Tìm giải pháp phát triển bền vững sông Mê Kông

Trao đổi với phóng viên báo NLĐ qua điện thoại, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Phạm Khôi Nguyên cho biết, vào chiều 19-4, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã có báo cáo chính thức trình Thủ tướng về kết quả cuộc họp tham vấn cuối cùng xoay quanh dự án đập Thủy điện Xayaburi tại Lào. Bản báo cáo tiếp tục chỉ rõ những thiệt hại từ việc xây dựng đập Thủy điện Xayaburi đối với hạ lưu, đặc biệt là khu vực ĐBSCL của Việt Nam; đồng thời đưa ra các kiến nghị đối với vấn đề hệ trọng này. “Trước sau như một, Việt Nam đề nghị Lào hoãn việc xây dựng đập Thủy điện Xayaburi để tiến hành nghiên cứu thật kỹ, đầy đủ tất cả các khía cạnh tác động của đập đối với hạ lưu. Hiện nay, những kết quả nghiên cứu đã được đưa ra là không bảo đảm yêu cầu” - Bộ trưởng Phạm Khôi Nguyên nhấn mạnh.

Đây là ý kiến của PGS.TS Hồ Uy Liêm - Phó Chủ tịch Thường trực Liên hiệp các Hội khoa học kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) trước việc Lào xây dựng đập Thủy điện Xayabouri trên sông Mê Kông. PGS.TS. Hồ Uy Liêm cho rằng, trước mắt không nên xây dựng con đập này vì nó sẽ tạo tiền lệ xấu để xây tiếp các đập thủy điện tử Bắc Lào đến biên giới Việt Nam. Điều này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh lương thực, sinh kế của người dân cũng như những hệ lụy xấu cho môi trường.

Theo PGS.TS. Hồ Uy Liêm, nếu xây dựng đập Thủy điện Xayabouri, Lào có lợi thế về điện (chủ yếu là bán cho Thái Lan) nhưng về sinh kế, người dân Lào sẽ thiệt thòi. Đây là vấn đề mang tính quốc tế khó giải quyết, nhưng không có nghĩa là không làm được. Ủy hội sông Mekong (MRC) gồm Việt Nam, Thái Lan, Lào, Campuchia cần ngồi lại với nhau để đưa ra các biện pháp hoán đổi để Lào ngừng hẳn xây đập Xayabouri. Liên hiệp các Hội Khoa học kỹ thuật Việt Nam đã đề nghị hoãn xây dựng đập Thủy điện Xayabouri trong 10 năm để có những nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng có sự tham gia của các tổ chức quốc tế.

Ông Jatuporn Buruspat, Vụ trưởng Vụ Tài nguyên nước của Thái Lan, trong một tuyên bố chính thức tại phiên họp nhấn mạnh: “Chúng tôi mong muốn các quan điểm và lo ngại của công chúng được xem xét cẩn thận”. Thái Lan cho rằng trong quá trình triển khai dự án, cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa và giảm thiểu tác động vì quyền lợi của người dân và môi trường trong khu vực. Thái Lan cho biết, các cuộc tham vấn quốc gia của họ đã đề cập lo ngại về suy thoái môi trường như sự biến mất các loài cá và vùng đất ẩm cũng như thiếu các biện pháp giảm thiểu cụ thể.

Về phần mình, Việt Nam đã thể hiện sự lo ngại sâu sắc và nghiêm trọng trước việc thiếu các đánh giá toàn diện và phù hợp về tác động tích lũy, tác động xuyên biên giới mà dự án có thể gây ra cho hạ lưu, đặc biệt là cho đồng bằng sông Cửu Long. Phía Việt Nam đề nghị hoãn dự án này và các dự án thủy điện khác trên dòng chính sông Mê Kông thêm ít nhất 10 năm nữa. Ông Lê Đức Trung, Trưởng đoàn đại biểu Việt Nam, nói: “Nên nhìn nhận một cách tích cực là việc hoãn này để giúp các Chính phủ ven sông Mê Kông có thêm thời gian cần thiết để tiến hành các nghiên cứu toàn diện và mang tính định lượng hơn về tất cả các tác động tích lũy có thể xảy ra”. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam đã tuyên bố: “Việt Nam mong muốn các quốc gia có liên quan phối hợp chặt chẽ trong việc nghiên cứu kỹ lưỡng tổng thể những tác động của các công trình thủy điện trên dòng chính sông Mê Kông trước khi đưa ra quyết định triển khai xây dựng các công trình này. Các quốc gia ven sông cần hợp tác chặt chẽ trong việc khai thác, sử dụng công bằng và hợp lý các nguồn tài nguyên, đặc biệt là nguồn nước dòng sông Mê Kông nhằm bảo vệ môi trường sinh thái, góp phần vào sự phát triển bền vững chung của toàn bộ lưu vực sông, mang lại lợi ích cho tất cả các quốc gia ven sông và người dân sinh sống tại khu vực”.

Tổ chức Mạng lưới Sông ngòi Thế giới (IRN) cũng cho rằng, trước mắt nên tạm thời hoãn việc xây đập thủy điện trên dòng chính sông Mê Kông ít nhất trong vòng 10 năm. Ngoài ra, cần nghiêm túc trưng cầu ý kiến của những người có liên quan tới quyết định tại mỗi khu vực, mỗi quốc gia dựa trên báo cáo đánh giá tác động môi trường của các đề xuất thủy điện dòng chính hạ lưu vực Mê Kông do Ban Thư ký Ủy hội Sông Mê Kông đã tiến hành. Ý kiến của cộng đồng dân cư ven sông cần phải là trung tâm của tất cả các quyết định cho dù có xây đập hay không.

Những ngày cuối tháng 4, trời nắng như đổ lửa, ông Lê Văn Chiều ở ấp 1, xã Mỹ Trà, TP.Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp vẫn ra đồng để lo cho đám ruộng mới sạ hơn tháng nay. Ông cho biết: Mấy năm nay, do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, nắng nóng kéo dài, mực nước xuống thấp trong mùa khô nên nông dân tốn nhiều cho phí bơm nước. Nghe thông tin trên đài nói rằng nước Lào sắp xây dựng đập Thủy điện ngăn dòng nước nên tôi và bà con trong vùng này càng lo lắng hơn. Nếu việc xây đập diễn ra, mai mốt khô hạn sẽ khốc liệt hơn và bà con nông dân ở hai bên dòng Mekong sẽ không có đủ nước để sản xuất nông nghiệp.

Tiến sĩ Võ Hùng Dũng, Giám đốc Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, chi nhánh Cần Thơ cho rằng: "Việc xây dựng các đập thủy điện ở hạ lưu sẽ tác động rất lớn đến sự phát triển kinh tế ở vùng đồng bằng sông Cửu Long. Trong một chừng mục nào đó sẽ không đảm bảo đất đai cho trồng lúa. Vì vậy cần phải chuyển đổi phù hợp để trồng các loại cây trồng khác cho phù hợp. Về lâu dài cần có kế hoạch 5 năm, 10 năm hay dài hạn hơn nữa để ứng phó với sự biến đổi này".

Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia nghiên cứu sông Mekong cho biết: Nguồn nước và phù sa đóng vai trò cực kỳ quan trọng cho sự phát triển của vùng đồng bằng sông Cửu Long. Nếu xây dựng đập Thủy điện Xayabouri thì nước, phù sa sẽ rất khan hiếm. Vì vậy, Ủy ban Sông Mekong, cộng đồng các nước cần vận động không xây dựng đập thủy điện vì sự phát triển chung của cộng đồng cả khu vực. Nếu nước Lào xây dựng đập Xayabouri sẽ ảnh hưởng nặng nề đến an ninh lương thực và đời sống của 20 triệu dân đồng bằng sông Cửu Long. Trong đó, sản xuất lúa sẽ gặp khó khăn và nguồn cá tự nhiên cũng ngày càng cạn kiệt.