Vận dụng những kinh nghiệm quý để tiếp tục vượt qua thách thức mới

Thách thức làm sáng lên bản lĩnh, trí tuệ Việt Nam

Chỉ tính từ những năm 1980, chúng ta đã phải đương đầu với ảnh hưởng của 3 cuộc khủng hoảng lớn: lần thứ nhất 1986 – 1992 (sự đổ vỡ của mô hình kinh tế Xô Viết và khối XHCN); lần hai 1997-1999 (cuộc khủng hoảng tài chính – tiền tệ ở châu Á mà bùng phát đột ngột từ sự đổ vỡ tỷ giá đồng Bath Thái Lan); lần ba 2008-2009 (cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu khởi phát từ Hoa Kỳ).

Qua mỗi lần như vậy, bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam lại bộc lộ mạnh mẽ, bởi Đảng, Nhà nước, Chính phủ đã có những quyết sách hợp lý nhất, lại được sự đồng thuận xã hội hậu thuẫn, đất nước đã vượt qua ảnh hưởng nặng nề của các cuộc khủng hoảng với tổn thất nhỏ nhất.

Tuy nhiên, Việt Nam đang còn phải tiếp tục chịu các tác động của cuộc khủng hoảng 2008 – 2009 từ nhiều phía, trước hết liên quan đến khó khăn về thị trường xuất khẩu, sụt giảm nguồn cung ngoại tệ từ xuất khẩu, kiều hối và giờ là “cuộc chiến” quyết liệt  với lạm phát.

Thực tế cho thấy, mỗi khi có khủng hoảng hoặc thách thức liên quan đến an nguy quốc gia, trí tuệ và bản lĩnh Việt Nam lại được dịp bộc lộ và phát huy; tinh thần đại đoàn kết và sự đồng thuận trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam lại được dịp tôi luyện và củng cố.

Thực tế cũng đã cho thấy chúng ta đang từng bước đi đúng hướng, nâng cao dần bản lĩnh, nhận thức và  kinh nghiệm, cũng như chắc chắn sẽ vượt lên mọi thử thách một cách an lành như những cuộc khủng hoảng trước đây.

Quyết tâm ấy thể hiện khá đậm nét ở các văn kiện Đại hội XI của Đảng, ở Cương lĩnh phát triển đất nước giai đoạn 2011-2020 và được tiếp tục cụ thể hóa ở Nghị quyết 02/NQ-CP tháng 1/2011 và Nghị quyết 11/NQ-CP của Chính phủ ngày 24/12/2011.

Tiếp tục vượt qua thách thức mới

Từ những kinh nghiệm quý báu đã có, kết quả “cuộc chiến” chống lạm phát, đảm bảo ổn định vĩ mô và triển vọng phát triển bền vững ở nước ta thời gian tới tuỳ thuộc rất lớn vào cách thức giải quyết các điểm mấu chốt sau:

Phối hợp hài hoà “bàn tay” Nhà nước pháp quyền và” bàn tay” thị truờng

Để các quy luật kinh tế khách quan vận động có lợi nhất cho xã hội, các khiếm khuyết của thị trường tự do phải được sửa chữa bằng sự can thiệp chủ động và tích cực của Nhà nước, mang tính pháp quyền và đại diện cao hơn, sử dụng các công cụ hiệu quả hơn cho các lợi ích chung của quốc gia và nhân loại… 

Đặc biệt, cần sớm khắc phục những bất cập về nhận thức và lạm dụng trong thực tế về quyền lực chủ quan của nhà nước, về  sức mạnh thị trường khách quan, về tính ôm đồm  đa mục tiêu của chính sách, cũng như của nếp tư duy nhiệm kỳ và lợi ích cục bộ, địa phương; tăng cường kiểm toán độc lập, xây dựng và áp dụng rộng rãi hệ thống chỉ tiêu hiệu quả, cũng như chế độ đánh giá hệ số tín nhiệm tập thể và cá nhân. 

Về dài hạn, cần chuyển nhanh từ mô hình “nhà nước – nhà đầu tư lớn nhất” và phát triển chủ yếu theo bề rộng hiện nay, sang mô hình “nhà nước – nhà quản lý công” và phát triển theo chiều sâu, đi đôi với việc chuyển dịch nguồn động lực chính trong đầu tư phát triển kinh tế từ khu vực kinh tế nhà nước sang khu vực kinh tế ngoài nhà nước.

Cần sớm thiết lập cơ chế thị trường cạnh tranh đầy đủ, lành mạnh trong việc cung cấp các sản phẩm và nguyên, nhiên liệu đầu vào thiết yếu của nền kinh tế, rồi mới bãi bỏ sự kiểm soát hành chính về giá cả.

Đồng thời, cần nâng cao năng lực và hiệu quả trên thực tế của các cơ quan thuộc Chính phủ trong giám sát, kiểm soát và xử lý các vi phạm về giá từ phía các doanh nghiệp và các bên có liên quan; ngăn chặn hiện tượng lạm dụng trục lợi cá nhân, thậm chí biến độc quyền nhà nước thành độc quyền doanh nghiệp, phường hội và phe nhóm.

Về dài hạn, yêu cầu về tái cấu trúc nền kinh tế và các doanh nghiệp trong nước sẽ cấp thiết hơn nhằm tăng cường sự hợp tác, gắn kết, sức cạnh tranh và hiệu quả sản xuất kinh doanh của từng doanh nghiệp cũng như hiệu quả đầu tư kinh tế-xã hội nói chung.

Coi trọng tính đồng bộ của các giải pháp chính sách

Đó là các giải pháp và công cụ chính sách cần có trọng tâm, trọng điểm, được cụ thể hoá thành cơ chế tổ chức thực hiện trong thực tiễn; đồng thời, cần có sự đồng bộ, nhất quán giữa việc ban hành, triển khai, giám sát, kiểm tra và chế tài hiệu quả các vi phạm chính sách trên thực tế; giảm thiểu các lạm dụng công cụ quản lý hành chính, mệnh lệnh.

Cần nâng cao chất lượng dự báo, phản biện và chủ động các  phương án và giải pháp phòng ngừa, ngăn chặn khủng hoảng; phân biệt rạch ròi giữa yêu cầu dự báo  khách quan với mục tiêu chính sách và ý chí chủ quan; coi trọng các phản biện xã hội và các đánh giá tác động chính sách (định kỳ hoặc đột xuất) trước và sau khi ban hành do các tổ chức chuyên nghiệp và độc lập thực hiện theo đặt hàng của cấp có thẩm quyền khách quan; thể chế hoá các phát ngôn và cung cấp thông tin chính thức có chất lượng và trách nhiệm pháp lý cao.

Phát hiện và xử lý kịp thời, nghiêm khắc các cá nhân, tổ chức tung tin đồn thất thiệt hoặc thông tin thiếu trách nhiệm nhằm mục tiêu phá hoại chính sách hoặc nhằm mục đích đầu cơ và cạnh tranh không lành mạnh; tăng cường giáo dục dân trí, nâng cao nhận thức về kinh tế thị trường và hiểu biết pháp luật, qua đó tăng khả năng tự nhận thức và cảnh giác cho người dân để  tránh được kiểu hành động theo tâm lý đám đông hoặc vô tình tiếp tay và trở thành nạn nhân của tin đồn…

TS. Nguyễn Minh Phong

Viện Nghiên cứu phát triển KTXH Hà Nội