Tổng quan về hợp tác kinh tế Ayeyawady-Chao Phraya-Mekong

1. Quá trình hình thành:

Chiến lược hợp tác kinh tế Ayeyawady - Chao Phraya - Mekong (ACMECS), còn được gọi là Tổ chức chiến lược hợp tác kinh tế (ECS), là khuôn khổ hợp tác kinh tế gồm 5 nước Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam nhằm tăng cường hợp tác kinh tế chung và song phương để khai thác và phát huy lợi thế so sánh giữa các vùng, các nước thành viên, nâng cao sức cạnh tranh, thu hẹp khoảng cách phát triển.

ACMECS thành lập tháng 11/2003 tại Hội nghị Cấp cao Bagan (Myanmar) theo sáng kiến của Thủ tướng Thái Lan Thaksin Shinawatra và gồm 4 nước là Campuchia, Lào, Myanmar và Thái Lan. Tại Hội nghị, các nước đã thống nhất đổi tên Tổ chức chiến lược hợp tác kinh tế thành Chiến lược hợp tác kinh tế Ayeyawady - Chao Phraya - Mekong (tên của 3 dòng sông chính trong lưu vực sông Mekong). Việt Nam chính thức tham gia ACMECS tại Hội nghị Bộ trưởng ACMECS lần thứ 1 tại Thái Lan, tháng 11/2004.

2. Về lĩnh vực hợp tác:

Tại Hội nghị Cấp cao Bagan (Myanmar tháng 11/2003), các nước thông qua Tuyên bố Bagan và Chương trình hành động ACMECS, trong đó nêu 5 lĩnh vực hợp tác: (i) thuận lợi hóa thương mại và đầu tư; (ii) hợp tác công nghiệp-nông nghiệp; (iii) giao thông; (iv) hợp tác du lịch; và (v) phát triển nguồn nhân lực. Tại Hội nghị Cấp cao ACMECS lần 2 (tháng 4/2006, Bangkok, Thái Lan), các nước nhất trí bổ sung thêm lĩnh vực y tế. Tại Hội nghị Bộ trưởng ACMECS lần 4 tháng 7/2006, các nước nhất trí tách lĩnh vực công nghiệp-nông nghiệp thành 2 lĩnh vực nông nghiệp và công nghiệp-năng lượng. Tại Hội nghị Cấp cao ACMECS lần thứ 4 (Phnom Penh, Campuchia, 17/11/2010), các nước thống nhất bổ sung hợp tác trong lĩnh vực môi trường.

Như vậy, đến nay ACMECS có 8 lĩnh vực hợp tác gồm: (i) thương mại-đầu tư; (ii) nông nghiệp; (iii) công nghiệp-năng lượng; (iv) giao thông; (v) du lịch; (vi) phát triển nguồn nhân lực; (vii) y tế; (viii) môi trường.

3. Về cơ chế hợp tác:

Hội nghị Cấp cao ACMECS được tổ chức hai năm một lần theo luân phiên chữ cái tên các nước, Hội nghị Bộ trưởng họp hàng năm. Hội nghị SOM ACMECS được tổ chức cùng dịp với Hội nghị Cấp cao và Hội nghị Bộ trưởng, song các nước khuyến nghị có thể tổ chức họp SOM 6 tháng 1 lần nếu cần thiết. Tại Hội nghị Cấp cao lần 2 (Bangkok, Thái Lan, tháng 4/2006), các nước nhất trí tổ chức Hội nghị Cấp cao ACMECS giữa kỳ (Mid-term Review) dưới hình thức không chính thức giữa hai Hội nghị Cấp cao chính thức kế tiếp và tổ chức bên lề các Hội nghị Cấp cao ASEAN.

Hiện nay, ACMECS thành lập 8 nhóm công tác tương ứng với 8 lĩnh vực hợp tác. Mỗi nước ACMECS điều phối ít nhất 01 lĩnh vực hợp tác trong đó Thái Lan điều phối 02 lĩnh vực là thương mại- đầu tư và y tế; Việt Nam điều phối 02 lĩnh vực là phát triển nguồn nhân lực và công nghiệp- năng lượng và Việt Nam đồng điều phối với Campuchia trong lĩnh vực môi trường; Campuchia điều phối hợp tác du lịch; Lào điều phối hợp tác giao thông; Myanmar điều phối nông nghiệp.

Các nước hiện đều giao Bộ Ngoại giao làm điều phối các bộ, ngành liên quan tham gia hợp tác ACMECS. Việt Nam thành lập Nhóm công tác liên ngành do Lãnh đạo Bộ Ngoại giao chủ trì, thành viên gồm đại diện của các bộ/ngành liên quan đến các lĩnh vực hợp tác trong ACMECS.

4. Tình hình triển khai hợp tác ACMECS:

Chương trình hành động ACMECS (ECSPA) giai đoạn 2003-2005 đã đề xuất 46 dự án hợp tác chung và khoảng 280 dự án song phương trong các lĩnh vực hợp tác của ACMECS. Các nước đã nhất trí 26 dự án ưu tiên để vận động tài trợ bên ngoài, trong đó Việt Nam có 3 dự án. Hội nghị Bộ trưởng ACMECS lần 4 tháng 7/2006 kiểm điểm việc thực hiện ECSPA giai đoạn 2003-2005; thông qua ECSPA 2006 và danh mục dự án ACMECS 2006-2008 gồm 60 dự án chung và 251 dự án song phương và nhất trí trình Lãnh đạo Cấp cao các nước ACMECS thông qua tại Hội nghị Cấp cao ACMECS giữa kỳ.

Hội nghị Cấp cao ACMECS giữa kỳ (2006) nhất trí: (i) thông qua Chương trình hành động ACMECS 2006, danh mục dự án ACMECS 2006-2008 và danh mục 14 dự án ưu tiên kêu gọi tài trợ của các Đối tác phát triển; (ii) ghi nhận các thỏa thuận về việc kết hợp Chương trình hành động ACMECS và CLMV; (iii) ưu tiên hợp tác giao thông, nông nghiệp, năng lượng, phát triển nguồn nhân lực và du lịch; (iv) ghi nhận và giao các Bộ trưởng và các Nhóm công tác ACMECS nghiên cứu cụ thể sáng kiến của Thủ tướng Hun Sen về thành lập hiệp hội xuất khẩu gạo ACMECS.

Từ 4-7/11/2008, Việt Nam đã tổ chức thành công Hội nghị Cấp cao ACMECS 3 tại Trung tâm Hội nghị quốc gia Hà Nội. Hội nghị đã thông qua Tuyên bố của các nhà Lãnh đạo ACMECS về thúc đẩy và tạo thuận lợi thương mại, đầu tư và du lịch, nhất trí ưu tiên hợp tác liên kết kinh tế, đặc biệt là thúc đẩy thương mại và đầu tư nội khối nhằm đối phó với thách thức và biến động bất lợi của suy giảm kinh tế thế giới. Bên cạnh đó, Hội nghị đã nhất trí thành lập Nhóm công tác về môi trường.

Hội nghị Cấp cao ACMECS 4 (Phnom Penh, Cambodia, 17/11/2010) đã trao đổi về việc triển khai hợp tác trong thời gian vừa qua trong các lĩnh vực: thương mại đầu tư, công nghiệp năng lượng, phát triển nguồn nhân lực, giao thông vận tải và lĩnh vực hợp tác mới là môi trường. Hội nghị đã thông qua Tuyên bố chung Phnom Penh trong đó đề cập sơ bộ về hợp tác gạo và Chương trình Hành động ACMECS.

Nhân dịp Hội nghị Cấp cao ACMECS, Campuchia đã tổ chức Diễn đàn Doanh nghiệp ACMECS lần thứ II. Diễn đàn cũng đã quyết định thành lập Hội đồng doanh nghiệp chung của các nước ACMECS nhằm tăng cường sự tham gia của khối tư nhân vào hợp tác giữa năm nước.

Tại Hội nghị Cấp cao ACMECS 5 (Vientiane, Lào, 13/3/2013), các nhà Lãnh đạo đã thông qua Tuyên bố Vientiane và Chương trình hành động ACMECS giai đoạn 2013 - 2015, theo đó gắn kết hơn nữa hợp tác ACMECS với quá trình xây dựng Cộng đồng Kinh tế ASEAN 2015 và thực hiện Kế hoạch tổng thể về kết nối ASEAN, nâng cao tính cạnh tranh, vai trò và vị trí của các nước ACMECS trong chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu. Chương trình hành động nêu rõ các định hướng hợp tác cụ thể trong các lĩnh vực công nghiệp - năng lượng, du lịch, thương mại - đầu tư, nông nghiệp, phát triển nguồn nhân lực, kết nối giao thông, y tế và an sinh xã hội, và môi trường. Hội nghị cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải nâng cao tính khả thi của các dự án, nhất trí các nước cần sớm xây dựng nội dung chi tiết cho 28 dự án ưu tiên và phối hợp với Ban thư ký ASEAN để vận động tài trợ từ các đối tác phát triển.

Hội nghị Cấp cao ACMECS 6 (Nay Pyi Taw, Myanmar, 6/2015) đã thông qua Tuyên bố Nay Pyi Taw và Kế hoạch hành động giai đoạn 2016 – 2018. Mục tiêu chính của Kế hoạch hành động là đưa ACMECS trở thành điểm đến hàng đầu về đầu tư và du lịch, hình thành cơ sở sản xuất thống nhất trong khu vực ACMECS, đặc biệt là ở các khu vực biên giới, tận dụng cơ hội mới mà Cộng đồng Kinh tế ASEAN đem lại. Cụ thể, với tám lĩnh vực hợp tác ưu tiên (tạo thuận lợi cho thương mại và đầu tư, nông nghiệp, công nghiệp và năng lượng, kết nối giao thông, du lịch và phát triển nguồn nhân lực, y tế và môi trường), Kế hoạch Hành động ACMECS giai đoạn 2016-2018 sẽ tập trung: (i) Hỗ trợ các nước ACMECS trở thành các nhà cung cấp hàng đầu khu vực và thế giới về nông sản, trong đó chú trọng hợp tác sản xuất gạo giữa các nước ACMECS và với các đối tác phát triển; khuyến khích mô hình hợp tác sản xuất bao tiêu giữa các nước; (ii) Mở rộng hợp tác thương mại và đầu tư giữa các nước và tạo thuận lợi cho lưu thông hàng hóa và dịch vụ trong khu vực, chú trọng phát triển các cửa khẩu quốc tế và nhân rộng mô hình kiểm tra “một cửa, một lần dừng”; (iii) Khuyến khích phát triển các cơ sở sản xuất dọc khu vực biên giới, trong đó có khu công nghiệp, đặc khu kinh tế; tăng cường kết nối khu vực thông qua phát triển vận tải đa phương thức; (iv) Tạo thuận lợi cho giao thông giữa các nước thông qua phát triển hạ tầng mềm và xây dựng các tuyến đường còn thiếu dọc các hành lang kinh tế; (v) Phát triển du lịch bền vững và hiện thực hóa ý tưởng “Năm quốc gia, một điểm đến”; (vi) Nâng cao năng suất và sức cạnh tranh của lực lượng lao động; (vii) Hợp tác phòng chống dịch bệnh truyền nhiễm; (viii) Hợp tác quản lý và phát triển bền vững lưu vực các dòng sông Ayeyawady - Chao Phraya - Mekong, trong đó có thúc đẩy các hoạt động đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới, giải quyết các vấn đề về môi trường.

Hội nghị Cấp cao ACMECS lần thứ 7 sẽ tổ chức tại Hà Nội, Việt Nam vào ngày 26/10/2016./.