VinFuture 2025: Cập nhật những đột phá công nghệ mở đường cho y sinh thế hệ mới

Ngày 3/2, trong khuôn khổ Tuần lễ Khoa học và Công nghệ VinFuture, tọa đàm “Bước tiến trong phát hiện, chẩn đoán và điều trị bệnh” đã diễn ra với sự tham dự của nhiều nhà khoa học, chuyên gia y tế uy tín từ trong và ngoài nước.

Phát biểu tại Tọa đàm, TS. Nguyễn Ngô Quang, Cục trưởng Cục Khoa học Công nghệ và Đào tạo (Bộ Y tế) nhấn mạnh đây không chỉ là diễn đàn học thuật mà còn là cơ hội kết nối tri thức toàn cầu, thể hiện vai trò ngày càng quan trọng của Việt Nam trên bản đồ nghiên cứu khoa học quốc tế. 

Năm 2025 là thời điểm đầy biến động của y tế toàn cầu. Nhân loại tiếp tục đối mặt với những gánh nặng sức khoẻ toàn cầu ngày càng gia tăng và phức tạp. Các bệnh không lây nhiễm như ung thư, tiểu đường, tim mạch tiếp tục gia tăng mạnh, trong khi các bệnh truyền nhiễm mới nổi cùng với biến đổi khí hậu làm gia tăng nguy cơ dịch bệnh. Tình trạng kháng kháng sinh đang tiến đến mức báo động, đe dọa đảo ngược nhiều thành tựu y học trong nhiều thế kỷ. 

Bên cạnh đó, sự chênh lệch về tiếp cận dịch vụ y tế giữa các quốc gia và nhóm dân cư ngày càng rõ rệt, đặt ra yêu cầu cấp thiết về đổi mới sáng tạo để phát triển các giải pháp y tế chính xác, hiệu quả và bền vững.

Tuy nhiên, bên cạnh những thách thức còn là những cơ hội chưa từng có nhờ sự bùng nổ của công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, công nghệ gen và vật liệu sinh học trong chẩn đoán và điều trị bệnh.

Chủ đề của tọa đàm năm nay, theo TS. Nguyễn Ngô Quang, mang ý nghĩa thời sự và chiến lược đối với sự nghiệp chăm sóc sức khỏe toàn cầu và tại Việt Nam.

Bộ Y tế đánh giá cao những nội dung được lựa chọn, từ liệu pháp thực khuẩn thể chống kháng thuốc, ứng dụng công nghệ in 3D trong phẫu thuật, các đột phá mới trong thính giác, đến những xu hướng công nghệ vi sinh tiên tiến. Những nghiên cứu này đều nằm trong chiến lược công nghệ mà ngành y tế Việt Nam ưu tiên tiếp cận và ứng dụng.

Theo TS. Nguyễn Ngô Quang, sự hiện diện của các nhà khoa học danh tiếng trên thế giới là minh chứng cho nỗ lực kết nối tri thức xuyên biên giới, thúc đẩy khoa học phục vụ nhân loại. Bộ Y tế xác định khoa học công nghệ là động lực then chốt để nâng cao chất lượng khám chữa bệnh và tăng cường năng lực hệ thống y tế. 

TS. Nguyễn Ngô Quang kỳ vọng tọa đàm sẽ là khởi đầu cho nhiều hợp tác sâu rộng, giúp Việt Nam tiếp cận công nghệ tiên tiến, triển khai các nghiên cứu chung và mang lại tiến bộ khoa học gần hơn với người bệnh.

GS. Quarraisha Abdool Karim, Giám đốc Khoa học kiêm Đồng sáng lập Trung tâm Nghiên cứu Chương trình AIDS tại Nam Phi (CAPRISA) trong phát biểu khai mạc, nhấn mạnh y học hiện nay phải đối mặt với nhiều vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, dịch bệnh mới nổi...

GS Karim lưu ý các thử thách về y tế không chỉ là bệnh tật mà còn nằm trong cách xã hội tiếp nhận thông tin – thông tin rộng rãi nhưng chưa chắc chính xác, hay khoa học bị chính trị hóa. Đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của hợp tác khoa học, vượt qua tính cá nhân hóa, để xây dựng tương lai y học phát triển bền vững. 

Liệu pháp gen, thực khuẩn thể, in 3D - Những đột phá công nghệ

Tại Tọa đàm, GS. Ana Belen Elgoyhen, Đại học Buenos Aires, Hội đồng Nghiên cứu Khoa học và Kỹ thuật Quốc gia (Argentina) đã chia sẻ về các chiến lược điều trị mới cho mất thính lực.

Theo WHO, hiện có hơn 1,5 tỷ người trên thế giới đang sống chung với mức độ mất thính lực nào đó, dự báo sẽ tăng lên khoảng 2,5 tỷ người vào năm 2050. Hậu quả của tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, khả năng học tập, hòa nhập xã hội, mà còn làm tăng nguy cơ suy giảm nhận thức và các vấn đề sức khỏe tâm thần. Nguyên nhân mất thính lực rất đa dạng, từ di truyền, sinh học đến hành vi, môi trường.

Trong số đó, có hơn 150 gen đã được xác định khi đột biến có thể gây mất thính lực, trong khi liệu pháp điều trị hiện nay bao gồm sử dụng máy trợ thính, cấy điện cực ốc tai và liệu pháp gene mới đầy hứa hẹn.

GS. Elgoyhen nhấn mạnh liệu pháp gene, đặc biệt đối với gen OTOF, có thể khôi phục khả năng nghe ở những người mắc điếc bẩm sinh, mở ra hướng đi mới trong điều trị mất thính lực di truyền. Tuy nhiên, thử thách lớn là còn nhiều gen khác cũng liên quan đến bệnh, đòi hỏi nghiên cứu tiếp tục.

Cuộc chiến chống kháng kháng sinh cũng được chia sẻ bởi GS. Pascale Cossart, Viện Pasteur Paris (Pháp). Giáo sư nhấn mạnh, kháng kháng sinh hiện là mối đe dọa sức khỏe toàn cầu, với hơn 1,9 triệu ca tử vong, tỷ lệ tăng mạnh ở người cao tuổi và trẻ em. Trong khi kháng sinh Penicillin từng cứu sống hàng triệu người, vi khuẩn tiến hóa nhanh chóng khiến hiệu quả giảm dần. 

GS. Cossart giới thiệu liệu pháp thực khuẩn thể (Phage Therapy) như một giải pháp tiềm năng, tận dụng khả năng đặc hiệu cao và tự nhân lên của phage để tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh mà không ảnh hưởng vi khuẩn có lợi, hiện được áp dụng ở nhiều nước như Georgia, Ba Lan, Pháp và Mỹ.

Các tiến bộ ứng dụng phage còn được GS. Chuanbin Mao, Đại học Trung văn Hồng Kông (Trung Quốc) trình bày trong nghiên cứu về virus chống ung thư. Nhờ công nghệ hiện đại, phage có thể được biến đổi để nhắm mục tiêu tế bào ung thư, tách các tế bào ung thư lưu hành trong máu, hoặc mang enzyme nano tối ưu hóa liệu pháp quang động. Phương pháp này vừa tiết kiệm chi phí, tái lập dễ dàng, vừa thân thiện với cơ thể người, mở ra triển vọng đột phá trong điều trị ung thư.

Tại Tọa đàm, GS. Trần Trung Dũng, Tổng Giám đốc Hệ thống Y tế Vinmec, Chủ tịch Hiệp hội Công nghệ 3D trong Y học Việt Nam đã giới thiệu công nghệ in 3D tại bệnh viện - một bước đột phá trong phẫu thuật chỉnh hình.

GS. Trần Trung Dũng cho biết trong thực hành chấn thương chỉnh hình, nhiều ca bệnh phức tạp như chấn thương nặng, viêm khớp hay ung thư xương đòi hỏi phải cắt bỏ hoặc ghép xương, nhưng không ít bệnh nhân và gia đình khó chấp nhận việc mất đi bộ phận cơ thể. Điều này khiến nhu cầu tái tạo cấu trúc giải phẫu trở nên đặc biệt quan trọng.

Khoảng 6 năm trước, nhóm của ông từng điều trị một bệnh nhân ung thư xương xâm lấn chỏm xương đùi và xương chậu. Khi đó, bệnh viện phải đặt in 3D khớp háng và khung chậu ở nước ngoài nhưng sản phẩm không phù hợp, buộc phải phẫu thuật lại.

Bước ngoặt đến khi Trung tâm Công nghệ 3D trong Y học của VinUni ra đời vào năm 2024, cho phép thiết kế và in 3D cấu trúc xương ngay trong nước. Nhiều bệnh nhân ung thư xương vùng ổ chậu, khớp háng, xương ức, xương hàm… đã được cấy ghép vật liệu in 3D tùy chỉnh, giúp phẫu thuật chính xác và hiệu quả hơn.

GS. Dũng cho biết chi phí in 3D còn cao, nhưng việc liên kết giữa các bệnh viện để in đồng thời nhiều cấu phần sẽ giúp giảm đáng kể giá thành cho người bệnh.

Thu Giang