Xuất khẩu gạo Việt Nam trước động thái từ Philippines: Ổn định và chủ động ứng phó

Theo ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, số liệu thống kê sơ bộ của cơ quan Hải quan cho biết, 8 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu gạo đạt gần 6,37 triệu tấn gạo với trị giá hơn 3,26 tỷ USD, tăng 3,7% về lượng nhưng giảm 15,4% về kim ngạch so với cùng kỳ năm 2024 - năm xuất khẩu gạo đạt thành tích cao nhất từ trước tới nay. Về thị trường xuất khẩu, Philippines tiếp tục là nước nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam với gần 2,9 triệu tấn chiếm 45,9% tăng 4,2% so với cùng kỳ.

Doanh nghiệp chủ động ứng phó

Tại hội nghị, ông Trần Xuân Hà, Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho biết, trong bối cảnh Chính phủ Philippines công bố lệnh tạm ngừng nhập khẩu gạo từ ngày 11/9 đến 30/10/2025, hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam sang thị trường này chịu ảnh hưởng. Tuy nhiên, đây chỉ là biện pháp ngắn hạn.

Theo quy định, Bộ Nông nghiệp Philippines sẽ phải báo cáo Tổng thống để xem xét lại chính sách. Trong bối cảnh nhu cầu tiêu thụ gạo nội địa nước này vẫn rất lớn (ước khoảng 5 triệu tấn/năm), nhiều khả năng Philippines sẽ quay lại nhập khẩu vào cuối tháng 10 hoặc trong tháng 11-12 để bảo đảm nguồn cung dịp lễ, Tết. Thực tế, một số doanh nghiệp Việt Nam đã ghi nhận tín hiệu đàm phán trở lại từ khách hàng Philippines.

Cũng theo ông Hà, ngoài Philippines, các thị trường khác như Trung Quốc, châu Phi, Malaysia đều tăng trưởng mạnh. Xuất khẩu gạo sang Trung Quốc và châu Phi đã tăng trên 150%, cho thấy dư địa mở rộng còn lớn.

Về giải pháp, Hiệp hội đã khuyến nghị doanh nghiệp bình tĩnh, theo dõi sát diễn biến từ Philippines; tiếp tục duy trì trao đổi, thương lượng với khách hàng để sẵn sàng khi thị trường mở lại.

Cùng với đó, chủ động mở rộng thị trường thay thế (châu Phi, Trung Quốc, Malaysia…) nhằm giảm phụ thuộc vào một thị trường đơn lẻ. Tích cực thu mua, tạm trữ lúa gạo từ nông dân để ổn định giá và bảo đảm nguồn cung cho xuất khẩu khi cơ hội quay lại.

Cùng quan điểm, bà Bùi Thanh Tâm, Chủ tịch Tổng công ty Lương thực miền Bắc (Vinafood1) nhận định, trong bối cảnh hiện nay, có thể dự báo tình hình sắp tới sẽ không quá lo ngại đối với gạo Việt Nam. Thực tế trong 10 năm qua, chúng ta từng trải qua giai đoạn phụ thuộc khá nhiều vào thị trường Trung Quốc. Khi Trung Quốc giảm mạnh nhập khẩu, doanh nghiệp trong nước đã gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, qua thời gian, chúng ta đã chuyển hướng sang các thị trường khác, giảm sự lệ thuộc và mở rộng thị trường xuất khẩu. Điều quan trọng là chất lượng gạo Việt Nam đã được khẳng định, nên nếu không bán được ở thị trường này thì vẫn có thể bán ở thị trường khác.

"Philippines hiện vẫn là thị trường nhập khẩu gạo lớn của Việt Nam. Theo đánh giá, nhu cầu của họ sẽ tiếp tục ổn định, việc tạm ngừng nhập khẩu chỉ mang tính ngắn hạn. Cuối năm, khi bước vào mùa lễ hội và Giáng sinh, khả năng Philippines quay lại nhập khẩu gạo Việt Nam là trong tầm tay. Do đó, doanh nghiệp cần chuẩn bị sẵn sàng", bà Tâm nói.

Bà Tâm cho biết thêm, trong 3 tuần liên tiếp vừa qua, Vinafood 1 đã liên tục tổ chức thu mua tạm trữ, vừa hỗ trợ tiêu thụ cho bà con nông dân, vừa tạo nguồn hàng sẵn sàng để khi Philippines mở cửa trở lại, doanh nghiệp có thể ngay lập tức xuất bán. Đồng thời, duy trì quan hệ tốt với khách hàng Philippines và tiếp tục mở rộng xuất khẩu sang các thị trường khác để tận dụng cơ hội. "Hoạt động thu mua trong nước không hề bị gián đoạn, do đó bà con nông dân vẫn yên tâm có đầu ra ổn định cho lúa gạo", bà Tâm khẳng định.

Ông Phùng Văn Thành, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Philippines cho biết thêm, về nhu cầu gạo của Philippines, mức nhập khẩu của nước này vẫn duy trì ổn định. Sáu tháng đầu năm, Philippines chỉ sản xuất được 9,08 triệu tấn lúa, trong khi mục tiêu cả năm 2025 ở mức 20,46 triệu tấn. Như vậy, để bảo đảm nhu cầu trong nước, Philippines vẫn phải nhập khẩu từ 4,9-5,4 triệu tấn gạo trong năm nay. Đây là con số khó thay đổi, do đó doanh nghiệp Việt Nam không cần quá lo ngại.

Ngành nông nghiệp bảo đảm nguồn cung

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam khẳng định, ngành nông nghiệp sẽ bảo đảm mục tiêu sản xuất 43,5 triệu tấn lúa trong năm 2025. Hiện còn khoảng 14,5 triệu tấn cần thu hoạch trong bốn tháng cuối năm, kế hoạch đã được rà soát kỹ lưỡng theo từng vùng miền.

Đặc biệt, vụ Thu Đông tại Đồng bằng sông Cửu Long với khoảng 700.000 ha sẽ cho hơn 4 triệu tấn lúa, tương đương 2 triệu tấn gạo, thu hoạch từ tháng 11-12, đúng thời điểm Philippines có khả năng dỡ bỏ lệnh tạm ngừng nhập khẩu. Điều này bảo đảm khi thị trường mở lại, Việt Nam hoàn toàn có nguồn hàng đáp ứng.

Thứ trưởng Nam cũng cho biết, cơ cấu lúa chất lượng cao tiếp tục được duy trì ở mức 80%, đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường. Bên cạnh đó, Bộ đang triển khai Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại Đồng bằng sông Cửu Long. Đến nay, đã có hơn 320.000 ha được đăng ký, với 11 mô hình thí điểm cho kết quả năng suất tăng 5-10%, chi phí giảm 10–20%. Đây là hướng đi bền vững, giúp nông dân và doanh nghiệp duy trì lợi nhuận ngay cả khi giá gạo có biến động.

Không chủ quan

Chủ trì hội nghị, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, việc Philippines - thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất của nước ta - bất ngờ tạm dừng trong hai tháng, cộng thêm thông báo tạm ngừng trước đó của Indonesia, đã khiến thị trường xuất khẩu gạo gặp khó khăn hơn về đầu ra, giá gạo có phần giảm so với khu vực.

Tuy nhiên, Bộ trưởng khẳng định, việc Philippines hay Indonesia, hay ngay cả những thị trường truyền thống khác, tạm dừng nhập khẩu thường chỉ mang tính ngắn hạn. Bản thân các nước này chưa thể tự chủ hoàn toàn về nguồn cung lương thực do nhiều yếu tố tự nhiên, chính trị, xã hội. Vì vậy, chúng ta có cơ sở để tin tưởng rằng sau khi tạm dừng, họ vẫn sẽ quay trở lại nhập khẩu.

Một lý do quan trọng, theo Bộ trưởng, gạo Việt Nam đã trở nên quen thuộc với khẩu vị của người tiêu dùng tại các thị trường này. Việc "đoạn tuyệt" với gạo Việt Nam là điều không hề dễ dàng bởi giá cả vừa phù hợp với túi tiền người dân, vừa đáp ứng được chất lượng và thói quen tiêu dùng.

"Đây là yếu tố giúp chúng ta có niềm tin vào sự phục hồi của thị trường, đặc biệt là vào dịp cuối năm, mùa lễ hội và Giáng sinh, khi nhu cầu tăng cao trong khi nguồn thu hoạch nội địa ở các nước này lại giảm", Bộ trưởng nói.

Bên cạnh đó, thị trường thế giới vẫn đang có nhiều tín hiệu tích cực. Các quốc gia ở châu Phi, Tây Á và Nam Á đã và đang nhập khẩu gạo Việt Nam với sản lượng lớn, giá cả cạnh tranh, tạo thêm động lực và sự đa dạng cho xuất khẩu gạo.

Tuy nhiên, Bộ trưởng nhấn mạnh tuyệt đối không được chủ quan. Dù có nhiều yếu tố thuận lợi nhưng thị trường lúa gạo vốn rất đặc thù và nhạy cảm. Nếu chủ quan, chúng ta có thể phải trả giá đắt. Đây là yêu cầu quan trọng cần đặt ra trong chỉ đạo, điều hành và triển khai các giải pháp thời gian tới.

Anh Thơ