn. Khi có quá nhiều vật cản trên bãi, dòng chảy lũ tràn bãi lại nông, vận tốc nhỏ sẽ gây ra bồi lắng trên bãi. Việc nâng cao cao trình mặt bãi sẽ làm thay đổi thế sông và kèm theo là giảm khả năng thoát lũ. Hiện tượng hạ thấp mực nước mùa kiệt gây khó khăn đối với giao thông thủy và lấy nước dẫn tưới đang là một loại thiên tai gây nhiều tổn thất không kém lũ lụt mà Hà Nội đang gặp phải.

X.Hợp