Cấp bách xây dựng trường nội trú cho học sinh DTTS - Bài 1: Chông chênh đường tới trường

Số lượng trường nội trú còn ít

Với sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Nhà nước, sự nghiệp giáo dục đào tạo vùng đồng bào DTTS và miền núi đã có những chuyển biến mạnh mẽ. Quy mô trường lớp ở địa bàn miền núi, vùng đồng bào DTTS ngày càng được mở rộng. Theo số liệu của Bộ Giáo dục và Đào tạo, vùng đồng bào DTTS và miền núi hiện có 20.495 trường (Mầm non, Tiểu học THCS và THPT). 

Với các chính sách đầu tư, hỗ trợ phát triển kinh tế, đời sống được nâng lên, cùng với đó là các chính sách hỗ trợ trực tiếp về giáo dục của Nhà nước, đồng bào các DTTS có thêm điều kiện để chăm lo cho con em theo đuổi con chữ. Số liệu trong "Niên giám thống kê năm 2023" của Tổng cục Thống kê – Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Cục Thống kê – Bộ Tài chính) cho thấy, tính đến năm học 2023 - 2024, cả nước có gần 3,29 triệu HS các cấp học là người DTTS. Trong khi cách đây 10 năm (năm học 2014 – 2015), cả nước mới có khoảng 2,5 triệu HS các cấp học là người DTTS.

Sự gia tăng về số lượng HS người DTTS là minh chứng cho hiệu quả của các chính sách đầu tư, hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi nói chung và các chính sách hỗ trợ giáo dục dân tộc nói riêng. Tuy nhiên, trong điều kiện ngân sách nhà nước còn hạn hẹp, mặc dù đã có sự ưu tiên nhưng nguồn lực bố trí để thực thi các chính sách đầu tư, hỗ trợ phát triển giáo dục vùng đồng bào DTTS và miền núi vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu, dẫn tới một số chính sách chưa đạt mục tiêu như kỳ vọng.

Đơn cử như việc thực hiện Đề án củng cố và phát triển hệ thống trường phổ thông dân tộc nội trú (PTDTNT) được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1640/QĐ-TTg ngày 21/9/2011. Đề án đặt mục tiêu đến năm 2015 cả nước có 317 trường PTDTNT. Nhưng phải đến năm học 2023 – 2024, mục tiêu này mới đạt 318 trường PTDTNT trên cả nước.

Theo báo cáo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, năm học 2023 – 2024, tại 318 trường PTDTNT có gần 104.000 HS. Ngoài ra, cả nước có khoảng 300.000 HS phổ thông người DTTS theo học tại 1.213 trường phổ thông dân tộc bán trú (PTDTBT).

Đối chiếu số lượng HS được học nội trú, bán trú và tổng số HS phổ thông người DTTS trong năm học 2023 – 2024 để thấy, trừ những trường hợp nhà ở gần trường thì vẫn còn một bộ phận không nhỏ HS phổ thông người DTTS ở vùng sâu, vùng xa hằng ngày vẫn phải trèo đèo, lội suối để đến trường. Với đặc thù địa hình bị chia cắt, dân cư sống phân tán, không được nội trú khiến con đường đến trường của các em còn rất gian nan.

Cụm dân cư Lũng Pu, thôn Nà Lạn, xã Hiệp Lực (huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn) nằm cheo leo trên đỉnh núi, nơi có 35 hộ dân sinh sống, 100% là đồng bào dân tộc Mông. Để lên Lũng Pu, từ Quốc lộ 279 phải qua gần 3km đường mòn trắc trở, mùa mưa xe máy không thể đi. Dù vậy, mùa đông giá rét hay mùa hè nóng nực, hơn 20 em HS Trường Tiểu học Hiệp Lực từ lớp 1 đến lớp 5 nơi đây vẫn phải dậy sớm đi bộ xuống núi để tới trường. Không có nội trú, bán trú cũng không, nên HS phải gói cơm mang theo để ăn trưa, chiều học xong lại theo lối mòn về Lũng Pu.

Theo tìm hiểu của phóng viên, để theo đuổi con chữ, không ít HS trên địa bàn huyện Ngân Sơn vẫn ngày hai lần đi – về, từ nhà đến trường và từ trường về nhà. Toàn huyện hiện chỉ có 01 trường PTDTNT trong khi số lượng HS rất lớn. Năm học 2024 – 2025, huyện Ngân Sơn có tổng số 6.253 học sinh; trong đó bậc Tiểu học 2.756 HS, bậc THCS có 1.786 HS.

Còn nhiều trăn trở…

Không riêng miền núi mà ở đồng bằng, đường đến trường của nhiều HS người DTTS vẫn rất gian nan. Như ở Trường Tiểu học Đất Mũi 2, xã Đất Mũi - một địa phương có đông đồng bào dân tộc Khmer sinh sống của huyện Ngọc Hiển (tỉnh Cà Mau), năm học 2024 – 2025, toàn trường có 350 HS thì có khoảng 75 - 80% HS đến trường chủ yếu bằng ghe, đò.

Theo thầy Lý Văn Quỳ, giáo viên Trường Tiểu học Đất Mũi 2, những gia đình có xuồng, vỏ lãi thì tự đưa đón con em hằng ngày. Khó khăn nhất là những gia đình xa trường, lại ở khu vực ít dân cư, đò không đi ngang qua. Để con em được đến trường, hằng ngày, tờ mờ sáng phụ huynh phải đưa con lội bộ vài cây số ra khu vực đường lớn đợi đò để đến trường.

Đường đến trường của HS Tiểu học Đất Mũi 2 cũng như hơn 20 em HS ở cụm dân cư Lũng Pu (tỉnh Bắc Kạn) cũng là hành trình của rất nhiều HS người DTTS có nhà cách xa trường học.

Số liệu điều tra thu thập thông tin thực trạng kinh tế - xã hội của 53 DTTS lần thứ II năm 2019 cho thấy, để đến trường, HS bậc Tiểu học cần vượt qua khoảng cách trung bình là 2,2 km (riêng HS dân tộc Mảng và La Ha phải vượt qua quãng đường tương ứng là 5,2 km và 3,8 km). Ở bậc THCS, HS phải vượt quãng đường trung bình là 3,7 km (riêng HS dân tộc Mảng phải vượt quãng đường trung bình là 12,6 km; La Ha là 8,2 km; Khơ Mú là 8,2 km; La Hủ là 7,8 km). Còn với bậc THPT, khoảng cách tới trường trung bình là 10,9 km; trong đó HS dân tộc Ơ Đu phải vượt quãng đường lên tới 52,2 km; Rơ Măm là 44,3 km; Mảng là 30,2 km; Cống là 29,5 km; La Hủ là 27,8 km;...

Mặc dù đây là số liệu được thu thập cách đây 6 năm (hiện kết quả cuộc điều tra thông tin thực trạng kinh tế - xã hội của 53 DTTS lần thứ III năm 2024 đang được tổng hợp, dự kiến công bố vào tháng 7/2025), nhưng thực trạng cơ bản hiện nay vẫn không có nhiều thay đổi. Bởi số lượng trường học ở vùng đồng bào DTTS và miền núi chưa thay đổi quá nhiều so với thời điểm thống kê năm 2019 (năm 2019, cả nước có gần 21.600 trường; đến nay sau khi dồn nhập các trường thì còn khoảng 20.495 trường).

Trong điều kiện số lượng trường nội trú còn thiếu như các số liệu ở trên cho thấy, nhiều HS người DTTS ở vùng sâu, vùng xa hằng ngày vẫn phải vượt thử quãng đường gập ghềnh từ nhà tới trường, tiềm ẩn thường trực nhiều nguy cơ mất an toàn cho các em.

Tại Lễ công bố Nghị quyết của Quốc hội về việc thành lập Bộ Dân tộc và Tôn giáo ngày 01/3/2025, từ việc Bộ Chính trị đã quyết định miễn học phí cho toàn bộ HS từ mầm non đến phổ thông trên cả nước từ năm học 2025 – 2026, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã bày tỏ trăn trở về trường nội trú cho HS ở vùng sâu, vùng xa. Người đứng đầu Chính phủ đề nghị Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo khẩn trương xây dựng đề án xây trường trên phạm vi cả nước trong năm nay để các cháu học sinh có trường nội trú, "không phải đi xa, không phải đi bộ hàng chục km đi học", đồng thời lo ăn ở cho các cháu.

(còn tiếp) Bài 2: Những mô hình cần nhân rộng

                                                                                                                       Sơn Hào