Ngày Tết tìm bát cơm thơm

Hạt gạo - hạt vàng.

Gạo Nàng Thơm chợ Đào là một đặc sản ở xã Mỹ Lệ, huyện cần Đước, tỉnh Long An, đây là loại gạo được tiến vua Minh Mạng từ những năm 1820 và đã đoạt Huy chương Vàng tại Hội chợ Giảng Võ năm 1985.

Lúa Nàng Thơm đã có ở đất này chừng 200 năm nay. Người trong vùng kể lại khoảng năm 1930, ông Hai Tiệm, người trong vùng đã lựa ra một giống trồng muộn gọi là nhỏ thơm rất độc đáo: Từ cây mạ tới khi trổ đòng đã có mùi thơm ngát, hạt lúa có đuôi dài, hạt gạo nhỏ, dài, có eo hơi cong, màu trong và có nhân trắng gọi là “hạt lựu”. Nấu cơm rất dẻo, thơm ngon nhưng nhà đông con, sợ hao không dám ăn nên mang bán. Dân Sài Gòn, Chợ Lớn ăn quen, tới tận chợ Rạch Đào tìm mua, lâu thành tên Nàng Thơm Chợ Đào...

Gắn với địa danh chợ Đào nhưng thực ra, Nàng Thơm chỉ trồng được ở Mỹ Lệ. Điều lạ là, xã có 11 ấp với 900 ha đất nông nghiệp nhưng chỉ khoảng 400 ha trồng được đúng lúa Nàng Thơm chất lượng cao, tập trung ở 6 ấp, trong đó ngon nhất là ở ấp Cầu Chùa và Rạch Đào… Về đất này, có dịp thưởng thức chén cơm gạo Nàng Thơm dẻo thơm, vị ngọt thanh đậm đà với cá bống kèo kho tộ, bạn sẽ nhớ mãi câu ca: “Sao anh không về chơi Mỹ Lệ/ Ăn gạo Nàng Thơm cá bống kèo”…

Nàng Thơm là giống dài ngày, phải trồng tới 6 tháng và chăm sóc tỉ mỉ như với... “người đẹp khó tính”: Cây cao gấp đôi lúa thường và gần gấp ba giống hè thu nên dễ gãy đổ, lại rất mẫn cảm, hễ trời nắng trên 10 giờ/ngày hay thời tiết không thuận là không trổ bông hoặc trổ “cờ trắng” không có hạt. Khi trổ thì ruộng phải cạn nước, nếu không hạt gạo sẽ mập và không thơm ngon...

Diện tích trồng được lúa Nàng Thơm gốc chỉ khoảng 400 ha và năng suất thấp như  vậy không thể đáp ứng nhu cầu thị trường, làm sao có gạo Nàng Thơm gốc để bán quanh năm  ở các chợ, siêu thị. Hơn nữa, lúa nàng Thơm gốc mà dự trữ bán dần thì để lâu ngày cũng kém phần thơm ngon.

Mỗi năm chỉ có một vụ Nàng Thơm, cấy vào tháng 7 tháng 8 âm lịch, khi nước bắt đầu ngọt và thu hoạch khoảng giữa tháng Chạp nên loại gạo đặc sản này chủ yếu để phục vụ Tết. Người sành ăn thường phải nhờ mối quen thân mua tận nhà mới được đúng Nàng Thơm gốc thơm ngon, nếu không rất dễ mua phải loại pha trộn hoặc Nàng Thơm trồng ở nơi khác, chất lượng không thể sánh bằng.

Phát triển gạo đặc sản đáp ứng nhu cầu tiêu dùng

Ông Nguyễn Trí Ngọc, Cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn được coi là cán bộ đầu tiên làm công tác lưu giữ và chọn lọc làm thuần giống của bộ giống lúa đặc sản dài ngày.

Theo ông Nguyễn Trí Ngọc, không chỉ Nàng Thơm có đặc điểm cây cao cây hơn đầu người, giống dài ngày (trên 200 ngày), mạ 30 – 40cm... mà hầu hết những giống gạo đặc sản ngày xưa đều có đặc tính đó.

Gạo đặc sản gồm có 2 loại: Dòng tám (tám Cổ ngỗng, tám Xoan, tám Xoan đài) và nếp. Đặc trưng của những giống gạo đặ sản xưa là dài ngày, năng suất thấp, cao cây, chống chịu kém.

Việc nhân rộng những giống gạo đặc sản dài ngày hiện nay rất khó vì năng suất thấp không đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng, cây dài ngày, lúa thường thơm ngát trong khi khả năng chống sâu bệnh kém… nên rất dễ thu hút sâu bệnh từ các đồng ruộng xung quanh.

Ông Ngọc cho biết, hiện nay do yêu cầu của cuộc sống và thị trường, những giống dài ngày năng suất thấp hiện không còn phổ biến, chỉ còn lưu giữ tại Trung tâm Tài nguyên thực vật, nơi lưu giữ các nguồn gen quý hiếm để lai tạo các giống chất lượng cao.

Dựa trên cơ sở của những giống gen được lưu giữ tại Trung tâm, những giống gạo đặc sản hiện nay được chọn tạo theo hướng ngắn ngày, thấp cây, năng suất cao và giữ được các phẩm chất gạo đặc sản như hương thơm, dẻo hạt…

Thị trường hiện có hàng trăm thương hiệu gạo khác nhau, nên để chọn được một loại gạo ngon cũng không phải là chuyện dễ. Ông Nguyễn Trí Ngọc cho biết, một số loại gạo hiện còn giữ được gần như nguyên hương vị và được coi là đặc sản ngày tết là gạo Nàng Thơm chợ Đào, gạo Séng Cù, gạo tám Xuân đài…

Theo kinh nghiệm của những người kinh doanh gạo, những giống lúa thơm nói trên sau khi chế biến thường cho ra hạt gạo dài, ngắn, đục hoặc trong suốt, nhưng đặc điểm chung nhất là khi vốc nắm gạo lên sẽ có mùi thơm.

Có bát cơm dẻo thơm để ăn Tết bên gia đình đầm ấm, để dâng cúng ông bà tổ tiên là mong ước giản dị nhưng cũng thật xa vời đối với không ít người. Nhưng suy cho cùng, những hạt gạo chỉ được nấu thành bát cơm thơm dẻo với tình cảm gia đình đầm ấm, thuận hòa, lòng thành kính với tổ tiên, nguồn cội, niềm tự hào với những sản vật của đất nước, quê hương… Như một nhà thơ đã viết: Hạt gạo làng ta/Có vị phù sa/Của sông Kinh Thầy/Có hương sen thơm/Trong hồ nước đầy/Có lời mẹ hát/Ngọt bùi hôm nay...

Đỗ Hương