Tương lai cho cà phê chất lượng cao sau tái canh

Năng suất đi đôi với chất lượng

Xã Hướng Phùng, Khe Sanh (Quảng Trị), đang trở thành một minh chứng sống động cho tầm nhìn phát triển cà phê bền vững: không chỉ năng suất cao, mà còn gắn liền với mô hình kinh tế tuần hoàn, chất lượng đặc sản và trách nhiệm môi trường. Xã Hướng Phùng chiếm gần 62% diện tích cà phê toàn tỉnh Quảng Trị, và nông dân nơi đây đang chủ động chuyển đổi.

Ông Phan Ngọc Long, Phó Chủ tịch UBND xã Hướng Phùng cho biết, toàn xã hiện có khoảng 2.100ha cà phê đang cho thu hoạch. Qua khảo sát, năng suất bình quân khoảng 8 - 10 tấn quả tươi/ha. Những hộ chăm sóc tốt năng suất lên đến 15 - 20 tấn/ha. Với giá cà phê như hiện nay, sau khi trừ chi phí, kể cả trả công thu hái, người trồng cà phê lãi khoảng 120 - 150 triệu đồng/ha.

"Những năm trước, vào đầu vụ giá cà phê thường ở mức thấp, sau đó mới nhích dần lên. Nhưng năm nay, giá cà phê đã đạt ở mức cao ngay đầu vụ. Nếu giá cà phê được giữ như hiện nay đến cuối vụ thì nông dân sẽ thắng lớn", ông Long khẳng định.

Cũng theo ông Long, thời gian qua, các hộ trồng cà phê trên địa bàn xã đã áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, liên kết với các doanh nghiệp, HTX xây dựng các mô hình trồng cà phê chất lượng cao. Người trồng cà phê đã ý thức hơn trong việc nâng cao chất lượng sản phẩm ở khâu thu hái. Các cơ sở thu mua, chế biến cũng đặt yêu cầu cao hơn đối với quả cà phê. Điều này giúp chất lượng cà phê của xã Hướng Phùng không ngừng nâng lên.

"Trước vụ thu hoạch cà phê năm nay, UBND xã Hướng Phùng đã tuyên truyền, hỗ trợ người dân, doanh nghiệp thu mua, chế biến đảm bảo vụ mùa đạt chất lượng. Địa phương tăng cường tuyên truyền, vận động người dân thu hoạch cà phê quả chín đảm bảo từ 85% trở lên, phòng ngừa, ngăn chặn hái trộm cà phê, đảm bảo an ninh trật tự trên địa bàn", ông Long chia sẻ.

Ông Nguyễn Duy Phương, Giám đốc HTX Nông nghiệp sinh thái Bốn Phương (xã Hướng Phùng) cho biết, niên vụ cà phê năm nay HTX dự kiến thu mua khoảng 300 tấn cà phê quả tươi, trong đó khoảng 80 - 100 tấn quả tươi dùng để chế biến cà phê đặc sản.

Cà phê Arabica Catimor trồng trên địa bàn không chín đồng loạt. Đơn vị cũng chỉ thu mua cà phê có chọn lọc, tỉ lệ quả chín đỏ đạt trên 95%. Cách thu hoạch này nhằm giữ hương vị cà phê, qua đó nâng cao chất lượng, thương hiệu cà phê của HTX.

"Chúng tôi sẵn sàng mua với giá cao hơn từ 3.000 - 5.000 đồng/kg đối với những lô cà phê đạt chất lượng, thu hái theo đúng yêu cầu của HTX", ông Phương cho hay.

Không chỉ tại Hướng Phùng, những năm qua, Việt Nam đã đi một chặng đường dài với chương trình tái canh cà phê đã tái tạo hơn 200.000 ha bằng giống mới năng suất cao, vượt kế hoạch ban đầu. Khoa học và công nghệ, từ viện nghiên cứu đến kỹ thuật canh tác, đã đóng vai trò then chốt, giúp nâng năng suất bình quân lên khoảng 3 tấn nhân/ha (cao hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu).

Định hình tương lai cây cà phê

PGS.TS Lê Quốc Doanh, Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, khi chia sẻ về câu chuyện cây cà phê đã cho thấy một chặng đường để đưa cà phê Việt đến được ngày hôm nay.

Cà phê được đưa vào Việt Nam từ năm 1857, nhưng chỉ sau năm 1975, khi đất nước thống nhất, Đảng và Nhà nước mới xác định đây là cây trồng chiến lược tại Tây Nguyên. Sau gần nửa thế kỷ, Việt Nam đã xây dựng được trên 700.000 ha cà phê, trở thành một trong những vùng chuyên canh cà phê lớn nhất thế giới. Nhưng theo PGS.TS Lê Quốc Doanh, thành công không chỉ đến từ mở rộng diện tích, mà bắt nguồn từ định hướng phát triển ngành hàng bài bản, coi trọng khoa học - công nghệ và sản xuất theo các tiêu chuẩn quốc tế.

Hiện nay, năng suất cà phê Việt Nam đạt 3 tấn nhân/ha, đứng đầu thế giới (mức bình quân toàn cầu chỉ khoảng 0,9 tấn/ha). Chỉ trong 9 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu cà phê đạt 7,2 tỷ USD, dự kiến cả năm cán mốc 9 tỷ USD - mức tăng trưởng từng được xem là "không tưởng".

Theo ông Doanh, bước ngoặt lớn nhất trong thập niên qua là chương trình tái canh cà phê, được triển khai mạnh mẽ thông qua Dự án VnSAT của Ngân hàng Thế giới, kết hợp với đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp từ năm 2013. Chương trình đã giúp năng suất tăng từ 2,1 lên 3 tấn/ha, đồng thời thúc đẩy sản xuất cà phê đặc sản, cà phê cảnh quan – các hướng tiếp cận mới phù hợp xu thế tiêu dùng bền vững.

Cốt lõi của thành công là hệ thống nghiên cứu khoa học chuyên ngành, với các viện, trung tâm trải rộng cả nước. Tính kế thừa, sự tận tâm của đội ngũ nghiên cứu cùng năng lực chọn tạo giống đã đưa Việt Nam sở hữu bộ giống cà phê hàng đầu khu vực, cùng các gói kỹ thuật canh tác hoàn chỉnh.

Một điểm nhấn khác là thay đổi tư duy trồng xen. Khi phong trào trồng xen hồ tiêu, bơ, sầu riêng bùng lên mạnh mẽ, nhiều địa phương phát triển tự phát, dẫn đến mật độ dày, sâu bệnh tăng và hiệu quả thấp.

Năm 2023–2025, hàng loạt chủ trương và chiến lược quan trọng được ban hành như :Chiến lược phát triển ngành trồng trọt đến 2030, tầm nhìn 2050; Đề án Giảm phát thải ngành trồng trọt; Đề án Nâng cao sức khỏe đất và cây trồng. Đây là kim chỉ nam đưa nông nghiệp Việt Nam bước vào thời kỳ phát triển xanh, bền vững, trong đó cà phê là ngành hàng tiên phong. Kế hoạch hành động của Bộ Nông nghiệp và Môi trường được xây dựng ngay sau khi đề án ban hành, thể hiện quyết tâm mạnh mẽ.

Ưu tiên trước mắt là xây dựng gói kỹ thuật giảm phát thải cho cây trồng chủ lực, trong đó cà phê dẫn đầu. Gói kỹ thuật phải kế thừa các kết quả đã được kiểm chứng từ những dự án như VnSAT, lồng ghép tập huấn và truyền thông để nông dân có thể áp dụng ngay.

Mục tiêu đến 2050, 100% diện tích cây trồng chủ lực, bao gồm cà phê, áp dụng biện pháp canh tác giảm phát thải, thích ứng biến đổi khí hậu.

Tương lai của cà phê Việt Nam đang mở ra rộng lớn: chuyển đổi từ sản xuất số lượng sang chất lượng; từ cây công nghiệp truyền thống sang ngành hàng đạt chuẩn môi trường; từ sản xuất nông dân đơn lẻ sang chuỗi giá trị hiện đại. Bài học từ quá khứ, từ tái canh đến chuẩn hóa kỹ thuật, sẽ là nền tảng để cà phê Việt Nam tiếp tục giữ vững vị thế trên bản đồ thế giới trong nhiều thập kỷ tới.

Đỗ Hương