Đồng xử lý: Giải pháp mới cho thách thức kép tại Việt Nam

Đây là ý kiến mà bà Ramla Khalidi, Trưởng Đại diện Thường trú của UNDP tại Việt Nam và bà Hilde Solbakken, Đại sứ Na Uy tại Việt Nam trao đổi với Báo Điện tử Chính phủ.

Giải pháp mới cho các thách thức cấp bách

Theo bà Ramla Khalidi và bà Hilde Solbakken, khi các quốc gia trên thế giới đang phải đối mặt đồng thời với hai thách thức là biến đổi khí hậu và ô nhiễm nhựa, chúng ta cần có các giải pháp mới. Đồng xử lý là một trong những giải pháp như vậy, ngày càng được công nhận là công cụ hữu hiệu trong quá trình chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn.

Công nghệ này tận dụng chất thải không thể tái chế để thay thế nhiên liệu hóa thạch và nguyên liệu thô trong các ngành công nghiệp tiêu thụ nhiều năng lượng, như sản xuất xi măng. Đồng xử lý có thể giúp xử lý chất thải không thể tái chế, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và cắt giảm phát thải.

Đối với các quốc gia đang phát triển với lượng chất thải ngày càng tăng, như Việt Nam, đồng xử lý là một giải pháp có hiệu quả nhanh và thực tiễn – với điều kiện được triển khai như một phần của phương pháp tổng thể về quản lý chất thải, gồm giảm thiểu, tái sử dụng và tái chế, được hỗ trợ bằng các quy định chặt chẽ cùng công tác giám sát thường xuyên.

Giải pháp "ba bên cùng có lợi"

Trước hết, về môi trường, đồng xử lý cho phép tiêu hủy chất thải khó tái chế trong lò xi măng ở nhiệt độ trên 1.450°C, đảm bảo phá hủy hoàn toàn các chất ô nhiễm mà không tạo ra tro xỉ tồn dư như công nghệ điện rác (WtE).

Về kinh tế, đây là giải pháp tiết kiệm chi phí. Doanh nghiệp có thể giảm chi phí nhiên liệu nhờ thay thế than đá bằng chất thải, trong khi chính quyền địa phương tận dụng hạ tầng nhà máy xi măng hiện hữu, không cần đầu tư mới các cơ sở xử lý rác.

Ở khía cạnh khí hậu, đồng xử lý góp phần giảm phát thải khí nhà kính thông qua thay thế nhiên liệu hóa thạch. Thực tế tại châu Âu, tới 75% nhiên liệu truyền thống trong ngành xi măng đã được thay thế bằng chất thải. Ấn Độ cũng đạt nhiều kết quả rõ rệt khi mở rộng áp dụng giải pháp này.

Cơ sở khoa học và kinh nghiệm quốc tế

Theo các nghiên cứu của SINTEF (Na Uy), lò nung xi măng có thể tiêu hủy an toàn các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy. Tiến sĩ Kåre Helge Karstensen, Trưởng nhóm nghiên cứu khoa học tại SINTEF và Trưởng dự án OPTOCE (Biến nhựa đại dương thành cơ hội trong nền kinh tế tuần hoàn), nhấn mạnh:

"Việt Nam đang đầu tư phát triển các nhà máy WtE (dự kiến 1.400 MW), nhưng đồng xử lý trong lò xi măng mang lại giải pháp nhanh hơn, rẻ hơn để giảm sử dụng than, ngăn ngừa rò rỉ rác thải và thúc đẩy mục tiêu kinh tế tuần hoàn. Phương pháp này tránh được các rủi ro môi trường liên quan đến đốt rác, và nếu được quản lý đúng cách, sẽ không tạo ra tro xỉ hay khí thải độc hại."

Tuy nhiên, để triển khai thành công, cần có: Khung pháp lý và cơ chế giám sát nghiêm ngặt, đảm bảo vận hành an toàn. Hệ thống theo dõi liên tục, minh bạch và được kiểm chứng độc lập nhằm củng cố niềm tin của cộng đồng.

Mảnh ghép trong bức tranh kinh tế tuần hoàn

Đồng xử lý không phải "đũa thần", mà là một phần trong chiến lược quản lý chất thải tổng thể, cùng với giảm thiểu, tái sử dụng và tái chế. Giải pháp này đặc biệt hữu ích đối với chất thải tồn dư – vốn không thể tái chế – giúp giảm phụ thuộc vào bãi chôn lấp và tận dụng tài nguyên hiệu quả.

Việt Nam tạo ra gần 4 triệu tấn rác thải nhựa mỗi năm, phần lớn không thể tái chế và có nguy cơ cao bị chôn lấp hoặc rò rỉ ra môi trường.

Các tỉnh như Quảng Ninh, là địa phương đang xem xét giải pháp đốt rác phát điện – có cơ hội để cân nhắc áp dụng kết hợp nhiều giải pháp để xử lý các dòng chất thải khác nhau.

Với một số nhà máy xi măng đang hoạt động trên địa bàn tỉnh, đồng xử lý có thể trở thành giải pháp thiết thực, phối hợp hiệu quả với kế hoạch điện rác của tỉnh, mang lại cách tiếp cận nhanh hơn, tiết kiệm hơn để giảm phụ thuộc vào các bãi chôn lấp và cắt giảm phát thải.

Bà Ramla Khalidi và bà Hilde Solbakken cho biết, "sự hợp tác của chúng tôi tại Quảng Ninh đã chứng minh tiềm năng này". Trong nhiều năm, UNDP và Đại sứ quán Na Uy đã phối hợp với Quảng Ninh trong quản lý chất thải rắn bao gồm phân loại rác tại nguồn, thúc đẩy tái chế, hỗ trợ nhóm lao động phi chính thức và thí điểm đồng xử lý tại Nhà máy Xi măng Lam Thạch. Kinh nghiệm này cho thấy các giải pháp kỹ thuật hoàn toàn có thể được lồng ghép thành công trong các phương pháp tiếp cận bao trùm, dựa vào cộng đồng.

Lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh đã thể hiện tầm nhìn rõ ràng trong quản lý chất thải và giảm phát thải khí nhà kính. Đồng xử lý trong lò xi măng có thể mang lại cho tỉnh một công cụ hữu hiệu để đạt được các mục tiêu này nhanh hơn và với chi phí thấp hơn.

Theo bà Ramla Khalidi và bà Hilde Solbakken, với sự hỗ trợ của UNDP, Na Uy và các đối tác khác, Quảng Ninh hoàn toàn có thể trở thành hình mẫu về quản lý chất thải tuần hoàn, kết hợp hài hòa các yếu tố đổi mới, bảo vệ môi trường và hiệu quả kinh tế.

Hướng tới tương lai

Đồng xử lý không phải "chiếc đũa thần". Nhưng, như một phần của giải pháp quản lý chất thải và kinh tế tuần hoàn rộng lớn hơn, nó có thể đóng vai trò bổ trợ quan trọng.

Khi kết hợp với điện rác, mở rộng tái chế và giảm chất thải ngay từ nguồn, đồng xử lý mang lại cho Việt Nam hướng đi nhanh hơn và tiết kiệm hơn để biến chất thải tồn dư thành tài nguyên.

Trưởng Đại diện Thường trú của UNDP tại Việt Nam, và Đại sứ Na Uy tại Việt Nam cùng khẳng định mong muốn "tiếp tục đối thoại và hợp tác, đồng hành cùng Việt Nam trên hành trình hướng tới một tương lai xanh, sạch và bền vững hơn".