Giải ngân vốn ODA chậm, nhiều nguyên nhân nhưng ít nơi tự nhận trách nhiệm

Toàn cảnh hội nghị. Ảnh:VGP/Huy Thắng.

Đây là thông tin được trao đổi tại Hội nghị trực tuyến các bộ, ngành, địa phương với Ngân hàng Thế giới (WB) do Bộ Tài chính tổ chức ngày 28/10 tại Hà Nội.

Giải ngân nhanh hơn, nhưng còn nhiều vướng mắc

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, WB là nhà tài trợ lớn cho Việt Nam, hiện nay tổng vốn vay đã cam kết cho 36 chương trình, dự án đang triển khai là 7,3 tỷ USD, trong đó 33 khoản vay đã ký hiệp định, với số vốn vay là hơn 6,5 tỷ USD; 3 khoản vay mới đàm phán đã được phía Hiệp hội Phát triển quốc tế (IDA) phê duyệt nhưng chưa ký hiệp định, với số vốn vay là 506 triệu USD. Trong danh mục này, 8 khoản vay sẽ kết thúc giải ngân năm 2020, 10 khoản vay sẽ kết thúc giải ngân năm 2021.

Bà Nguyễn Xuân Thảo, Phó Cục trưởng Cục Quản lý nợ và Tài chính đối ngoại (Bộ Tài chính) cho biết, vốn vay WB có một số đặc điểm riêng như mô hình dự án Ô chiếm tỉ trọng lớn (gồm 19/33 khoản vay, chiếm 57,5% số khoản vay, triển khai tại 5 bộ, và 57 địa phương) (dự án Ô là chương trình, dự án trong đó có một cơ quan giữ vai trò chủ quản chương trình, dự án, thực hiện chức năng điều phối chung và các cơ quan chủ quản khác tham gia quản lý, thực hiện và thụ hưởng các dự án thành phần).

WB đã thực hiện theo phương thức tài trợ dựa trên kết quả (4 dự án). Phương thức giải ngân chủ yếu là qua tài khoản đặc biệt (TKĐB) (chiếm khoảng 80- 90% trị giá giải ngân).

Tất cả các dự án được thực hiện theo chính sách riêng phù hợp quy định của WB về đền bù, tái định cư; về mua sắm, đấu thầu…

Theo bà Nguyễn Xuân Thảo, không phải toàn bộ các khoản vay của WB đều đã sẵn sàng giải ngân. Trong số 36 khoản vay thuộc Danh mục có 5 khoản vay chưa giải ngân tính đến 15/10/2020 do chưa hoàn thành thủ tục đầu tư hoặc chưa ký hợp đồng xây lắp (chiếm 10,6% số vốn cam kết). Theo thông tin của WB, 17/31 khoản vay còn lại đang giải ngân phải điều chỉnh hiệp định vay do nhiều nguyên nhân (sửa đổi thiết kế dự án, điều chỉnh từ chi thường xuyên sang chi đầu tư; chậm tiến độ phải gia hạn thời gian thực hiện dự án, gia hạn giải ngân; vốn dư nhiều phải đề xuất mở rộng dự án…)

Trị giá giải ngân vốn WB (theo phương thức trực tiếp và tạm ứng vào TKĐB) từ 1/1-30/9/2020 tăng 55% so với trị giá giải ngân 9 tháng năm 2019. 

Số các khoản vay chưa giải ngân theo năm tài khóa 2021 của WB (tính từ 1/7/2020): Có 18/36 khoản vay chưa giải ngân, dẫn đến tỉ lệ giải ngân theo cách tính của WB (số giải ngân/tổng vốn vay cam kết) năm 2021 mới đạt 1,7%. Còn theo dự toán vốn 2020 của phía Việt Nam, có 64 dự án/tiểu dự án (thuộc 17 khoản vay) được giao dự toán nhưng chưa giải ngân.

Đại diện một điểm cầu tại tại địa phương phát biểu trực tuyến. Ảnh: VGP/Huy Thắng.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Xuân Hà cho biết, Bộ Tài chính đã có nhiều nỗ lực nhằm thúc đẩy giải ngân như về kiểm soát chi thanh toán, trị giá giải ngân thanh toán bám sát trị giá khối lượng hoàn thành được KBNN xác nhận, tỉ lệ xử lý đơn rút vốn tại các thời điểm 31/8/2020 và 30/9/2020 đều đạt bình quân trên 98%; hoặc tiếp tục tăng cường quản lý tài khoản đặc biệt (TKĐB) nhưng vẫn đảm bảo thanh toán theo nhu cầu giải ngân.

Ông Trần Xuân Hà phân tích, tỉ lệ giải ngân vốn WB thấp có nhiều nguyên nhân. Vướng mắc về phía dự án có các nguyên nhân như phải điều chỉnh, gia hạn dự án, sửa đổi hiệp định vay; thiết kế dự án không phù hợp, khó triển khai; chậm hoàn thành các thủ tục chuẩn bị đầu tư, thủ tục đầu tư; công tác di dời hạ tầng kỹ thuật chậm, công tác bồi thường tái định cư gặp khó khăn; năng lực nhà thầu hạn chế; việc gửi hồ sơ thẩm định, góp ý, ký hợp đồng vay lại còn chậm…

Về cơ chế, quy trình thủ tục cũng có một số vướng mắc như: Mô hình dự án Ô, khoản vay gộp chưa phù hợp với quy định của Việt Nam và chưa thực sự thuận lợi đối với các cơ quan thực hiện; mô hình giải ngân dựa trên kết quả không hoàn toàn phù hợp với quy định của Việt Nam do các địa phương không đủ nguồn vốn để hoàn thành kết quả.

Hơn nữa, các dự án phải áp dụng hai hệ thống quy trình, thủ tục về giải phóng mặt bằng, đền bù tái định cư và quy định về mua sắm đấu thầu, dẫn đến xung đột về pháp luật trong một số trường hợp…

Sau khi lắng nghe các ý kiến trao đổi, lãnh đạo Bộ Tài chính đề nghị các cơ quan chủ quản cần tập trung thúc đẩy việc hoàn tất các nhiệm vụ đầu tư của năm 2020. Khẩn trương hoàn thành các thủ tục điều chỉnh dự án, đẩy nhanh việc lập hồ sơ thanh toán, gửi KBNN để xác nhận khối lượng hoàn thành và thực hiện thanh toán từ các TKĐB hoặc thanh toán trực tiếp, khẩn trương báo cáo chi tiêu để hoàn ứng, giảm vốn nhàn rỗi không sử dụng.

Các bộ chủ quản các dự án Ô đẩy nhanh góp ý cho các địa phương các nội dung kỹ thuật để quản lý hiệu quả việc rút vốn và sử dụng TKĐB qua các bộ.

Với đối tác WB, cần nghiên cứu tạo thuận lợi cho phương thức thanh toán trực tiếp, cần nghiên cứu nâng cao hiệu quả phương thức thanh toán TKĐB và áp dụng phương thức thanh toán trực tiếp để giảm chi phí vay.

Cần tinh thần chủ động, trách nhiệm cao, phối hợp đồng bộ

Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Xuân Hà thẳng thắn cho rằng, nhìn chung, những nguyên nhân lớn nhất là do chính các bộ, ngành, địa phương, các Ban Quản lý dự án cần làm tốt hơn việc chuẩn bị hồ sơ thủ tục triển khai dự án, đền bù giải phóng, mặt bằng, phân chia gói thầu, tổ chức thực hiện đấu thầu, triển khai khối lượng thực hiện.

“Cơ quan quản lý Nhà nước (như Bộ Tài chính) không làm thay được, các bộ ngành, Ban Quản lý dự án… chỉ khi có khối lượng thực hiện mới có điều kiện cần để thanh toán, còn điều kiện đủ thực hiện tuân thủ kiểm soát chi, đúng các quy định giải ngân rút vốn nhà tài trợ, mới chi ngân sách được, nếu để kéo dài 3-4 tháng không hoàn chứng từ không chi được là không ổn vì Chính phủ đã phải nhận khoản nợ đó từ trước”, Thứ trưởng Trần Xuân Hà nói.

Bà Carolyn Turk, Giám đốc Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam (WB) và Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Xuân Hà chủ trì Hội nghị tại Hà Nội. Ảnh:VGP/Huy Thắng.

Lãnh đạo Bộ Tài chính cho rằng, chỉ còn 2 tháng đến cuối năm, nếu không đáp ứng nhu cầu giải ngân rút vốn để kịp làm thủ tục chi sẽ phải xoá bỏ hạn mức.

Vì theo quy định của luật, chỉ những hồ sơ đã đủ điều kiện thanh toán, rút vốn mới được chuyển nguồn năm sau, xoá hạn mức kinh phí mà không được ghi lại dự toán 2021, vì dự toán 2021 đã làm từ khoảng tháng 7, tháng 8 năm 2020 khi chưa dự báo được tình hình.

Do đó, các bộ, ngành phải đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án, hệ thống Kho bạc Nhà nước (KBNN) phải kiểm soát chi bảo đảm nhanh chóng, đơn giản hoá, rút ngắn thời gian thực hiện nhưng vẫn phải chặt chẽ, không để xảy ra sai phạm.

Thời gian cho phép là 3-5 ngày với các khoản kiểm soát trước nhưng Bộ Tài chính yêu cầu KBNN thực hiện trên tinh thần giải quyết trong ngày làm việc.

Các bộ, ngành, địa phương cũng đề nghị Bộ Kế hoạch và Đầu tư cần sớm có Thông tư hướng dẫn thực hiện Nghị định 56 ngày 25/5/2020 về quản lý và sử dụng vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) và vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài.

Về phía mình, lãnh Bộ Tài chính cam kết tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các bộ, cơ quan Trung ương, các địa phương rà soát, góp phần tháo gỡ vướng mắc trong công tác xây dựng dự án, trao đổi với các đối tác phát triển để có các quy định phù hợp và đơn giản hóa trong các hiệp định vay, đẩy nhanh công tác thực hiện dự án và giải ngân; tiếp tục đẩy nhanh công tác xử lý đơn rút vốn, ký kết hợp đồng cho vay lại, đối chiếu cho vay, thu nợ; nghiên cứu xây dựng dự án trang bị phần mềm để xử lý đơn rút vốn điện tử, nhằm tiếp tục tạo thuận lợi cho công tác giải ngân, đồng thời đảm bảo quản lý an toàn nguồn vốn vay của NSNN.

Đại diện đối tác quốc tế, Giám đốc WB tại Việt Nam Carolyn Turk cho rằng, tỉ lệ giải ngân các dự án có nguồn ODA do WB tài trợ tại Việt Nam thấp hơn mức trung bình của khu vực châu Á-Thái Bình Dương cũng như toàn thế giới.

WB và Việt Nam có 2 hệ thống quy trình nên quá trình triển khai có thể phát sinh vướng mắc, vấn đề là cần nhanh chóng giải quyết nhanh, hài hoà hoá quy định thủ tục 2 bên.  Đại diện WB lưu ý các dự án không gia hạn phía Việt Nam cũng cần nhanh chóng làm các thủ tục huỷ vốn, dành tiền cho các dự án mới.

“WB sẽ nỗ lực hết sức giúp tháo gỡ những khó khăn càng sớm tốt, tránh kéo dài ảnh hưởng giải ngân các dự án mà ngân hàng này tài trợ. Nhóm chuyên trách về đấu thầu WB sẵn sàng tập huấn cho các Ban Quản lý dự án của Việt Nam trong việc chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, hợp lệ, hoàn tất các thủ tục, giải quyết các vướng mắc về kỹ thuật, tránh tối đa các trường hợp phải trả lại hồ sơ”, bà Carolyn Turk nhấn mạnh.

Huy Thắng