Quản lý ATTP: Luật có đủ nhưng thực hiện phải nghiêm

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam phát biểu tại phiên họp toàn thể của đoàn giám sát tối cao của Quốc hội về việc thực hiện chính sách, pháp luật về ATTP. Ảnh: VGP/Đình Nam

Báo cáo của Chính phủ nêu rõ: Giai đoạn 2011-2016 đã hình thành được hệ thống pháp luật đồng bộ để phục vụ cho công tác quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP). Đặc biệt, lần đầu tiên lĩnh vực ATTP có Nghị định xử phạt vi phạm hành chính riêng, thay vì phải áp dụng Nghị định xử phạt vi phạm hành chính chung trong lĩnh vực y tế. Hệ thống tổ chức quản lý ATTP bước đầu đã được hình thành từ Trung ương đến địa phương. Hệ thống kiểm nghiệm bước đầu đã đáp ứng được hoạt động kiểm nghiệm phục vụ công tác quản lý.

Công tác thanh, kiểm tra tiếp tục được đẩy mạnh, triển khai đồng bộ từ Trung ương đến địa phương với chế tài xử phạt mạnh góp phần làm cho thị trường thực phẩm an toàn hơn. Đặc biệt, trong năm 2015-2016, số cơ sở bị xử lý tăng từ 17,6% (2015) lên 23,4% (2016), tỷ lệ cơ sở bị phạt tiền tăng từ 50,5% (2015) lên 67% (2016); số tiền phạt trung bình một cơ sở tăng từ 3,59 triệu đồng (2015) lên 3,73 triệu đồng (2016) cao hơn nhiều so với các năm trước. Công tác tuyên truyền giúp nâng cao nhận thức, thực hành về ATTP của các nhóm đối tượng.

Kết quả giám sát liên tục từ năm 2011 đến tháng 10/2016 cũng cho thấy, ngộ độc thực phẩm vẫn đang là thách thức lớn. Toàn quốc đã ghi nhận 1.007 vụ với 30.395 người mắc, 25.617 người đi viện và 164 người chết. Trung bình có 168 vụ/năm với 5.066 người mắc và 27 người chết do ngộ độc thực phẩm/năm.

Tuy nhiên, báo cáo của Chính phủ và ý kiến của các thành viên đoàn giám sát tại phiên họp cũng chỉ ra những tồn tại, yếu kém trong công tác chỉ đạo, điều hành, tổ chức thực hiện. Ở nhiều địa phương, mặc dù tổ chức kiểm tra nhiều nhưng xử lý đạt thấp, kỷ luật không nghiêm, còn đùn đẩy trách nhiệm giữa các bộ ngành.

Năm năm qua, cả nước đã tiến hành kiểm tra hơn 3,3 triệu cơ sở, phát hiện hơn 670.000 cơ sở vi phạm và mới có hơn 136.000 cơ sở bị xử lý vi phạm hành chính, chiếm khoảng 20%. Công tác điều tra, xử lý hình sự về ATTP hiệu quả chưa cao. Theo thống kê, 5 năm qua, cơ quan điều tra các cấp chỉ khởi tố hình sự được 1 vụ, 3 bị can về tội vi phạm các quy định VSATTP.
Việc thực hiện pháp luật về ATTP ở nhiều địa phương còn hình thức, dẫn đến hiện tượng “nhờn luật” hay biểu hiện nể nang, né tránh thậm chí tiếp tay cho những vi phạm như nhận xét của Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển, Trưởng đoàn giám sát.

Bức xúc từ các cơ sở nhỏ lẻ

Đánh giá công tác bảo đảm VSATTP có nhiều tiến bộ, cố gắng nhưng so với yêu cầu thì chưa đạt, Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển cho rằng việc quản lý ATTP đang ở mức trung bình, thậm chí ở một vài nơi là thấp. Vi phạm ATTP khá phổ biển, xảy ra nhiều vụ việc nghiêm trọng. ATTP ở một số địa phương ở mức báo động, thậm chí một số địa phương ở “giới hạn đỏ”, có ảnh hưởng nhất định đến đời sống của người dân.

“Cần phải đánh giá đúng mức về thực trạng của tình hình an toàn thực phẩm hiện nay? Nguyên nhân chính của tình trạng đó là gì? Trách nhiệm thuộc về ai? Giải pháp như thế nào?”, ông Phùng Quốc Hiển đề nghị.

Thứ trưởng các bộ NN&PTNT, Công Thương và Bộ trưởng Y tế đã trả lời các câu hỏi cụ thể của đoàn giám sát về hiệu quả tổ chức thanh tra, kiểm tra đột xuất và theo kế hoạch; trách nhiệm của người đứng đầu chính quyền địa phương; năng lực kiểm nghiệm thực phẩm nhập khẩu…

Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến cho rằng nguyên nhân của những tồn tại, yếu kém trong công tác bảo đảm ATTP do việc triển khai trong thời gian còn ngắn so với nhiều nước. Tình trạng manh mún, nhỏ lẻ từ sản xuất, chế biến đến phân phối, tiêu thụ với gần nửa triệu cơ sở chế biến, kinh doanh thực phẩm, hàng nghìn chợ truyền thống, chợ cóc, chợ tạm… Bên cạnh đó, DN, người sản xuất kinh doanh cố tình làm sai, bất chấp tất cả vì lợi nhuận, xử lý chưa nghiêm. Hệ thống giám sát có tiến bộ nhưng hiệu quả cảnh báo nguy cơ còn thấp, nguồn lực con người và kinh phí đều yếu.

Đại biểu Phùng Đức Tiến, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội chia sẻ thực tế: Thiết bị thiếu, đội ngũ cán bộ không chuyên sâu về trình độ, kinh phí bị cắt giảm thì rất khó trong bảo đảm thực thi pháp luật về ATTP. Chưa kể trách nhiệm của các bộ, ngành Trung ương rất rõ nhưng xuống đến địa phương thì khi xảy ra vi phạm VSATTP, ngộ độc thực phẩm thì không biết trách nhiệm thuộc về ai. Dẫn đến tình trạng “Trung ương sốt sắng nhưng địa phương vẫn cứ bình bình”.

Ảnh: VGP/Đình Nam

Vấn đề ở khâu thực hiện

Phát biểu tại phiên họp, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cho rằng tầm quan trọng của công tác bảo đảm ATTP không chỉ liên quan đến sức khỏe của người dân mà còn liên quan đến phát triển kinh tế, như xuất khẩu nông sản, du lịch...  Và cần nhìn nhận thẳng thắn cho dù Chính phủ, các bộ ngành, địa phương đã có nhiều có gắng song những chuyển biến trong công tác bảo đảm ATTP mới chỉ bước đầu và còn rất nhiều bất cập, thậm chí bức xúc.

Nêu thực tế kim ngạch xuất khẩu nông sản của Việt Nam đạt hơn 32 tỷ USD trong năm 2016 hay sự phát triển mạnh mẽ của các DN, tập đoàn sản xuất thực phẩm lớn, Phó Thủ tướng nhận định nguyên nhân dẫn tới những bức xúc về ATTP chính là sự yếu kém trong quản lý sản xuất, kinh doanh, phân phối, chế biến, tiêu dùng thực phẩm quy mô nhỏ lẻ. Vì vậy vấn đề lớn nhất là làm sao tạo được môi trường, hành lang pháp lý để cá nhân, tổ chức sản xuất, kinh doanh chế biến nhỏ lẻ tuân thủ đầy đủ, nghiêm chỉnh.

Phân tích về những vấn đề liên quan đến khuôn khổ pháp lý, tổ chức bộ máy, nguồn lực dành cho công tác bảo đảm ATTP được nêu tại cuộc họp, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cho biết một số tổ chức quốc tế khi đánh giá về công tác quản lý ATTP ở Việt Nam đã đưa ra nhận xét: Môi trường, khuôn khổ pháp lý về VSATTP của Việt Nam rất tiến bộ nhưng năng lực tổ chức thực hiện chưa tốt. 

“Ngay với quy định pháp luật hiện tại nếu chúng ta làm tốt thì tình hình ATTP chắc chắn sẽ tốt hơn nhiều. Bằng chứng vừa qua, khi thành phố nào, tỉnh nào, quận nào, phường nào vào cuộc mạnh mẽ, làm tốt thì tình hình biến chuyển tích cực”, Phó Thủ tướng nói.

Phó Thủ tướng cho biết thêm với hệ thống luật pháp, mục đích khác nhau, các nước có những mô hình khác nhau trong tổ chức bộ máy quản lý ATTP nhằm bảo hộ thị trường trong nước hay đẩy mạnh xuất khẩu sản phẩm nông nghiệp. Còn ở Việt Nam, công tác ATTP không chỉ thúc đẩy xuất khẩu mà quan trọng hơn là phải bảo đảm sức khỏe của người dân.

“Về cơ bản các tổ chức quốc tế đánh giá với mô hình tổ chức, bộ máy quản lý ATTP như Việt Nam hiện nay nếu thực hiện đầy đủ chắc chắn sẽ làm tốt hơn”.

Liên quan đến kinh phí, nhân lực dành cho công tác ATTP hiện nay, Phó Thủ tướng cho rằng cần phải lồng ghép với các chương trình khác liên quan đến sản xuất, chế biến, phân phối thực phẩm an toàn, tăng cường xử phạt đối với vi phạm VSATTP. Bên cạnh đó là phát huy mạnh mẽ hơn nữa trách nhiệm của chính quyền và cả đoàn thể các cấp trong giám sát ATTP không thể để tình trạng “luật, nghị định có hết nhưng thanh tra, kiểm tra không xuể”.

Quản lý ATTP theo nguy cơ, rủi ro

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam khẳng định quản lý ATTP theo nguy cơ, rủi ro là xu hướng chung của thế giới và đã được thể hiện rất rõ trong luật và các quy định về ATTP hiện tại theo hướng quản lý theo chuỗi và theo ngành hàng, theo từng nhóm sản phẩm từ khâu sản xuất, sơ chế (trong nông nghiệp bao gồm cả khâu giết mổ) tới chế biến, lưu thông, kinh doanh. Nguyên tắc là mỗi một việc chỉ có một cơ quan chịu trách nhiệm chính là đầu mối và có phụ lục đầy đủ từng ngành hàng, nhóm sản phẩm thuộc trách nhiệm của Bộ Y tế, Bộ Công Thương, Bộ NN&PTNT.

Để triển khai cách làm này trước hết cần có hệ thống đánh giá rủi ro thông qua các phòng thí nghiệm cố định và lưu động xét nghiệm nhanh, cung cấp bằng chứng cụ thể về thực phẩm an toàn và không an toàn. Từ đó làm cơ sở đưa ra các quyết định xử lý chứ không suy diễn hay làm theo định tính.

“Chúng ta nói chỉ có mấy phần trăm thực phẩm không an toàn nhưng người dân làm sao phân biệt được  bằng mắt thường. Tôi đề nghị các bộ, ngành tận dụng tối đa tất cả phòng thí nghiệm đã đầu tư, không phân biệt của nhà nước hay DN. Các bộ Y tế, Công Thương, NN&PTNT, KH&CN phải cải cách thủ tục thông thoáng nhất trong chỉ định các phòng thí nghiệm được tham gia xét nghiệm thực phẩm. Đồng thời kết nối hệ thống dữ liệu giữa tất cả các phòng thí nghiệm phục vụ cho việc xét nghiệm để công bố, xử lý sau này”, Phó Thủ tướng yêu cầu và nhấn mạnh “nguyên lý đầu tiên của đánh giá, quản lý rủi ro phải chuyển từ quan niệm coi đây là việc thuần túy của Nhà nước sang là việc nội bộ của từng ngành sản xuất trong đó nòng cốt là các DN sản xuất”.

Phó Thủ tướng cũng lưu ý vai trò quan trọng của truyền thông trong quản lý rủi ro, không chỉ là thông tin về những vụ việc vi phạm ATTP mà cần hướng để các DN, tổ chức, cá nhân chủ động sản xuất sạch, phân phối sạch, chế biến sạch, tiêu dùng sạch.