Xây dựng nông thôn mới: Không thể 'mặc đồng phục' ở tất cả địa phương

Xây dựng NTM là một trong ba chương trình MTQG được kỳ vọng góp phần chuyển đổi nền nông nghiệp, nâng cao chất lượng sống cho nông dân và người dân nông thôn, mang lại những giá trị bền vững cho nông thôn trong giai đoạn mới, tiếp cận mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại.

Sau hơn 10 năm triển khai, Chương trình xây dựng NTM tại 2 nhiệm kỳ trước đã được lãnh đạo Đảng và Nhà nước đánh giá là "toàn diện, to lớn và có tính lịch sử".

Đến năm 2025, Chương trình MTQG xây dựng NTM phấn đấu cả nước có ít nhất 80% số xã đạt chuẩn NTM, trong đó, có khoảng 40% số xã đạt chuẩn NTM nâng cao, ít nhất 10% số xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu và không còn xã dưới 15 tiêu chí; thu nhập bình quân của người dân nông thôn tăng ít nhất 1,5 lần so với năm 2020.

Bên cạnh đó, Chương trình phấn đấu cả nước có ít nhất 50% huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh đạt chuẩn NTM, hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM, trong đó, ít nhất 20% số huyện đạt chuẩn được công nhận là huyện NTM nâng cao, huyện NTM kiểu mẫu. Mỗi tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có ít nhất 2 đơn vị cấp huyện đạt chuẩn NTM.

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan đã nêu 6 vấn đề trọng tâm để Chương trình MTQG xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025 có thể triển khai một cách hiệu quả.

Thứ nhất, Bộ trưởng cho rằng, đến thời điểm hiện tại, tất cả văn bản bao gồm nghị quyết, quyết định, thông tư, hướng dẫn đã hoàn thiện, đủ điều kiện tổ chức thực hiện. Tuy nhiên, với khối lượng văn bản rất nhiều, chưa kể các văn bản hướng dẫn của 2 chương trình MTQG còn lại trên cùng một địa bàn, có thể sẽ phát sinh những cách hiểu khác nhau và cách vận dụng khác nhau.

Thứ hai, Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhận định, chắc chắn rằng nguồn vốn, bao gồm vốn đầu tư và cả vốn sự nghiệp, sẽ không đủ để đạt được mục tiêu một chương trình vừa có chiều rộng vừa có chiều sâu, vừa xây dựng kết cấu hạ tầng, vừa phát triển kinh tế kết hợp văn hóa, xã hội nông thôn.

Đặc biệt, Chương trình chú trọng hình thành các không gian, thiết chế cộng đồng dân cư nông thôn, gắn với không gian sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn, trong đó, nâng cao năng lực và chất lượng sống cư dân nông thôn là đặc biệt quan trọng.

"Như vậy, ngoài nguồn vốn Trung ương, các địa phương cần lồng ghép với nguồn vốn địa phương và kêu gọi vốn xã hội hóa, vừa thu hút doanh nghiệp về nông thôn, vừa tạo không gian cho các doanh nghiệp khởi nghiệp ngay tại mỗi địa phương. Trong giai đoạn vừa qua, rất nhiều địa phương đã về đích trước thời hạn nhờ huy động được các nguồn lực ngoài ngân sách từ doanh nghiệp và sự tham gia của người dân. Theo tôi, mỗi địa phương cần xây dựng kế hoạch để thu hút các nguồn lực, đồng hành, hỗ trợ sát sao với cấp cơ sở", tư lệnh ngành nông nghiệp bày tỏ.

Thứ ba, Chương trình MTQG xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025 được thiết kế không chỉ là xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất, các thiết chế cứng, mà chú trọng nhiều đến phát triển kinh tế, giữ gìn bản sắc nông thôn, phát huy văn hóa truyền thống, nâng cao năng lực cộng đồng cư dân trong xã hội nông thôn.

Nói cách khác, Chương trình kết hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa kinh tế - văn hóa và xã hội trên địa bàn nông thôn. Đây là những vấn đề mới so với giai đoạn vừa qua nhưng sẽ bảo đảm NTM phát triển hài hòa, bền vững, giàu bản sắc, nâng cao dân trí và chất lượng sống cho người dân khi được tiếp cận giáo dục, y tế, dinh dưỡng, bình đẳng giới…

Thứ tư, Bộ trưởng cho rằng, Chương trình không thể "mặc đồng phục" ở tất cả các địa phương. Hình ảnh NTM cần dựa trên các giá trị truyền thống địa phương, tính đặc thù mỗi vùng miền, từ đó đa dạng về ý tưởng quy hoạch, kiến trúc cảnh quan nông thôn.

Nông thôn có đặc thù là không gian mở, con người gần gũi với con người, con người gần gũi với thiên nhiên, do đó cần chú ý đan xen giữa công trình và mảng xanh, tạo ra những không gian sinh hoạt cho cộng đồng, sự giao lưu, kết nối của cư dân nông thôn và mở ra cách tiếp cận với khu vực đô thị.

Theo đó, Bộ trưởng mong các địa phương sẽ có nhiều sáng kiến để sau khi kết thúc Chương trình có thể tự hào giới thiệu cho cả nước, thậm chí là cả thế giới hình ảnh "di sản nông thôn" của địa phương mình hơn là sao chép nơi khác, rập khuôn lẫn nhau. Bộ NN&PTNT cũng đề nghị Bộ Xây dựng phối hợp tổ chức giải thưởng hằng năm về quy hoạch và kiến trúc cảnh quan nông thôn trong thời gian tới.

Thứ năm, tổ chức lại sản xuất là yếu tố quyết định tăng thu nhập nông dân, tổ chức lại sản xuất trên nền tảng tổ chức lại xã hội nông thôn theo hướng hợp tác, liên kết trong sản xuất, bảo quản, chế biến, kinh doanh nông sản, các sản phẩm làng nghề. Phát triển kinh tế nông thôn là điều kiện để tạo ra cơ hội việc làm ở nông thôn theo phương châm "ly nông, bất ly hương".

Phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn là cách để thu hút người đô thị về với nông thôn, về với nông dân, là cách giới thiệu, quảng bá hình ảnh làng quê, gắn với tiêu thụ nông sản, sản phẩm làng nghề. Du lịch nông nghiệp, nông thôn còn là cách kích hoạt sự thay đổi nếp sống nông thôn theo hướng văn minh. Bộ NN&PTNT đã tổ chức lại đội ngũ khuyến nông cộng đồng để hướng tới nhiều mục tiêu, trong đó có xây dựng và phát triển NTM. Bộ trường đề nghị các địa phương lưu ý vấn đề này.

Thứ sáu, gần đây bên cạnh tiêu chí NTM kiểu mẫu, NTM nâng cao, nhiều địa phương đã có sáng kiến kết hợp xây dựng làng thông minh, làng hạnh phúc, làng văn hoá du lịch…

Chương trình MTQG xây dựng NTM hướng tới mục tiêu cả nước có khoảng từ 17-19 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM; phấn đấu 60% số thôn, bản, buôn thuộc các xã đặc biệt khó khăn khu vực biên giới, vùng núi, vùng bãi ngang ven biển và hải đảo được công nhận đạt chuẩn NTM theo các tiêu chí NTM do UBND cấp tỉnh quy định.

Đỗ Hương