'Tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh' là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia

Ngày 14/5, ông Nguyễn Thanh Hồng, Giám đốc Sở VHTT&DL tỉnh Quảng Nam cho biết, Bộ VHTT&DL vừa quyết định đưa "Tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh" (huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam) vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia.

Theo ông Nguyễn Thanh Hồng, tri thức dân gian khai thác, trồng và chế biến sâm Ngọc Linh, dân gian gọi là cây "thuốc giấu". Với đồng bào các dân tộc thiểu số, đây được coi là một loại thần dược có tác dụng chữa bệnh và bồi bổ sức khỏe rất tốt.

Sống dựa vào thiên nhiên nên từ xa xưa, đồng bào các dân tộc thiểu số cư trú quanh dãy núi Ngọc Linh, đặc biệt là đồng bào dân tộc Xơ Đăng đã biết đến một loài cây thuốc quý mọc trong các khu rừng nguyên sinh. 

Đây là tri thức dân gian có giá trị lịch sử, văn hóa đặc sắc gắn liền với nền nông nghiệp nương rẫy và kinh tế rừng. Điều này cũng minh chứng cho sự gắn bó, gần gũi và hòa hợp với môi trường thiên nhiên của cộng đồng cư dân nơi đây.

Những người lớn tuổi và có kinh nghiệm nhiều năm trồng sâm ở địa phương cho biết, các thế hệ trước đã phát hiện ra tác dụng của cây sâm trong những chuyến đi rừng đặt bẫy thú và lưu truyền lại cho con cháu.

Ông Hồ Văn Rêu (sinh năm 1938, dân tộc Xơ Đăng, hiện ở thôn 2 xã Trà Linh, huyện Nam Trà My) cho biết, từ khi còn nhỏ, ông đã được người thân trong gia đình nói về tác dụng của cây sâm và chỉ dẫn cách sử dụng vào những trường hợp cụ thể.

Còn ông Nguyễn Văn Lượng (sinh năm 1974, dân tộc Xơ Đăng ở thôn 2, xã Trà Linh, huyện Nam Trà My), là người có nhiều kinh nghiệm trong việc khai thác và trồng sâm Ngọc Linh tại địa phương cho hay, lúc còn nhỏ, qua lời kể của ông nội, ông đã biết đến rất nhiều tác dụng tuyệt vời của cây sâm. 

Chẳng hạn, khi đi rừng, không may bị thương, chảy máu, người dân sẽ đào lấy củ sâm, nhai và đắp lên vết thương để cầm máu nhanh và vết thương mau lành. Khi bị đau bụng thì ăn củ sâm, một lúc sẽ thấy không còn đau nữa. Hay khi mệt mỏi, khi đói, nhai một vài lát sâm sẽ thấy đỡ mệt, đỡ đói... Vì thế, người dân đặt cái tên dân dã là "cây thuốc quý".

Ông Nguyễn Thanh Hồng cho biết thêm, bên cạnh khai thác, từ rất sớm, không ít cư dân quanh dãy Ngọc Linh ở huyện Nam Trà My đã biết trồng, chăm sóc cây thuốc này ngay trong tự nhiên với những cách thức đơn giản để dùng khi cần.

Việc tiếp cận, nhân giống, trồng và chế biến sâm Ngọc Linh mang lại giá trị kinh tế rất cao, cho thấy sự thay đổi, phát triển về tập quán sản xuất từ khai thác, hái lượm sang sản xuất tập trung, đầu tư thâm canh chuyên sâu, nhờ đó một bộ phận người dân huyện Nam Trà My thoát nghèo bền vững. Qua quá trình thực hành di sản, cộng đồng địa phương đã đúc kết được nhiều kinh nghiệm quý báu hình thành nên hệ thống tri thức dân gian về Sâm Ngọc Linh khá hoàn chỉnh.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Hồ Quang Bửu khẳng định, tri thức dân gian khai thác, trồng và chế biến sâm Ngọc Linh của đồng bào các dân tộc thiểu số ở huyện Nam Trà My có thể xem là kho tàng quý giá, vừa mang giá trị văn hóa, vừa có ý nghĩa to lớn về phát triển kinh tế xã hội. 

Bên cạnh những tiềm năng từ cây sâm mang lại, thì việc bảo tồn và phát huy tri thức dân gian nghề nghiệp trong việc khai thác, trồng, chế biến sâm Ngọc Linh cũng cần được bảo lưu, gìn giữ.

Nhật Anh