Giải Nobel Kinh tế 2025: Khép lại mùa Nobel với thông điệp về đổi mới sáng tạo

Cụ thể, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đã công bố Giải Nobel Kinh tế năm 2025 thuộc về Giáo sư Joel Mokyr (Đại học Northwestern, Mỹ), Giáo sư Philippe Aghion (Trường Kinh tế và Khoa học Chính trị London, Anh; Collège de France và INSEAD, Pháp) và Giáo sư Peter Howitt (Đại học Brown, Mỹ).

Theo Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, công trình của ba nhà khoa học đã làm sáng tỏ cách thức các tiến bộ công nghệ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, đồng thời đặt nền tảng lý thuyết cho "sự hủy diệt mang tính sáng tạo" – cơ chế then chốt giúp nền kinh tế toàn cầu liên tục đổi mới và phát triển.

Từ tăng trưởng trì trệ đến động lực đổi mới

Trong hai thế kỷ qua, thế giới lần đầu chứng kiến sự tăng trưởng kinh tế bền vững, giúp rất nhiều người thoát nghèo và cải thiện đáng kể mức sống. Tuy nhiên, sự trì trệ vẫn luôn hiện hữu trong lịch sử phát triển của con người và dù những khám phá quan trọng đã phần nào giúp cải thiện điều kiện sống cũng như mang lại thu nhập cao hơn nhưng tăng trưởng cuối cùng vẫn chỉ đi ngang.

Giáo sư Joel Mokyr (sinh năm 1946 tại Leiden, Hà Lan) đã sử dụng tư liệu lịch sử để lý giải vì sao tăng trưởng bền vững trở thành chuẩn mực mới. Ông chứng minh rằng nếu đổi mới liên tục diễn ra, chúng ta không chỉ cần biết đổi mới nào mang lại hiệu quả mà còn phải hiểu rõ cơ chế của nó thông qua những giải thích khoa học phù hợp. Trước cuộc cách mạng công nghiệp thường không có những giải thích khoa học này khiến việc tạo ra tăng trưởng dựa trên những phát minh và phát kiến mới gặp nhiều khó khăn. 

Ngoài ra, Giáo sư Joel Mokyr cũng nhấn mạnh đến tầm quan trọng của sự cởi mở trong xã hội trước những ý tưởng mới và việc tiếp nhận những thay đổi có thể xảy ra.

"Sự hủy diệt sáng tạo" – động lực của tiến bộ

Trong khi đó, hai Giáo sư Philippe Aghion (sinh năm 1956, Pháp) và Peter Howitt (sinh năm 1946, Canada) đã phát triển mô hình toán học mô tả "sự hủy diệt sáng tạo. Theo đó, mỗi đổi mới đều tạo ra sản phẩm, công nghệ và doanh nghiệp mới, đồng thời loại bỏ những gì đã lỗi thời. Đây là quá trình vừa sáng tạo vừa phá hủy, là nguồn gốc của năng suất và tăng trưởng dài hạn, nhưng cũng đòi hỏi quản lý khéo léo để tránh bị các nhóm lợi ích cản trở.

Chủ tịch Ủy ban Giải thưởng Khoa học Kinh tế, ông John Hassler nhấn mạnh: "Công trình của các nhà khoa học được vinh danh năm nay cho thấy, không thể xem nhẹ vai trò của tăng trưởng kinh tế. Chúng ta cần duy trì những cơ chế nền tảng cho sự hủy diệt mang tính sáng tạo, nếu không, nền kinh tế sẽ rơi vào tình trạng trì trệ".

Giải Nobel Kinh tế không nằm trong 5 giải thưởng gốc mà Alfred Nobel nêu trong di chúc, mà được Ngân hàng Trung ương Thụy Điển sáng lập năm 1968 "để tưởng nhớ Alfred Nobel".

Năm nay, nhóm ba nhà khoa học sẽ nhận huy chương vàng, bằng khen và 11 triệu kronor Thụy Điển (tương đương khoảng 1,2 triệu euro). Một nửa giải thưởng được trao cho Giáo sư Joel Mokyr vì đã "xác định các điều kiện tiên quyết cho tăng trưởng bền vững thông qua tiến bộ công nghệ", nửa còn lại chia cho hai Giáo sư Philippe Aghion và Peter Howitt vì đã "đưa ra lý thuyết tăng trưởng bền vững thông qua sự hủy diệt sáng tạo".

Giải Nobel Kinh tế đã được trao 56 lần cho 96 nhà khoa học từ năm 1969–2024, trong đó chỉ có 3 phụ nữ từng được vinh danh. Người trẻ nhất nhận giải là nhà kinh tế Pháp Esther Duflo (46 tuổi, năm 2019).

Năm 2024, ba nhà khoa học Daron Acemoglu, Simon Johnson và James A. Robinson được vinh danh với công trình về vai trò của thể chế đối với thịnh vượng quốc gia, giúp thế giới hiểu sâu hơn nguyên nhân chênh lệch giàu nghèo giữa các nước.