Từ Đề cương về văn hóa đến sự phát triển tư duy lý luận của Đảng về văn học nghệ thuật

Chiều 1/3, Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương tổ chức Tọa đàm khoa học với chủ đề "Đề cương về văn hóa Việt Nam và sự phát triển tư duy lý luận của Đảng về văn học, nghệ thuật 80 năm qua".

Tham dự buổi Tọa đàm có các đồng chí: Nguyễn Trọng Nghĩa, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương; Trần Hồng Hà, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Thủ tướng Chính phủ; Nguyễn Thế Kỷ, Chủ tịch Hội đồng Lý luận, Phê bình văn học nghệ thuật Trung ương cùng đại diện lãnh đạo các ban, bộ, ngành, đoàn thể và đông đảo các vị đại biểu, các nhà khoa học, các văn nghệ sĩ.

Đây là cuộc Tọa đàm chuyên sâu về sự kế thừa, phát triển văn học, nghệ thuật nước ta trong 80 năm qua trên cơ sở những luận điểm gốc, cốt lõi của Đề cương về văn hóa Việt Nam (1943).

Tọa đàm tập trung bàn thảo về ý nghĩa lịch sử của việc ra đời Đề cương về văn hóa Việt Nam (1943) và giá trị to lớn, lâu bền của cương lĩnh này suốt 80 năm qua trong sự nghiệp bảo vệ và xây dựng đất nước nói chung, trên con đường phát triển nền văn hóa Việt Nam nói riêng.

Phát biểu đề dẫn Tọa đàm, đồng chí Nguyễn Thế Kỷ nhấn mạnh, việc tổ chức cuộc Tọa đàm khoa học này là hoạt động có nhiều ý nghĩa thiết thực chào mừng 80 năm ra đời Đề cương về văn hóa Việt Nam của Đảng, tiếp tục thực hiện sự chỉ đạo của Đảng và của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị văn hóa toàn quốc được tổ chức cuối tháng 11 năm 2021, đưa Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng thành công trong cuộc sống. Đề cương khẳng định các nguyên tắc, tính chất, nội dung, nhiệm vụ của cách mạng văn hóa của nước ta lúc đó và nhiều năm sau.

Đề cương về văn hóa Việt Nam ngay từ khi ra đời đã khẳng định tư duy, tầm nhìn, trí tuệ, bản lĩnh của Đảng về cách mạng và văn hóa; như ngọn đèn pha soi rọi cho những người cộng sản và toàn dân nhìn thấy con đường mình đang đi và sẽ đi tới; động viên, thức tỉnh, dẫn đường giới trí thức, văn nghệ sĩ, những người nặng lòng với đất nước dấn thân cùng Đảng Cộng sản Đông Dương để cứu nước, cứu dân; hăng hái tham gia mặt văn hóa, tư tưởng; không bi quan, dao động, không bị ru ngủ bởi luận điệu và luận thuyết  sai trái, lừa gạt của chế độ phát xít, thực dân. Đề cương khẳng định: "Văn hóa dân tộc Việt Nam sẽ do cách mạng dân chủ giải phóng thắng lợi mà được cởi mở xiềng xích và sẽ đuổi kịp văn hóa tân dân chủ thế giới".

Phát biểu tại buổi Tọa đàm, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh, Hội thảo 80 năm "Đề cương về văn hóa Việt Nam: Khởi nguồn và động lực phát triển" vừa được tổ chức cũng như Tọa đàm khoa học với chủ đề "Đề cương về văn hóa Việt Nam và sự phát triển tư duy lý luận của Đảng về văn học, nghệ thuật 80 năm qua" diễn ra hôm nay đều là những sự kiện lớn, đã khái quát được toàn diện 80 năm khởi nguồn và phát triển của Đề cương về văn hóa Việt Nam, được coi như luận cương đầu tiên của Đảng ta về văn hóa.

"Hiện nay, Bộ VHTT&DL được Chính phủ giao nhiệm vụ xây dựng chương trình tổng thể về văn hóa Việt Nam trong năm nay. Sau khi dự các hội nghị liên quan kỷ niệm 80 năm ra đời Đề cương về văn hóa Việt Nam cho thấy vấn đề này cần chuẩn bị kỹ càng hơn để chúng ta có một chương trình tổng thể chấn hưng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam", Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cho biết.

Theo Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà, một trong những điểm nhiều đại biểu thống nhất Đề cương mới đề cập nhiều đến văn hóa, chưa nói đến con người. Nhưng văn hóa và con người luôn hòa quyện với nhau, tạo ra văn hóa là từ con người và cũng từ văn hóa đúc kết nên con người có văn hóa và con người phát triển.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đề nghị, vấn đề này về mặt lý luận cần tiếp tục nghiên cứu. Bởi, khi chúng ta nói đến văn hóa mà thiếu đi con người thì thiếu đi chủ thể của văn hóa, do đó cần nhấn mạnh đến vai trò trung tâm con người tạo ra văn hóa và văn hóa tạo nên cốt cách, sinh ra con người văn hóa. Từ đó cần nhấn mạnh vị trí, tầm quan trọng của chương trình tổng thể chấn hưng và phát triển văn hóa, phải được thực hiện đúng với tinh thần xác lập mối quan hệ biện chứng kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội; trong đó có văn hóa-kinh tế, văn hóa-ngoại giao, văn hóa-chính trị, kinh tế hóa văn hóa… đó là những cặp phạm trù hai trong một và đều là những vấn đề tạo động lực để phát triển kinh tế-xã hội.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cho rằng, để xây dựng chương trình mục tiêu tổng thể chấn hưng và phát triển văn hóa giai đoạn đến năm 2035 và tầm nhìn 2045 cần thấy rõ trước hết, nhìn thấy cơ sở khoa học xuyên suốt của bản Đề cương về văn hóa Việt Nam dựa trên thế giới quan, nhân sinh quan chủ nghĩa Mác-Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, dựa trên chủ nghĩa duy vật biện chứng và lịch sử.  

Thứ hai, mọi lý luận khoa học đều phải xuất phát từ thực tiễn, làm giàu từ thực tiễn và trong từng giai đoạn, lý luận của Đảng về văn hóa và con người đã từng bước phát triển. Trong mỗi giai đoạn phát triển đều thấy rõ văn hóa luôn luôn đi cùng với dân tộc, văn hóa đi cùng với cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, văn hóa đi cùng giai đoạn đổi mới và hiện nay trong giai đoạn hội nhập văn hóa thể hiện rất rõ tinh thần tiên tiến đậm đà, bản sắc dân tộc, độc lập gắn với chủ nghĩa xã hội.

Theo Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà, trong quá trình phát triển, cơ sở để xác định văn hóa hoàn toàn dựa vào hiện thực và mục tiêu con đường sắp tới cũng như phải có tính dự báo.  

Khi đại dịch, biến đổi khí hậu là những nguy cơ mà thế giới phải đối mặt, thì văn hóa, tư tưởng văn hóa, lý luận văn hóa sẽ đóng vai trò như thế nào trong diễn biến chung toàn cầu. Vì vậy chúng ta phải tiếp tục nghiên cứu về lý luận, đưa ra những dự báo về thế giới và con đường phát triển của văn hóa nghệ thuật. Văn hóa nghệ thuật vì nhân sinh chắc chắn sẽ là nền văn hóa đóng góp rất tốt cho sự phát triển kinh tế bền vững, tuần hoàn, kinh tế xanh.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà mong muốn các nhà quản lý, các nhà khoa học, các văn nghệ sĩ sẽ đồng hành cùng Chính phủ để xây dựng được chương trình mục tiêu tổng thể về chấn hưng và phát triển văn hóa tương xứng cũng như chuẩn bị cho lộ trình phát triển mới nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa của dân tộc.

Tại buổi Tọa đàm, từ nội dung của Đề cương về văn hóa Việt Nam (1943), xuất phát từ đời sống lý luận, phê bình và thực tiễn phát triển văn học, nghệ thuật nước nhà, các nhà khoa học, các chuyên gia văn hóa  đã đánh giá, làm rõ những vấn đề cơ bản như: Phân tích làm rõ quan điểm cơ bản về văn hóa, vă nghệ và giá trị lý luận, thực tiễn sâu sắc, lâu bền của Đề cương về văn hóa Việt Nam; làm rõ quá trình kế thừa, vận dụng và phát triển những nội dung quan trọng của Đề cương về văn hóa Việt Nam trong việc xây dựng và phát triển tư duy lý luận văn nghệ Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử. 

Tập trung phân tích sâu sắc quá trình vận dụng, sáng tạo và phát triển của đường lối văn nghệ thời kỳ đổi mới và hội nhập; đề xuất định hướng và những nội dung cần tiếp tục nghiên cứu, vận dụng, phát triển để xây dựng hệ thống lý luận văn nghệ Việt Nam thời kỳ đổi mới và hội nhập.

Sau khi lắng nghe các ý kiến tham luận cũng như đóng góp của các nhà khoa học, các chuyên gia, các văn nghệ sĩ tham dự Tọa đàm, đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương phát biểu kết luận, khẳng định những nội dung cốt lõi của Đề cương về văn hóa Việt Nam đã trở thành nền tảng tư duy lý luận về văn học nghệ thuật của Đảng trong suốc 80 năm qua. 

Những quan điểm căn bản của Đề cương về vị trí, vai trò của văn học, nghệ thuật trong văn hóa, về mối quan hệ giữa văn hóa, văn nghệ với chính trị và kinh tế, về vai trò lãnh đạo của Đảng đối với lĩnh vực văn học, nghệ thuật và đặc biệt là 3 nguyên tắc: "dân tộc hóa", "đại chúng hóa", "khoa học hóa" đã được Đảng ta không ngừng kế thừa, vận dụng, bổ sung và phát triển.

Đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa cho biết, trên cơ sở phát triển tư tưởng cốt lõi của Đề cương, Đảng đặc biệt chú trọng việc xây dựng, phát triển, phát huy vai trò của đội ngũ văn nghệ sĩ đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đảng ta khẳng định: "Tài năng văn học, nghệ thuật và vốn quý của dân tộc. Chăm lo phát hiện, bồi dưỡng, quý trọng và phát huy các tài năng văn học, nghệ thuật là trách nhiệm của toàn xã hội, trước hết là Đảng, Nhà nước và của các tổ chức trong hệ thống chính trị các cấp". 

Đảng ta nhấn mạnh việc tôn trọng, bảo đảm quyền tự do sáng tạo, tạo điều kiện thuận lợi phát huy tính độc lập, khơi dậy mọi nguồn lực sáng tạo của văn nghệ sĩ; đồng thời nêu cao tinh thần yêu nước, gắn bó máu thịt với nhân dân, trách nhiệm công dân và quyết tâm sáng tạo nhiều tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật để phụng sự đất nước và dân tộc của đội ngũ văn nghệ sĩ.

Theo đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, giá trị lớn lao và sức sống bền vững của Đề cương về văn hóa Việt Nam đã để lại cho chúng ta nhiều bài học quý báu. Một trong những bài học quan trọng hàng đầu là sự kiên định với những vấn đề nền tảng, có tính nguyên tắc, đồng thời không ngừng tìm tòi, đổi mới, sáng tạo để tiếp tục phát triển, hoàn thiện tư duy lý luận, nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng đối với lĩnh vực văn hóa, văn học, nghệ thuật.

Theo Hội đồng Lý luận, phê bình văn học nghệ thuật Trung ương, kết quả tọa đàm sẽ là luận cứ khoa học góp phần làm sáng tỏ sự phát triển tư duy lý luận của Đảng và Nhà nước xây dựng chiến lược đưa đường lối của Đảng vào đời sống, quảng bá ngày càng sâu rộng văn hóa Việt Nam ra nước ngoài, thúc đẩy nền văn hóa, nghệ thuật nước ta phát triển mạnh mẽ, giàu giá trị nhân văn và giá trị thẩm mỹ, xứng đáng với tầm vóc dân tộc và thời đại.

Diệp Anh