Cấp bách xây dựng trường nội trú cho học sinh DTTS – Bài 2: Những mô hình cần nhân rộng

Thí điểm mô hình bán trú kiểu mới

Như đã phản ánh ở bài trước, nhiều HS người DTTS ở vùng sâu, vùng xa phải vượt quãng đường rất xa để đến trường. Chính vì vậy, mô hình trường phổ thông dân tộc nội trú (PTDTNT) tạo điều kiện cho HS yên tâm học tập. Nhưng từ năm 2008 trở đi, theo Quy chế tổ chức và hoạt động của trường PTDTNT (ban hành kèm theo Quyết định số 49/2008/QĐ-BGDĐT ngày 25/8/2008 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo) thì chỉ tổ chức trường PTDTNT bậc THPT ở cấp tỉnh (cấp huyện chỉ đến bậc THCS). Vì vậy, nhiều HS người DTTS ở vùng sâu, vùng xa, không được xét tuyển vào các trường PTDTNT bậc THPT ở tỉnh buộc phải thuê trọ học THPT ở huyện.

Tại tỉnh Nghệ An, từ năm 2013 đã không thực hiện chế độ nội trú trường THPT cấp huyện. Giai đoạn 2013 – 2023, bình quân mỗi năm có từ 5.000 – 6.000 HS vùng đồng bào DTTS và miền núi của tỉnh phải thuê trọ để theo học bậc THPT ở các huyện. Điều này gây ra nhiều nguy cơ đối với các em HS chưa đủ trưởng thành đã phải xa nhà, trọ học.

Trước những bất cập phát sinh từ việc bỏ chế độ nội trú ở các trường THPT cấp huyện, từ năm 2023, được sự đồng ý của tỉnh, ngành giáo dục Nghệ An đã thí điểm mô hình trường bán trú kiểu mới ở Trường THPT huyện Kỳ Sơn. Với nguồn vốn xã hội hóa, nhà trường được đầu tư cơ sở hạ tầng hiện đại; trong đó có khu nội trú dành cho HS là khu nhà 03 tầng, với 126 phòng khép kín, có thể phục vụ khoảng 1.100 HS.

Sau khi rà soát những HS đủ điều kiện thụ hưởng chế độ nội trú theo Nghị định số 116/2016/NĐ-CP, từ tháng 3/2023, Trường THPT Kỳ Sơn đã đón 345 học sinh là con em đồng bào các dân tộc Thái, Mông, Khơ Mú trên địa bàn huyện vào ở nội trú. Đến năm học 2023 – 2024, toàn trường có 728/1.450 HS được ở tại khu nội trú nhà trường; năm học 2024 – 2025, nhà trường có hơn 1.860 em HS, trong đó ở ký túc xá hơn 855 HS.

Còn ở Trường THPT Quế Phong, do không có nguồn xã hội hóa để đầu tư cơ sở vật chất nhưng trường vẫn tận dụng khu ký túc xá cũ để HS nội trú. Năm học 2023 – 2024, toàn trường có 131 em đến từ những bản làng xa xôi nhất của huyện được ở trong ký túc xá.

Cô giáo Từ Thị Vân, Hiệu trưởng Trường THPT huyện Quế Phong cho biết: "Năm học 2024 – 2025, toàn trường có khoảng 2.000 học sinh, trong đó có hơn 1.000 học sinh DTTS. Hầu hết học sinh của trường là con em của hộ nghèo và cận nghèo, kinh tế chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp; nhiều em ở cách xa trường, phải thuê trọ. Mặc dù đã có những chính sách hỗ trợ như miễn giảm học phí, cấp học bổng,... nhưng không phải học sinh nào cũng đủ điều kiện để đến trường".

Cần sự quyết liệt, chủ động và linh hoạt 

Thực tế cho thấy, được nội trú trong trường là rất cần thiết cho HS vùng đồng bào DTTS và miền núi trong điều kiện giao thông cách trở, kinh tế gia đình còn rất khó khăn. Sống, học tập trong môi trường nội trú, HS có sự dìu dắt, chăm sóc, quản lý sát sao của nhà trường, qua đó bảo đảm được kỷ cương, kỷ luật, rèn luyện nếp sống cũng như nâng cao chất lượng học tập.

Xác định được ý nghĩa đó, một số địa phương đã linh hoạt tổ chức chế độ nội trú trong các trường bán trú. Điển hình ở Quảng Nam, ngoài việc thử nghiệm mô hình bán trú kiểu mới, nhiều địa phương trong tỉnh đã tổ chức nội trú cho các em HS ở những địa bàn vùng sâu vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn nhất vào môi trường nội trú ngay từ lớp 1.

Năm học 2024 – 2025, Trường PTDTBT Tiểu học - THCS Trà Nam (huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam) có 342 HS, trong đó có 45 HS lớp 1. Trước đây, HS lớp 1 thường học ghép tại điểm trường làng nên không bảo đảm chất lượng. Được sự đồng ý của huyện, nhà trường đã vận động để HS lớp 1 ở những bản làng xa xôi về trường học nội trú, từng bước để HS làm quen với việc sống tự lập, tạo nền tảng cho việc học nội trú ở bậc học cao hơn.

Mô hình làm quen với môi trường nội trú ngay từ năm đầu cấp học đã giúp HS người DTTS ở tỉnh Quảng Nam không chỉ được tiếp thu đầy đủ kiến thức, được chăm sóc mọi phương diện mà còn rèn luyện đức tính tự lập. Ở Trường PTDTBT Tiểu học liên xã La Dêê – Đắc Tôi (huyện Nam Giang), năm học 2024 - 2025, toàn trường có 296 HS, trong đó 136 em bán trú được thực hiện chế độ nội trú; nhiều HS lớn đã quen hỗ trợ thầy cô chăm sóc, hướng dẫn các em HS lớp 1 mới vào.

Thực tế cho thấy, những mô hình như ở Nghệ An hay Quảng Nam rất cần nhân rộng để thêm điều kiện cho con em đồng bào các DTTS theo đuổi con đường học tập. Để bảo đảm HS "không phải đi xa, không phải đi bộ hàng chục km để đi học" như yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ khi giao nhiệm vụ cho Bộ Dân tộc và Tôn giáo, Bộ Giáo dục và Đào tạo tại Lễ công bố Nghị quyết của Quốc hội về thành lập Bộ Dân tộc và Tôn giáo được tổ chức ngày 01/3/2025, rất cần sự quyết liệt, chủ động và linh hoạt, sáng tạo của các bộ, ngành, địa phương.

Một tín hiệu tích cực là, từ chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, một số địa phương đã quyết liệt thực thi. Như tỉnh Hòa Bình, ngày 12/3/2025, Sở Giáo dục và Đào tạo đã công bố quyết định tổ chức lại Trường PTDTNT THCS B huyện Đà Bắc thành Trường PTDTNT THCS và THPT B huyện Đà Bắc. Từ năm học 2025 – 2026, trường sẽ thực hiện chế độ nội trú đối với HS bậc THPT ngay tại huyện Đà Bắc.

Hay tại Vĩnh Phúc, ngày 07/3/2025, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 436/QĐ-UBND về việc thành lập Trường PTDTNT THCS và THPT tỉnh Vĩnh Phúc trên cơ sở tổ chức lại Trường THCS DTNT Tam Đảo. Với việc tăng thêm bậc THPT vào thực hiện nội trú sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc học tập, rèn luyện và phát triển toàn diện của HS; bảo đảm sự liên thông hiệu quả giữa hai cấp THCS và THPT; đồng thời, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục PTDTNT, tạo nguồn nhân lực chất lượng cao là con em đồng bào DTTS của tỉnh./. 

Sơn Hào