Đưa thể chế, pháp luật trở thành lợi thế cạnh tranh

Ngày 15/10, Bộ Tư pháp tổ chức Hội thảo khoa học "Những vấn đề lý luận về hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật" dưới sự chủ trì của Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú.

Phát biểu khai mạc hội thảo, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú cho biết, tại Phiên họp chuyên đề của Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật, Tổng Bí thư Tô Lâm, Trưởng Ban Chỉ đạo đã giao Đảng ủy Bộ Tư pháp chủ trì nghiên cứu, xây dựng Đề án "Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới". Mục tiêu cuối cùng là đưa thể chế và pháp luật trở thành lợi thế cạnh tranh, đóng vai trò dẫn dắt phát triển kinh tế-xã hội, hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh.

Theo Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú, về bản chất, thể chế được cấu thành từ ba yếu tố: Pháp luật, các thiết chế vận hành hệ thống pháp luật và công tác tổ chức thi hành pháp luật. Một thể chế mạnh không chỉ có khuôn khổ pháp lý đầy đủ, mà còn phải có các thiết chế thực thi hiệu quả và cơ chế vận hành đồng bộ, thống nhất.

Do đó, cấu trúc hệ thống pháp luật cần được nhìn nhận toàn diện - từ hình thức, tầng bậc của các văn bản pháp luật cho đến mối quan hệ giữa các ngành luật, giữa luật chung và luật chuyên ngành, giữa công pháp và tư pháp, giữa pháp luật trong nước với điều ước quốc tế. Việc đánh giá, rà soát lại cấu trúc hệ thống pháp luật sẽ giúp nâng cao chất lượng thể chế, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới.

Phát biểu tại Hội thảo, GS.TS Phan Trung Lý, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội đề nghị làm rõ hơn các khái niệm cơ bản như "pháp luật", "hệ thống pháp luật" và "cấu trúc hệ thống pháp luật", bảo đảm phản ánh đúng yêu cầu của thời đại số, khi pháp luật phải thích ứng với "pháp luật số", "quy luật số" và các thách thức mới của chuyển đổi số.

Về cấu trúc, GS.TS Phan Trung Lý cho rằng nên chia hệ thống pháp luật theo 3 tầng: Bản chất, nội dung và hình thức. Theo ông, hiện nay Việt Nam chưa có mô hình tổng thể về cấu trúc hệ thống pháp luật, mà mới dừng lại ở việc xử lý các vấn đề cụ thể trong từng văn bản. Do đó, cần sớm xác lập một khung mô hình chung để định hướng tái cấu trúc toàn hệ thống.

Đáng chú ý, GS.TS Phan Trung Lý nhấn mạnh cần xem lại cách phân loại "luật mềm". Ông cho rằng, việc không nội luật hóa đầy đủ các điều ước quốc tế khiến nhiều cam kết chưa được thực thi, làm giảm hiệu lực của pháp luật trong thực tế. Vì vậy, trong quá trình tái cấu trúc hệ thống pháp luật, cần đặc biệt quan tâm đến việc nâng vị thế và hiệu lực của điều ước quốc tế, bảo đảm tính tương thích với pháp luật trong nước.

PGS. TS Đinh Dũng Sỹ, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật, Văn phòng Chính phủ cho rằng, cần làm rõ khái niệm "cấu trúc hệ thống pháp luật", trong đó hệ thống pháp luật được hiểu là sản phẩm của cấu trúc, còn cấu trúc chính là "kiến trúc" của hệ thống đó. Theo ông, 3 khái niệm pháp luật, hệ thống pháp luật và cấu trúc hệ thống pháp luật có mối liên hệ hữu cơ, cần được xem xét thống nhất trên cơ sở kế thừa các luận điểm lý luận đã có, đồng thời cập nhật tư duy hiện đại về xây dựng pháp luật. Tập trung vào việc giải quyết các vấn đề lý thuyết cốt lõi, tiếp cận trên nền tảng khoa học, kế thừa những yếu tố còn phù hợp và đồng thời mở rộng sang những xu hướng mới của tư duy pháp lý.

PGS.TS Đinh Dũng Sỹ nêu quan điểm, cấu trúc hệ thống pháp luật được hiểu gồm 4 tầng nấc cơ bản: Hiến pháp ở vị trí nền tảng, tiếp đến là các văn bản lập pháp, các văn bản lập quy và cuối cùng là các quy phạm, quy tắc mềm. PGS.TS Sỹ cho biết, cách tiếp cận này giúp làm rõ trật tự, mối liên kết và tính thống nhất bên trong của hệ thống pháp luật, qua đó phản ánh được "kiến trúc" tổng thể của pháp luật Việt Nam.

Theo Bộ Tư pháp, các ý kiến góp ý tại hội thảo là cơ sở quan trọng để Bộ Tư pháp - cơ quan gác cổng pháp luật và các bộ, ngành nghiên cứu, gợi mở hướng đi cụ thể cho quá trình cải cách thể chế sắp tới. Đích đến là pháp luật phải đi trước một bước, trở thành động lực dẫn dắt và bảo đảm cho sự phát triển bền vững của quốc gia.

Diệu Anh