Từ tấm huy chương đến khát vọng kiến tạo tri thức Việt

‎Ngành Hóa học là một ví dụ tiêu biểu cho quá trình đổi mới đó. Từ đội tuyển Olympic quốc tế đến các trường chuyên địa phương, mô hình huấn luyện tinh gọn, chuyên nghiệp và hội nhập quốc tế đang tạo ra thế hệ học sinh có tư duy khoa học, bản lĩnh toàn cầu và tinh thần cống hiến.

Mô hình bồi dưỡng quốc gia: Nền tảng vững cho thành tích quốc tế

Giai đoạn 2016–2025 được xem là thời kỳ phát triển mạnh mẽ của công tác bồi dưỡng đội tuyển quốc gia, khi mô hình huấn luyện được chuyên nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng.

‎PGS.TS Nguyễn Thị Thu Hà, Trưởng đoàn Olympic Hóa học quốc tế của Việt Nam, đánh giá đây là "thời kỳ mô hình bồi dưỡng đội tuyển quốc gia phát triển toàn diện, tạo được uy tín quốc tế và hiệu quả thực chất".

Kết quả minh chứng rõ rệt: trong giai đoạn 2020–2025, đội tuyển Việt Nam giành 21 Huy chương Vàng và 3 Huy chương Bạc trên tổng số 24 lượt dự thi IChO. Đặc biệt, năm 2019, Việt Nam lần đầu đạt Huy chương Vàng với điểm thực hành cao nhất thế giới - "một cột mốc cho thấy năng lực toàn diện và sự tiến bộ vượt bậc của học sinh Việt Nam," cô Thu Hà nhấn mạnh.

Mô hình liên kết tập huấn đa đơn vị giữa các trường đại học trọng điểm như ĐHSP Hà Nội, ĐH Khoa học Tự nhiên (ĐHQGHN), ĐH Bách khoa Hà Nội và USTH phát huy sức mạnh tổng hợp của chuyên gia, cơ sở vật chất và môi trường nghiên cứu. "Học sinh được rèn luyện trong nhiều phòng thí nghiệm hiện đại, vừa học được kiến thức, vừa hình thành bản lĩnh và tư duy nghiên cứu", cô chia sẻ.

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Thu Hà, bài học quan trọng nhất là phải kết hợp đồng bộ giữa kiến thức, kỹ năng và tâm lý thi đấu: "Nếu chỉ tập trung vào chuyên môn mà thiếu rèn luyện bản lĩnh, học sinh rất khó giữ phong độ trong kỳ thi quốc tế".

‎Cô khẳng định, thành tích bền vững chỉ có thể đạt được khi con người, cả thầy lẫn trò được đặt ở trung tâm, và khi mô hình đào tạo mang tính kế thừa. Nhiều cựu thí sinh IChO nay quay lại tham gia huấn luyện, hình thành "vòng tròn nhân lực chất lượng cao", lan tỏa tinh thần học thuật Việt Nam. 

Từ luyện thi đến đào tạo tinh hoa khoa học

Hiệu quả của mô hình quốc gia không chỉ thể hiện ở các đội tuyển trung ương, mà còn lan tỏa sâu rộng về phương pháp và chuẩn mực tới hệ thống trường chuyên trong cả nước.

‎Thầy Nguyễn Văn Đóa, giáo viên Trường THPT Chuyên Bắc Giang (tỉnh Bắc Ninh), cho rằng "mô hình này giúp các trường chuyên địa phương tiếp cận trực tiếp với chuẩn huấn luyện Olympic quốc tế, từ đó nâng cao chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi ngay từ cấp tỉnh".

Sự kết nối giữa các trường đại học lớn và sở giáo dục giúp giáo viên địa phương được tham gia sinh hoạt học thuật, tập huấn chuyên môn và tiếp cận tài liệu cập nhật theo hướng quốc tế. Theo thầy Nguyễn Văn Đóa, hiệu quả lớn nhất chính là sự thay đổi tư duy làm chuyên, từ "luyện thi học sinh giỏi" sang "đào tạo năng lực nghiên cứu và sáng tạo". "Không thể dạy Olympic theo lối truyền đạt kiến thức một chiều. Phải dạy học sinh tư duy như một nhà khoa học", thầy nhấn mạnh.

Chương trình bồi dưỡng cần gắn chặt hơn với thực tiễn nghiên cứu, tăng cường tư duy phản biện, khả năng giải quyết vấn đề và kỹ năng thí nghiệm. Đồng thời, sự phối hợp giữa giáo viên phổ thông và giảng viên đại học sẽ tạo môi trường học thuật mở, giúp học sinh sớm tiếp cận tri thức hiện đại và phương pháp luận nghiên cứu.

‎"Chúng ta không chỉ cần người làm bài giỏi, mà cần những người biết đặt câu hỏi, dám hoài nghi và ham khám phá. Khi thay đổi tư duy này, mọi khâu khác, từ tuyển chọn đến nội dung sẽ tự nhiên được nâng lên", thầy Đóa khẳng định. 

Học để hiểu, để sáng tạo và để trở về đóng góp

Những đổi mới trong mô hình bồi dưỡng quốc gia không chỉ tạo nên thành tích, mà còn định hình thế hệ học sinh mang tinh thần hội nhập và khát vọng cống hiến.

‎Sinh viên Trần Lê Thiện Nhân, Khoa Khoa học và Kỹ thuật Vật liệu, Trường Đại học Phenikaa (Huy chương Bạc Vật lí châu Á, Huy chương Bạc Olympic Vật lí quốc tế 2025, Giải thưởng "STEM for All") chia sẻ rằng điều quý giá nhất em nhận được không chỉ là tri thức, mà là tư duy khoa học và tinh thần làm việc chuyên nghiệp. Em cho biết, "Chương trình bồi dưỡng giúp chúng em tiếp cận cách tư duy hiện đại, không chỉ học để thi, mà học để hiểu, để sáng tạo và khám phá".

‎Em cũng mong muốn chương trình bồi dưỡng mở rộng hơn về không gian học thuật - có thêm seminar, hội thảo chuyên đề, và cơ hội tham gia nhóm nghiên cứu sớm để rèn kỹ năng khoa học. "Những hoạt động như vậy giúp chúng em xác định rõ hướng đi học thuật và phát triển năng lực sáng tạo thay vì chỉ tập trung luyện thi", em chia sẻ.

Bên cạnh đó, Thiện Nhân nhấn mạnh tầm quan trọng của cơ chế hỗ trợ dài hạn và môi trường khoa học thuận lợi cho học sinh tài năng sau khi học xong. "Chúng em không chỉ muốn học giỏi, mà muốn được đóng góp. Để làm được điều đó, cần một môi trường nơi tri thức được tôn trọng và phát huy", em bày tỏ.

Đầu tư cho trí tuệ, vun bồi cho tương lai

Từ mô hình đội tuyển quốc gia đến các trường chuyên địa phương, từ giảng đường đại học đến phòng thí nghiệm, những nỗ lực đổi mới trong bồi dưỡng học sinh giỏi đang hình thành hệ sinh thái học thuật mở - nơi tri thức, sáng tạo và khát vọng cống hiến cùng phát triển.

‎Thành tích của các đoàn Olympic không chỉ là kết quả của thi cử, mà là biểu hiện của tầm nhìn giáo dục: đào tạo người học có năng lực khoa học, có bản lĩnh và có lý tưởng phụng sự đất nước.

Đầu tư cho những học sinh giỏi hôm nay chính là đầu tư cho nền khoa học Việt Nam ngày mai, một nền khoa học mang bản sắc Việt, hội nhập với thế giới, và luôn hướng đến phục vụ con người. 

Thu Trang