Khủng hoảng chính trị tại Italy: Nút thắt ở đâu?

Ông Conte từ chức sau khi những nỗ lực thành lập chính phủ mới của ông trong những ngày qua thất bại do Tổng thống Sergio Mattarella không chấp thuận đề cử cựu Bộ trưởng Công nghiệp Paolo Savona, nhân vật được cho là có quan điểm hoài nghi châu Âu, làm Bộ trưởng Kinh tế và Tài chính.

Trước đó, Tổng thống Mattarella đã chủ trì 3 vòng tham vấn với các chính đảng về việc thành lập một chính phủ liên minh sau bầu cử, song đều thất bại bởi các bên không đạt được đồng thuận.

Tổng thống Mattarella cũng từng đề xuất thành lập một chính phủ "trung lập" để điều hành đất nước cho đến hết năm nay, ý tưởng bị cả đảng cực hữu Liên đoàn phương Bắc (LN) lẫn đảng dân túy Phong trào 5 sao (M5S) phản đối và đây là nguyên nhân khiến hai đảng này xúc tiến thỏa thuận liên minh.

Tổng thống Mattarella đã nhiều lần tuyên bố rất rõ rằng ở vị trí của mình, ông không thể để Italy đối mặt với rủi ro của việc Italy rời khỏi khu vực đồng tiền chung Eurozone hay rời Liên minh châu Âu bởi điều này có thể khiến nền kinh tế Italy sụp đổ.

Quan điểm thận trọng của ông Mattarella rõ ràng rất khác với quan điểm của 2 đảng liên minh Liên đoàn phương Bắc và Phong trào 5 sao bởi 2 đảng này không che giấu rất nhiều chính sách chống châu Âu.

Tuy nhiên, xét về sâu xa, cuộc khủng hoảng hiện nay trên chính trường Italy không đơn giản là do sự đối đầu giữa Tổng thống với các đảng cực hữu, dân túy mà là một sự khủng hoảng có tính hệ thống về mặt thể chế kéo dài từ nhiều năm qua.

Các học giả phương Tây đang đánh giá Italy là một ví dụ điển hình của sự khủng hoảng mô hình dân chủ phương Tây, bao gồm một nền kinh tế mong manh, một sự thoái trào của các đảng phái chính trị truyền thống, ở Italy là đảng Dân chủ phe trung tả và đảng Tiến lên Italy phe trung hữu. Quan trọng nhất là sự nổi lên của các đảng cực hữu, dân túy như Liên đoàn phương Bắc, Phong trào 5 sao, làm suy yếu các thiết chế chính trị và cản trở các cải cách quan trọng.

Đó là lí do khiến chính trường Italy bao năm qua luôn rất bất ổn, các chính phủ liên tiếp đổ vỡ, trong khi các ý định cải cách thể chế, như cải cách nghị viện, cải cách Luật Bầu cử… luôn thất bại. Một chi tiết minh họa cho điều này, là chính phủ hiện nay đã là chính phủ đời thứ 62 tại Italy từ sau Chiến tranh thế giới 2, một con số kỷ lục tại châu Âu. Và sự đối đầu bế tắc giữa Tổng thống Italy với các đảng hiện nay là một sự kiện mang tính truyền thống của văn hoá chính trị Italy.

Phản ứng từ châu Âu

Cuộc khủng hoảng chính trị chưa có hồi kết tại Italy đã tạo ra một làn sóng phản ứng trái chiều từ nhiều quốc gia châu Âu.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron ủng hộ quyết định của người đồng cấp Italy và cho rằng ông Sergio Mattarella đang thực hiện tốt nhiệm vụ bảo vệ hiến pháp quốc gia với sự "can đảm và tinh thần trách nhiệm". Ông Macron tái khẳng định đoàn kết và ủng hộ ông Mattarella.

Trong khi đó, người phát ngôn của Thủ tướng Đức cho biết Berlin tôn trọng nền dân chủ của Italy và Chính phủ Đức sẽ cùng chờ đợi Chính phủ Italy mới và những ý tưởng mà chính phủ này sẽ mang tới cho các đối tác trong Liên minh châu Âu (EU). Người phát ngôn này cũng khẳng định quan điểm cơ bản của Berlin là luôn sẵn sàng hợp tác với một chính phủ tại Italy.

Theo quan điểm hoài nghi châu Âu, cựu lãnh đạo đảng Độc lập Vương quốc Anh (UKIP) Nigel Farage thì cho rằng đã đến lúc Italy cần tổ chức bầu cử lại. Lãnh đạo phe cực tả Pháp Marine Le Pen, người có quan điểm chống EU, cũng chỉ trích quyết định của Tổng thống Mattarella và cho rằng những quan điểm thân EU và thị trường tài chính chung lại một lần nữa lấn át tính dân chủ.

Hiện Tổng thống Italy Sergio Mattarella đã chỉ định ông Carlo Cottarelli, 64 tuổi, cựu Giám đốc điều hành của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), làm Thủ tướng lâm thời để thành lập chính phủ mới.

Ông Cottarelli cho biết nếu chính phủ của ông được Quốc hội thông qua, ông sẽ đề xuất lên Nghị viện chương trình nghị sự bao gồm một cuộc bỏ phiếu về ngân sách 2019, sau đó Quốc hội sẽ giải tán và sẽ tiến hành cuộc tổng tuyển cử mới vào đầu năm 2019. Tuy nhiên, ông Cottarelli cũng cho biết thêm trong trường hợp chính phủ của ông không được Quốc hội thông qua, cuộc tổng tuyển cử sẽ diễn ra "sau tháng 8".

Tương lai đồng euro bị đe dọa?

Là nền kinh tế lớn thứ ba của Eurozone và có mức nợ lớn, Italy đặt ra nguy cơ lớn cho tương lai đồng euro.

Đồng euro, trái phiếu và chứng khoán châu Âu đã tăng vào đầu phiên giao dịch ngày thứ Hai, sau khi ông Mattarella phủ quyết việc đề cử ông Savona vào thế Bộ trưởng Bộ Kinh tế. Tuy nhiên, nỗi lo sợ lại nổi lên khi khả năng bầu cử sớm được đặt ra.

Tỷ giá đồng euro so với đồng USD ngày 28/5 có lúc giảm xuống 1,1608 USD/euro, mức thấp nhất trong 6 tháng rưỡi.

"Cuộc bầu cử này sẽ giống như một cuộc trưng cầu dân ý đối với EU và đồng euro", ông Francesco Galietti, người đứng đầu Công ty phân tích rủi ro chính trị Policy Sonar ở Rome, phát biểu. "Đây là một mối đe dọa sống còn đối với toàn bộ Eurozone".

Nếu tại cuộc bầu cử này, người Italy chọn những chính đảng chống EU và euro, thì kết quả đó sẽ đặt ra thách thức lớn nhất đối với khối này kể từ cuộc trưng cầu dân ý Brexit của Anh cách đây 2 năm, đồng thời đặt ra những câu hỏi mới về tương lai của đồng tiền chung.

Là nền kinh tế lớn thứ ba của Eurozone và lại có mức nợ lớn, Italy đặt ra một nguy cơ tiềm tàng lớn hơn nhiều đối với khối Eurozone so với cuộc khủng hoảng kinh tế Hy Lạp.

An Bình (tổng hợp)