THẾ GIỚI 2025: Khi tội phạm mạng bước ra khỏi không gian số (BÀI 2)

Cũng trong năm 2025, Đông Nam Á ghi nhận bước chuyển quan trọng trong cách tiếp cận đối với lừa đảo tuyển dụng. 

Từ chỗ bị động trước những lời mời "việc nhẹ, lương cao" nhắm vào người lao động, các quốc gia trong khu vực đã tăng cường phối hợp, mở rộng trấn áp và từng bước nhìn nhận đây là thách thức an ninh phi truyền thống, gắn với buôn người, cưỡng bức lao động và tội phạm mạng. Sự thay đổi này phản ánh quá trình chuyển từ phản ứng đơn lẻ sang hành động có tính hệ thống và lâu dài.

Lừa đảo tuyển dụng: Từ chiêu trò đơn lẻ đến "công nghiệp hóa"

Lừa đảo tuyển dụng không phải hiện tượng mới, song năm 2025 đánh dấu mức độ mở rộng và chuyên nghiệp hóa chưa từng có. 

Các quảng cáo việc làm với mức lương hấp dẫn, điều kiện nhẹ nhàng xuất hiện dày đặc trên mạng xã hội và các nền tảng tuyển dụng trực tuyến. Quy trình tuyển dụng được dàn dựng bài bản, từ phỏng vấn trực tuyến, thư mời làm việc đến những cam kết chi tiết về sinh hoạt và đãi ngộ.

Chỉ khi đến nơi, nhiều nạn nhân mới nhận ra mình rơi vào nghịch lý cay đắng: Vừa là người bị lừa, vừa bị ép trở thành công cụ lừa đảo người khác. Bên trong các khu phức hợp khép kín, họ bị tổ chức làm việc theo dây chuyền, đảm nhiệm các khâu như tìm kiếm "con mồi" trên mạng xã hội, tạo hồ sơ giả, giả danh cơ quan chức năng hoặc triển khai các kịch bản lừa đảo tình cảm, đầu tư. 

Các "nhà máy lừa đảo" hoạt động liên tục, áp chỉ tiêu doanh thu nghiêm ngặt, kèm theo bạo lực, đe dọa và thậm chí mua bán nạn nhân giữa các trung tâm.

Đáng lo ngại, một số đường dây còn móc nối với các công ty môi giới việc làm hợp pháp, khiến ranh giới giữa thật và giả ngày càng mờ nhạt. 

Theo ước tính của Viện Hòa bình Mỹ (USIP), riêng khu vực sông Mekong, các hoạt động lừa đảo trực tuyến có thể tạo ra hàng chục tỷ USD mỗi năm - con số đủ để cho thấy quy mô và mức độ nguy hiểm của vấn nạn này.

Những nguyên nhân sâu xa

Sự bùng phát của lừa đảo tuyển dụng trong năm 2025 phản ánh nhiều vấn đề mang tính cấu trúc. Thị trường lao động toàn cầu phục hồi chậm sau đại dịch COVID-19, cộng với lạm phát và bất ổn kinh tế, đã đẩy không ít người vào tình trạng bấp bênh, sẵn sàng chấp nhận các lời mời làm việc rủi ro.

Cùng lúc, sự phát triển nhanh của công nghệ số và quảng cáo trực tuyến tạo điều kiện cho các thủ đoạn ngày càng tinh vi, từ hình ảnh văn phòng hào nhoáng, hồ sơ pháp lý giả đến các video phỏng vấn sử dụng trí tuệ nhân tạo. Các mạng lưới tội phạm vận hành theo mô hình xuyên quốc gia, phân tán từng khâu ở nhiều nước - từ tuyển dụng, vận chuyển, giam giữ đến rửa tiền, khiến việc điều tra và xử lý gặp nhiều khó khăn.

Bên cạnh đó, khoảng trống quản lý tại một số khu vực biên giới, đặc khu kinh tế, cùng cơ chế kiểm soát còn hạn chế của các nền tảng mạng xã hội và tuyển dụng, đã vô tình tạo môi trường thuận lợi để loại hình tội phạm này lan rộng.

Từ nhận diện đến hành động chung

Năm 2025 đánh dấu sự thay đổi rõ rệt trong cách tiếp cận của các nước Đông Nam Á. Thay vì chỉ coi đây là tội phạm mạng thuần túy, nhiều quốc gia đã xử lý toàn bộ chuỗi từ tuyển dụng, vận chuyển đến cưỡng bức lao động. Campuchia, Lào, Myanmar… triển khai các chiến dịch quy mô lớn nhằm triệt phá, đóng cửa những khu phức hợp bị nghi là trung tâm lừa đảo, đặc biệt tại khu vực biên giới và các đặc khu kinh tế. Hàng nghìn nạn nhân đã được giải cứu và hồi hương.

Việt Nam từng bước hoàn thiện hành lang pháp lý về viễn thông và an ninh mạng, tạo công cụ hữu hiệu bảo đảm môi trường mạng an toàn, minh bạch. Đồng thời, Việt Nam tích cực phối hợp với Liên Hợp Quốc và các đối tác quốc tế thông qua việc ký kết Công ước Liên Hợp Quốc về chống tội phạm mạng, còn gọi là "Công ước Hà Nội", cũng như tham gia các diễn đàn quốc tế về phòng, chống tội phạm công nghệ cao, qua đó nâng cao hiệu quả bảo hộ công dân.

Ở cấp độ khu vực, lừa đảo tuyển dụng lần đầu tiên được đưa vào chương trình nghị sự của ASEAN, phản ánh sự nhìn nhận đây là mối đe dọa chung, đòi hỏi nỗ lực tập thể. Hợp tác với Tổ chức Cảnh sát hình sự quốc tế (INTERPOL) và Văn phòng Liên Hợp Quốc về ma túy và tội phạm (UNODC) được đẩy mạnh, với trọng tâm không chỉ nhắm vào các đối tượng trực tiếp lừa đảo mà cả những "mắt xích" tổ chức đứng phía sau.

Nỗ lực toàn cầu và cảnh báo tương lai

Trên phạm vi toàn cầu, INTERPOL tiếp tục đóng vai trò điều phối các chiến dịch xuyên quốc gia nhằm triệt phá hạ tầng tội phạm mạng. Hàng chục nghìn địa chỉ IP, máy chủ và tên miền độc hại đã bị xóa sổ, nhiều nghi phạm bị bắt giữ, đồng thời hàng trăm nghìn người có nguy cơ trở thành nạn nhân được cảnh báo sớm.

Trong bối cảnh đó, các tổ chức an ninh mạng quốc tế cảnh báo thiệt hại do tội phạm mạng toàn cầu có thể đạt tới quy mô tương đương một nền kinh tế hàng đầu thế giới trong vài năm tới. Một số quốc gia trong khu vực đã đưa ra cảnh báo về các xu hướng lừa đảo mới, từ tin nhắn giả mạo, cuộc gọi sử dụng trí tuệ nhân tạo đến các chiêu trò đầu tư và lừa đảo tình cảm trên mạng xã hội.

Giới chuyên gia cho rằng, thực tế này đòi hỏi phải đẩy nhanh hơn nữa việc xây dựng và hoàn thiện cơ chế hợp tác phòng, chống tội phạm mạng ở cả cấp độ quốc gia, khu vực và toàn cầu. Song song với đó, nâng cao nhận thức và kỹ năng an toàn số cho người dân được coi là giải pháp then chốt, góp phần "tăng sức đề kháng của cộng đồng" và tạo nền tảng vững chắc trong cuộc đấu tranh lâu dài với tội phạm mạng.

An Bình

(còn tiếp)