Ba thập kỷ Việt Nam trong ASEAN: Từ nhịp chèo đầu tiên đến tầm vóc mới

Hải trình kiến tạo tầm vóc

Theo Thứ trưởng Đặng Hoàng Giang, Ra khơi là chặng khởi đầu là lúc con thuyền Việt Nam gia nhập ASEAN năm 1995. Tham gia vào một không gian hợp tác hoàn toàn mới, chúng ta ý thức rất rõ cần nghiêm túc học hỏi, làm quen và bắt nhịp với đời sống khu vực.

Với tinh thần cầu thị và trách nhiệm, chúng ta không chỉ nỗ lực hoàn thành các nghĩa vụ thành viên, mà còn sớm thể hiện vai trò tích cực, thể hiện qua việc ta đăng cai thành công Hội nghị Cấp cao ASEAN năm 1998 và là nước có tiếng nói quan trọng thúc đẩy hoàn tất quá trình kết nạp cả 10 quốc gia Đông Nam Á dưới mái nhà chung ASEAN vào năm 1999.

Vững tay chèo - Chặng tiếp theo là khi con thuyền Việt Nam từng bước hội nhập sâu hơn vào dòng chảy khu vực. Chúng ta không chỉ tham gia đầy đủ, mà còn chủ động góp phần định hình các quyết sách chiến lược của ASEAN. Những đóng góp nổi bật là việc Việt Nam khởi xướng cơ chế Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng, chủ trì xây dựng bản kế hoạch tổng thể đầu tiên về kết nối ASEAN, thúc đẩy mở rộng thành phần tham gia Hội nghị Cấp cao Đông Á cho các đối tác Hoa Kỳ và Nga. Những sáng kiến này cho thấy sự trưởng thành vượt bậc của Việt Nam trong tư duy và hành động.

Vượt sóng cả - Đối mặt với những biến động của thời cuộc, vượt sóng chính là nét đặc trưng cho sự tham gia của Việt Nam giai đoạn vừa qua. Đặc biệt, nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN 2020 đã để lại ấn tượng sâu sắc về bản lĩnh và năng lực dẫn dắt của Việt Nam vào thời điểm khó khăn của đại dịch COVID-19. Chủ đề "Gắn kết và Chủ động thích ứng" của năm 2020 không chỉ đáp ứng yêu cầu thực tiễn, mà còn khơi dậy tinh thần đoàn kết và sức mạnh tổng thể, đưa ASEAN vượt qua khó khăn, giữ vững đà hợp tác và từng bước phục hồi sau đại dịch. Tinh thần ấy không dừng lại ở một năm Chủ tịch, mà tiếp tục được lan tỏa, củng cố thêm vững chắc năng lực tự cường và tự chủ chiến lược của ASEAN.

Vươn mình ra biển lớn - Sau 30 năm bền bỉ tham gia và đóng góp, với thế và lực mới, với khát vọng vươn mình, Việt Nam đang tự tin vươn mình ra biển lớn. Trong khi đó, ASEAN đang đứng trước những vận hội mới sau khi thông qua Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045 và chuẩn bị kết nạp Timor Leste làm thành viên thứ 11.

Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh trong phát biểu chính sách ở Ban Thư ký ASEAN, "Đứng trước khởi điểm lịch sử mới, Việt Nam và ASEAN cùng hướng tới những mục tiêu đầy khát vọng". Do đó, trước những kỳ vọng đặt ra ngày càng cao cho ASEAN và Việt Nam, chúng ta xác định tâm thế sẵn sàng đóng góp thực chất hơn và hiệu quả hơn cho tiến trình hợp tác khu vực, cũng là góp phần thực hiện thành công các mục tiêu đề ra của đất nước trong những thập kỷ tới.

Song hành khát vọng

Thứ trưởng Đặng Hoàng Giang cho rằng, ngay từ thời điểm chúng ta gia nhập ASEAN, mối quan hệ tương hỗ giữa ASEAN và Việt Nam đã được hình thành và ngày càng rõ nét trong suốt 30 năm qua. ASEAN mang lại cho Việt Nam những lợi ích chiến lược, góp phần củng cố hòa bình, an ninh, hỗ trợ phát triển và nâng tầm vị thế của đất nước. Ở chiều ngược lại, là thành viên chủ động, tích cực và trách nhiệm, Việt Nam đã có nhiều đóng góp thiết thực vào hành trình lớn mạnh của ASEAN, cùng vun đắp một Cộng đồng ASEAN đoàn kết, tự cường và phát triển bền vững.

Bước vào giai đoạn phát triển mới, khi cả ASEAN và Việt Nam đều mang trong mình khát vọng vươn tầm mạnh mẽ, chúng ta cần phát huy hơn nữa mối quan hệ tương hỗ này dựa trên những giá trị chung đã có, những động lực mới đang hình thành và tầm nhìn dài hạn cho tương lai bao trùm và bền vững.

Trước hết, củng cố các giá trị cốt lõi làm nên thành công và bản sắc của ASEAN trong gần 60 năm qua. Đó chính là đoàn kết, đồng thuận và thống nhất trong đa dạng - tài sản quý giá nhất của ASEAN mà Việt Nam cùng các nước thành viên luôn trân trọng và giữ gìn.

Trong bối cảnh hiện nay, khi cạnh tranh chiến lược nổi lên gay gắt, xu hướng phân mảnh, phân cực ngày càng rõ nét, các giá trị này tiếp tục là sức mạnh gắn kết bền chặt, để ASEAN vững vàng vượt qua các khó khăn, thách thức. Trong nỗ lực chung đó, Việt Nam sẽ luôn là cầu nối tin cậy và trách nhiệm, giúp hài hòa các quan tâm và tìm kiếm điểm đồng giữa những khác biệt, góp phần tạo dựng đồng thuận chung của ASEAN.

Hai là, phát huy và tối ưu hóa tiềm năng các động lực phát triển. Để tận dụng cơ hội và vượt qua những thách thức từ bên ngoài cũng như trong nội khối, ASEAN cần song hành hai nhiệm vụ; một mặt, tiếp tục thúc đẩy hiệu quả các động lực truyền thống như thương mại, đầu tư thông qua mạng lưới các thỏa thuận nội khối và hiệp định thương mại tự do với các đối tác; mặt khác, chủ động thích ứng và dẫn dắt các lĩnh vực hợp tác mới như kinh tế số, chuyển đổi số, kinh tế tuần hoàn, đổi mới sáng tạo.

Những hướng đi này cũng chính là định hướng phát triển mà Việt Nam đang theo đuổi. Do đó, nhiệm vụ đặt ra là hài hòa và gắn kết chặt chẽ các mục tiêu phát triển của đất nước với các ưu tiên chung của ASEAN, cùng hướng đến không gian hợp tác rộng mở cả về quy mô và tiềm năng.

Ba là, về tầm nhìn dài hạn, Việt Nam đã và đang phát huy vai trò tích cực trong việc hình thành các định hướng chiến lược của ASEAN. Diễn đàn Tương lai ASEAN (AFF) mà chúng ta tổ chức thành công trong hai năm qua chính là đóng góp tiêu biểu theo hướng này, tạo dựng không gian đối thoại cởi mở, bao trùm để tìm kiếm hướng đi và giải pháp cho rất nhiều vấn đề, xu hướng đang được quan tâm.

Do đó, AFF có giá trị bổ trợ rất lớn cho tiến trình xây dựng và sắp tới đây là triển khai các văn kiện ASEAN 2045, góp phần kết nối giữa chính sách với thực tiễn, giữa giới hoạch định chính sách với cộng đồng doanh nghiệp và người dân.

Mở rộng hải trình

Theo Thứ trưởng Đặng Hoàng Giang, vai trò trung tâm của ASEAN không phải là điều mặc nhiên sẵn có, mà là kết quả của nỗ lực bền bỉ, được sự công nhận của các nước và cộng đồng quốc tế. Thành quả đó được vun đắp qua thời gian và tôi luyện qua khó khăn để ASEAN có thể đứng vững trong môi trường chiến lược đầy biến động, khẳng định vai trò dẫn dắt ở khu vực và nâng cao sức ảnh hưởng trong các vấn đề toàn cầu.

Để tiếp tục lan tỏa mạnh mẽ hơn vai trò trung tâm của ASEAN, chúng ta cần xác định triển khai đồng thời trên cả ba phương diện, cụ thể là củng cố nội lực, thúc đẩy quan hệ đối ngoại của ASEAN và phát huy đóng góp của ASEAN trên các diễn đàn, vấn đề toàn cầu.

Trước hết là củng cố nội lực trên cơ sở giữ vững đoàn kết, đồng thuận và nâng cao tự chủ chiến lược của ASEAN. Việt Nam sẽ tiếp tục phát huy vai trò tiên phong, kiên trì các nguyên tắc và chuẩn mực ứng xử của ASEAN, đề cao tuân thủ luật pháp quốc tế và thúc đẩy lập trường, tiếng nói chung của ASEAN trong các vấn đề quốc tế và khu vực.

Trong quan hệ với các đối tác, cần phát huy sức hấp dẫn và hiệu quả của các cơ chế do ASEAN dẫn dắt như ASEAN+1, ASEAN+3… Đảm nhiệm vai trò điều phối quan hệ giữa ASEAN với nhiều đối tác, Việt Nam đã chủ động định hướng các tiến trình này phù hợp với lợi ích chung của khu vực, trên cơ sở đề cao đối thoại, hợp tác và xây dựng lòng tin. Thời gian tới, chúng ta cần nghiên cứu các đề xuất cải tiến phương thức hoạt động, bảo đảm sự gắn kết, bổ trợ giữa các cơ chế hiện có, tạo hiệu ứng cộng hưởng và nâng cao hiệu quả hợp tác khu vực.

Trên bình diện toàn cầu, điều quan trọng là tăng cường sự hiện diện và tiếng nói chung của ASEAN trên trường quốc tế. Việc Việt Nam tổ chức thành công phiên họp đầu tiên năm 2020 về hợp tác ASEAN-Liên hợp quốc trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, thúc đẩy phát biểu chung của ASEAN trong nhiều chương trình nghị sự của Liên hợp quốc là những minh chứng sinh động về sự tham gia ngày càng sâu rộng của ASEAN trong các tiến trình toàn cầu.

Tiếp nối những nỗ lực này, cùng với các trọng trách mà chúng ta sẽ đảm nhiệm trong thời gian tới như Chủ tịch APEC 2027, Chủ tịch ASEAN 2029, Việt Nam sẽ tiếp tục phát huy vai trò cầu nối, gắn kết ASEAN với các thể chế đa phương, góp phần khẳng định vị thế của ASEAN như một đối tác vì hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững.