Doanh nghiệp nhà nước trọng yếu – Đầu tàu phát triển công nghiệp nền tảng quốc gia

Phát huy lợi thế hiện hữu, tập trung vào doanh nghiệp nòng cốt

Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng, DNNN đang giữ vai trò chủ đạo trong nhiều lĩnh vực thiết yếu của nền kinh tế như: năng lượng, hạ tầng giao thông, logistics, viễn thông, tài chính – ngân hàng… Tính đến cuối năm 2023, cả nước có 671 DNNN và 142 doanh nghiệp có phần vốn nhà nước, với tổng tài sản đạt 4,19 triệu tỷ đồng, vốn chủ sở hữu gần 2 triệu tỷ đồng, lợi nhuận trước thuế gần 243 nghìn tỷ đồng.

Mặc dù tốc độ tăng trưởng tài sản và đầu tư chưa cao, hiệu quả sử dụng vốn và đóng góp ngân sách từ DNNN lại vượt trội. 

TS. Nguyễn Đức Kiên, nguyên Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, chỉ rõ: "Ba năm qua, trong khi khối FDI có xu hướng tăng trưởng âm, thì DNNN lại đạt mức tăng trưởng doanh thu, lợi nhuận và nộp ngân sách cao hơn nhiều. Vốn không tăng nhiều, nhưng hiệu quả sử dụng vốn lại tăng – đó là điểm tích cực cần được nhìn nhận đúng".

Tuy nhiên, theo ông Kiên, để tận dụng hiệu quả nguồn lực này, điều quan trọng là cải cách quản trị doanh nghiệp nhà nước, đưa quản trị hiện đại vào DNNN, thay vì chỉ nhìn vào quy mô vốn hay tốc độ tăng trưởng tài sản.

Ông Trịnh Xuân An, Ủy viên Thường trực Ủy ban Quốc phòng và An ninh của Quốc hội, cũng đồng tình rằng, với chỉ khoảng 700 DNNN nhưng đóng góp tới 30% GDP, cần có cơ chế đặc thù và phân loại rõ ràng để tập trung phát triển những doanh nghiệp nòng cốt như Vietnam Airlines, Viettel, VNPT… 

"Không thể 'cào bằng' tất cả DNNN như nhau. Những doanh nghiệp trụ cột cần có cơ chế đặc biệt về vốn, điều lệ, quyền tự chủ, vì mỗi lần điều chỉnh vốn điều lệ hiện nay là một quy trình phức tạp và chậm trễ", ông Trịnh Xuân An nhìn nhận. Đồng thời, ông cũng nhấn mạnh đến khái niệm cần hình thành"doanh nghiệp nhà nước tự chủ toàn phần" – những đơn vị có thể vận hành linh hoạt theo cơ chế thị trường, có năng lực cạnh tranh và vẫn thực hiện sứ mệnh chính trị - xã hội.

Vietnam Airlines – Tập đoàn quốc gia và vai trò kết nối công – tư

Trong các doanh nghiệp nhà nước, Vietnam Airlines là ví dụ tiêu biểu cho mô hình DNNN đa nhiệm – vừa vận hành hiệu quả về mặt thương mại, vừa thực hiện các nhiệm vụ chính trị, ngoại giao, quốc phòng trong những thời điểm đặc biệt như dịch bệnh hay thiên tai.

Với hệ sinh thái vận tải hàng không đồng bộ, đội tàu bay hiện đại và mạng bay phủ khắp, Vietnam Airlines không chỉ giữ vai trò xương sống trong hệ thống giao thông quốc gia mà còn góp phần thúc đẩy du lịch, logistics và kết nối quốc tế.

Theo TS. Nguyễn Đức Kiên, để tăng sức cạnh tranh và phát triển bền vững, cần thúc đẩy liên kết hệ sinh thái giữa các doanh nghiệp nhà nước trong lĩnh vực hàng không, cần giải bài toán hợp tác giữa các doanh nghiệp cùng lĩnh vực để tạo thành một mũi nhọn quốc gia, một tập đoàn hàng không mạnh, có thể cạnh tranh trong khu vực và trên thế giới.

Còn ông Trịnh Xuân An còn chỉ ra một điểm mới rất quan trọng về mối quan hệ công – tư trong lĩnh vực này: "Quan niệm rằng nhà nước làm những gì tư nhân không thể làm đã lỗi thời. Hiện nay, doanh nghiệp nhà nước và tư nhân hoàn toàn có thể hợp tác cùng một hướng để cùng phát triển. Trong ngành hàng không, sự tồn tại và phát triển song song giữa Vietnam Airlines và các hãng bay tư nhân là minh chứng rõ ràng cho điều đó".

Mối quan hệ giữa doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp tư nhân không còn là "cạnh tranh đối đầu", mà nên hướng tới "bổ trợ và cộng hưởng". Điều này càng đặc biệt đúng trong lĩnh vực hàng không, nơi đòi hỏi sự đầu tư lớn, kết nối đồng bộ và vận hành linh hoạt để đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội và an ninh quốc phòng.

Để DNNN như Vietnam Airlines có thể "bắt tay" hiệu quả với khu vực tư nhân, họ cần được trao quyền tự chủ đủ lớn, được gỡ bỏ rào cản về thể chế và luật pháp hiện còn chồng chéo.

"Chúng ta đã 'thông' về luật với Luật Quản lý vốn, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu… Nhưng để 'thoáng', thì cần tiếp tục tháo gỡ các điểm chồng lấn, mâu thuẫn giữa các luật. Nếu không, doanh nghiệp sẽ khó phát huy hết tiềm năng," ông An nhìn nhận.

Bên cạnh đó, các chuyên gia kinh tế đều cho rằng, những số liệu tích cực và kinh nghiệm thực tiễn từ các DNNN nòng cốt như Vietnam Airlines cho thấy khu vực này vẫn đang là lực lượng trụ cột của nền kinh tế. Nhưng để DNNN thực sự phát huy vai trò dẫn dắt trong các ngành công nghiệp nền tảng, cần có tầm nhìn mới trong chính sách: không "cào bằng", mà chọn lọc và đầu tư có trọng tâm, trọng điểm.

Bên cạnh đó, sự hợp tác giữa khu vực công và tư – như bài học từ ngành hàng không – cho thấy hướng đi mới: doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp tư nhân hoàn toàn có thể bắt tay phát triển cùng nhau, thay vì cạnh tranh đối đầu. Với chính sách phù hợp, cơ chế đủ linh hoạt và sự đồng thuận giữa cấp có thẩm quyền và cộng đồng doanh nghiệp, DNNN hoàn toàn có thể là "đầu tàu" đưa Việt Nam tiến xa trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Phan Trang