Đổi mới thể chế nhằm tạo động lực mạnh mẽ cho công tác phổ biến giáo dục pháp luật

Cổng TTĐT Chính phủ đã có cuộc trao đổi với TS. Lê Vệ Quốc, Vụ trưởng Vụ Phổ biến, giáo dục pháp luật (Bộ Tư pháp) về nội dung này.

Thưa ông, xin ông cho biết những tác động tích cực của Luật PBGDPL tới hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực PBGDPL?

TS. Lê Vệ Quốc: Thứ nhất, Luật PBGDPL đã giúp nâng cao nhận thức của cấp ủy, tổ chức đảng, đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức và người lao động trong các bộ, ngành, đoàn thể Trung ương và địa phương về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của công tác PBGDPL; xác định rõ công tác PBGDPL là trách nhiệm của toàn bộ hệ thống chính trị, trong đó Nhà nước giữ vai trò nòng cốt. Đồng thời, thúc đẩy sự tham gia, phối hợp của các cơ quan trong hệ thống chính trị vì Luật PBGDPL đã có quy định tạo cơ sở thành lập thiết chế Hội đồng phối hợp PBGDPL từ cấp Trung ương tới cấp huyện.

Thứ hai, nội dung PBGDPL đã dần đi vào trọng tâm, trọng điểm, phục vụ yêu cầu của quản lý Nhà nước, bám sát nhu cầu xã hội, nhiệm vụ chính trị của bộ, ngành, địa phương. Nội dung PBGDPL không chỉ hạn chế ở các văn bản, thông tin về pháp luật mà còn hướng tới tuyên dương, nhân rộng những cá nhân, tập thể điển hình trong tuân thủ chấp hành pháp luật để vinh danh, lan tỏa tinh thần thượng tôn pháp luật trong xã hội

Thứ ba, các hoạt động PBGDPL đã được các bộ, ngành, đoàn thể và địa phương thực hiện bằng nhiều hình thức đa dạng, phong phú, phù hợp hơn với từng đối tượng, địa bàn, theo văn hóa từng vùng miền giúp đem lại hiệu quả thiết thực. Bên cạnh các hình thức PBGDPL truyền thống, các hình thức PBGDPL ứng dụng công nghệ thông tin, mạng xã hội cũng dần trở nên phổ biến và được sử dụng rộng rãi.

Kể từ khi được quy định trong Luật PBGDPL, Ngày Pháp luật Việt Nam đã thực sự trở thành sự kiện chính trị, pháp lý quan trọng của đất nước trong lan tỏa tinh thần thượng tôn Hiến pháp, pháp luật trong xã hội; góp phần nâng cao hiểu biết pháp luật của cán bộ, nhân dân, đề cao giá trị pháp luật trong Nhà nước pháp quyền, hướng thái độ xử sự đúng pháp luật, tuân theo Hiến pháp và pháp luật.

Thứ tư, số lượng và chất lượng nguồn nhân lực thực hiện công tác PBGDPL từng bước được cải thiện, nâng cao, bảo đảm ngày càng tốt hơn nhiệm vụ được giao trong quản lý cũng như các hoạt động chuyên môn. 

Nguồn lực tài chính cũng như các chính sách hỗ trợ cho đội ngũ làm công tác PBGDPL từng bước được bảo đảm, so với giai đoạn trước khi có Luật đã có nhiều bước chuyển biến rõ nét. Việc huy động các nguồn lực tham gia công tác PBGDPL đã được chú trọng với nhiều phương thức và mô hình phong phú, linh hoạt.

Có thể khẳng định Luật PBGDPL đã phát huy vai trò là thiết chế nền tảng để tạo lập khung khổ pháp lý đưa công tác quản lý nhà nước trong linh vực PBGDPL đi vào nền nếp, trở thành nhiệm vụ thường xuyên, hoạt động và phát triển ổn định, ngày càng có chiều sâu, thực chất, hiệu quả, góp phần đảm bảo quyền được thông tin pháp luật, hình thành thói quen chủ động học tập, nâng cao ý thức tự giác tuân thủ, chấp hành pháp luật của cán bộ, nhân dân.

Những thách thức, khó khăn trong quá trình triển khai công tác PBGDPL là gì, thưa ông?

TS. Lê Vệ Quốc: Bên cạnh những tác động tích cực, trong 10 năm thực hiện Luật PBGDPL, công tác PBGDPL vẫn đang phải đối diện với nhiều thách thức, khó khăn.

Đó là sự phối hợp trong triển khai hoạt động PBGDPL đôi lúc còn gặp khó khăn; vẫn còn hiện tượng một số lãnh đạo cơ quan, tổ chức coi việc triển khai hoạt động PBGDPL là trách nhiệm của riêng Bộ và ngành Tư pháp nên chưa quan tâm, chú trọng thực hiện trách nhiệm này.

Nguồn lực cho công tác PBGDPL tuy đã có những bước phát triển nhưng về cơ bản vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu và đòi hỏi của đất nước trong tình hình mới, nhất là ở vùng sâu, vùng xa hoặc những địa bàn khó khăn. 

Trong các hoạt động PBGDPL cho các đối tượng đặc thù, việc bố trí, sắp xếp đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên phù hợp còn gặp nhiều khó khăn. Nhiều chương trình và đề án về PBGDPL có mục tiêu lớn, nhiều nhiệm vụ, hoạt động nhưng thiếu nguồn lực bảo đảm. Trong khi đó, công tác xã hội hóa, huy động sự tham gia của xã hội vào công tác PBGDPL còn nhiều hạn chế.

Một số hoạt động PBGDPL còn mang tính hình thức, không đem lại tác động thực tế tới công tác quản lý nhà nước hay giúp nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật của người dân, doanh nghiệp. Công tác hướng dẫn, định hướng tổ chức các hoạt động phổ biến trong những lĩnh vực pháp luật mà dư luận xã hội quan tâm chưa được thực hiện thường xuyên.

Việc theo dõi, quản lý, kiểm tra, đánh giá hoạt động PBGDPL tại các bộ, ngành, đoàn thể và địa phương còn yếu, chưa kịp thời phát hiện những bất cập, vướng mắc khó khăn để có những giải pháp, hướng dẫn, chấn chỉnh phù hợp.

Cần đẩy mạnh triển khai các hình thức PBGDPL mới, ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác PBGDPL còn chậm, chưa hình thành được các cơ sở dữ liệu, hệ thống thông tin thống nhất, thuật tiện, đáng tin cậy cho việc tra cứu, tìm kiếm thông tin của người dân, doanh nghiệp trên môi trường mạng.

Nâng cao ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật của một bộ phận cán bộ, Nhân dân còn hạn chế, chậm chuyển biến sau khi tiếp nhận các hoạt động PBGDPL.

Những yêu cầu, định hướng cho sự phát triển công tác PBGDPL trong thời gian tới là gì?

TS. Lê Vệ Quốc: Với vai trò là khâu đầu tiên của quá trình tổ chức thi hành pháp luật, công tác PBGDPL tiếp tục được coi trọng và xác định đây là nhiệm vụ có ý nghĩa rất quan trọng, đóng góp mật thiết tới sự thành công của quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong thời gian tới. 

Ngày 9/11/2022, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới. Theo đó, Đảng xác định cần "Ðẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến, giáo dục nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên và nhân dân về Hiến pháp và pháp luật, về Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam và yêu cầu, nhiệm vụ tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới". Theo đó, PBGDPL cần tiếp tục đổi mới để tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp dễ tiếp cận pháp luật.

Trước đó, Kết luận số 80/KL-TW ngày 20/6/2020 của Ban Bí thư về việc tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 32-CT/TW cũng đã đặt ra một số nội dung quan trọng của công tác PBGDPL để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới, trong đó "phát huy sự tham gia chủ động, tích cực của mọi người dân trong công tác PBGDPL và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật","hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách liên quan đến lĩnh vực này đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ", "triển khai công tác PBGDPL toàn diện, rộng khắp, hướng mạnh về cơ sở",  "ý thức chấp hành pháp luật là thước đo hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật.

Quyết định số 1521/QĐ-TTg ngày 6/10/2020 của Thủ tướng Chính phủ về ban hành Kế hoạch thực hiện Kết luận số 80-KL/TW cũng đã xác định 09 nhóm giải pháp và nhiệm vụ trọng tâm của công tác PBGDPL trong thời gian tới. Chỉ thị số 43/CT-TTg ngày 11/12/2020 của Thủ tướng Chính phủ về nâng cao chất lượng công tác xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tăng cường hiệu quả thi hành pháp luật yêu cầu các bộ, ngành, địa phương "nâng cao hiệu lực, hiệu quả tổ chức thi hành pháp luật","chú trọng phổ biến, tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước, tạo chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức và ý thức tự giác học tập, tìm hiểu pháp luật và tuân thủ pháp luật. Đổi mới phương pháp, tăng cường nguồn lực cho công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, coi đây là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị, là khâu đầu vào trong tổ chức thi hành pháp luật".

Việc hoàn thiện thể chế để tạo động lực thúc đẩy sự phát triển của công tác PBGDPL cần được thực hiện như thế nào, thưa ông?

TS. Lê Vệ Quốc: Với những định hướng như trên, trong thời gian tới, việc hoàn thiện thế chế cho công tác PBGDPL phải được xác định là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, để tạo tiền đề, động lực thúc đẩy sự phát triển của công tác này. Thông qua các chương trình, đề án về PBGDPL, các cơ quan, tổ chức cần tận dụng để tạo tiền đề thúc đẩy xây dựng các đề xuất chính sách, quy định mới, từ đó tạo tiền đề đổi mới công tác quản lý nhà nước về PBGDPL.

Một số nội dung trọng tâm trong hoàn thiện thể chế công tác PBGDPL thời gian tới, bao gồm: Kiện toàn bộ máy, tăng cường hiệu lực, hiệu quả trong quản lý nhà nước về PBGDPL; thực hiện chuyển đổi số trong công tác PBGDPL; tổ chức đánh giá hiệu quả công tác PBGDPL; truyền thông chính sách có tác động lớn đến xã hội trong quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật; xây dựng, phát triển và sử dụng đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật chuyên sâu theo từng lĩnh vực, từng nhóm đối tượng; chính sách thu hút, khuyến khích sự tham gia của xã hội vào hoạt động PBGDPL và bảo đảm kinh phí cho các địa phương chưa tự cân đối được ngân sách.

Trân trọng cảm ơn ông!

Lê Sơn (thực hiện)