Từ STEM đến bán dẫn: Thời điểm “vàng” chuyển dịch cơ cấu nhân lực

Trả lời câu hỏi của phóng viên tại cuộc họp báo Chính phủ thường kỳ, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng nhấn mạnh: “Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài luôn là mục tiêu cốt lõi của giáo dục”. Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, với yêu cầu bức thiết về nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong các ngành khoa học – công nghệ, trí tuệ nhân tạo và bán dẫn, ngành giáo dục đang triển khai nhiều giải pháp mang tính chiến lược.

Đào tạo nhân lực là nhiệm vụ cốt lõi của giáo dục

Theo Thứ trưởng Phạm Ngọc Thưởng, trong suốt nhiều năm qua, từ giáo dục phổ thông đến đại học và sau đại học, Bộ GD&ĐT đã rất chú trọng đến giáo dục STEM – bao gồm các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học. Sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, cùng với việc Việt Nam đang vươn mình bước vào kỷ nguyên số, đang đặt ra yêu cầu cấp bách về nguồn nhân lực có khả năng thực thi những dự án lớn và hội nhập quốc tế sâu rộng.

Một dấu mốc quan trọng là ngày 25/4/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Đề án 1002 về đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển công nghệ giai đoạn 2025–2035, tầm nhìn đến 2045. Đề án này đặt ra hai mục tiêu tổng quát và bốn nhóm nhiệm vụ trọng tâm – được xem là nền tảng cho các bước đi tiếp theo trong chiến lược nhân lực quốc gia.

Quy mô đào tạo STEM tăng mạnh

Báo cáo của Bộ GD&ĐT cho thấy, đến thời điểm hiện tại, khoảng 90% cơ sở giáo dục đại học đã tham gia đào tạo các ngành STEM. Riêng năm 2024, số lượng sinh viên chính quy theo học các ngành này tăng 10,6% so với năm trước, tương đương khoảng 60.000 sinh viên. Tổng số sinh viên tuyển mới vào các ngành STEM năm nay đạt 218.000 em, chiếm 36% tổng chỉ tiêu tuyển sinh toàn quốc.

Ở bậc sau đại học, xu hướng tăng trưởng càng rõ nét: số lượng học viên cao học trong các ngành STEM năm 2024 tăng 34%, đạt gần 20.000 học viên, còn số nghiên cứu sinh tăng 33%, đạt gần 4.000 người – tức là tăng gần 600 nghiên cứu sinh so với năm 2023.

Tuy vậy, Thứ trưởng Phạm Ngọc Thưởng cũng thẳng thắn nhìn nhận: “Tỷ lệ người học lĩnh vực STEM tại Việt Nam hiện chỉ đạt khoảng 27–31%, vẫn thấp so với nhiều nước trong khu vực và trên thế giới. Ở Singapore là 46%, Malaysia 50%, Hàn Quốc 33%, Phần Lan 36% và Đức là 39%”. Điều đó cho thấy Việt Nam cần đẩy mạnh hơn nữa cả về quy mô, tốc độ và chính sách hỗ trợ. 

Nhân lực bán dẫn: Đột phá trong tầm nhìn dài hạn

Bên cạnh STEM, ngành công nghiệp bán dẫn – lĩnh vực mũi nhọn mang tính chiến lược – cũng được Chính phủ quan tâm đặc biệt. Ngày 21/9/2024, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình 1017 về phát triển nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, tầm nhìn 2050, với mục tiêu đến năm 2030 đào tạo ít nhất 50.000 kỹ sư bán dẫn, và đến 2050 có lực lượng đủ mạnh để tham gia vào chuỗi giá trị bán dẫn toàn cầu.

Trong năm học 2024–2025, khoảng 19.000 sinh viên đã nhập học vào các ngành phù hợp với lĩnh vực bán dẫn, chiếm khoảng 10% tổng số sinh viên ngành STEM. Cả nước hiện có 166 cơ sở đào tạo các chuyên ngành liên quan đến vi mạch bán dẫn, trong đó 97 cơ sở đào tạo trực tiếp.

Về chương trình đào tạo, Bộ GD&ĐT đã xây dựng bộ chuẩn chương trình, thành lập các hội đồng chuyên gia thẩm định, và hiện đã công bố hơn 30 chương trình đào tạo tại 8 cơ sở giáo dục đại học. “Đây là bước đi có tính nền tảng, bảo đảm chất lượng và sự chuẩn hóa trong đào tạo”, Thứ trưởng Thưởng nói.

Chuẩn bị chính sách học bổng và tín dụng ưu đãi

Một trong những nguyên nhân khiến tỷ lệ người học ngành STEM còn thấp chính là chính sách chưa đủ hấp dẫn. Thứ trưởng Phạm Ngọc Thưởng cho biết, Bộ GD&ĐT đang xây dựng Nghị định chính sách học bổng dành riêng cho người học các ngành STEM, bao gồm từ bậc đại học đến thạc sĩ, tiến sĩ. Dự kiến trong tháng 7/2025, Bộ sẽ trình Thủ tướng Chính phủ ban hành chính thức.

Song song, Bộ cũng đang phối hợp với Bộ Tài chính xây dựng quyết định về tín dụng ưu đãi đối với sinh viên – đặc biệt là sinh viên theo học ngành công nghệ cao, bán dẫn và AI. Đây là các giải pháp để vừa hỗ trợ người học trong quá trình học tập, vừa tạo động lực vững chắc cho sự phát triển nghề nghiệp sau tốt nghiệp. 

Thứ trưởng Thưởng khẳng định: “Bộ GD&ĐT đang chỉ đạo rất quyết liệt, coi đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao là nhiệm vụ chiến lược. Các đại học trọng điểm đang tích cực triển khai, với nhiều giải pháp tổng hợp – từ nâng cao nội lực, mở rộng hợp tác quốc tế, ứng dụng công nghệ thông tin đến chuyển đổi số trong giáo dục”.

Việt Nam đang ở thời điểm “vàng” để thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu nhân lực. Đào tạo đúng, đào tạo đủ và đào tạo trúng nhu cầu thị trường – đặc biệt trong các ngành then chốt như STEM và bán dẫn – chính là nền móng để đất nước bước vào giai đoạn phát triển bền vững, hiện đại và có vị thế trên bản đồ công nghệ toàn cầu. 

Thu Trang