NOBEL 2025: Giải Y sinh trao cho 3 nhà khoa học với nghiên cứu miễn dịch

Hội đồng Nobel tại Viện Karolinska đã xướng tên bộ 3 nhà khoa học Mary E.Brunkow, Fred Ramsdell (cùng là người Mỹ) và Shimon Sakaguchi (người Nhật Bản) vì những khám phá của họ liên quan đến sự dung nạp miễn dịch ngoại vi.

Giải Nobel năm nay có 338 ứng cử viên được đề cử, bao gồm 244 cá nhân và 94 tổ chức.

Nghiên cứu của các tác giả có ý nghĩa như thế nào?  

Các nghiên cứu của bộ 3 nhà khoa học này đã làm sáng tỏ các cơ chế kiểm soát hệ thống miễn dịch nhằm ngăn chặn sự tấn công nhầm lẫn của hệ thống miễn dịch vào chính các mô của cơ thể.

Hệ thống miễn dịch của con người có khả năng phòng vệ mạnh mẽ trước hàng nghìn tác nhân gây bệnh mỗi ngày, nhưng nếu không được kiểm soát, hệ miễn dịch cũng có thể gây ra các phản ứng tự miễn, dẫn đến các bệnh lý nghiêm trọng.

Trong nghiên cứu của mình, các nhà khoa học đã xác định được một thành phần chủ chốt của hệ miễn dịch có tên là tế bào T điều hòa (regulatory T cells), đóng vai trò như "lực lượng bảo vệ" nội tại có khả năng kiểm soát và hạn chế hoạt động của các tế bào miễn dịch khác, duy trì sự cân bằng miễn dịch nhằm phòng tránh các phản ứng tự miễn.

Chủ tịch Ủy ban Nobel, Olle Kämpe, nhận định các phát hiện của bộ 3 nhà khoa học mang lại sự hiểu biết sâu sắc về chức năng của hệ thống miễn dịch cũng như lý do vì sao một số người lại mắc bệnh tự miễn trong khi những người khác thì không. Những khám phá này cung cấp nền tảng vững chắc cho các ứng dụng lâm sàng trong điều trị các bệnh tự miễn và ung thư, đồng thời mở ra tiềm năng cao trong lĩnh vực cấy ghép nội tạng.

Trong quá trình nghiên cứu, năm 1995, nhà khoa học Shimon Sakaguchi đã đi ngược lại quan điểm khoa học phổ biến lúc bấy giờ vốn cho rằng cơ chế dung nạp miễn dịch chỉ đơn thuần là do loại bỏ các tế bào miễn dịch gây hại trong tuyến ức. Thay vào đó, ông Sakaguchi chứng minh rằng hệ thống miễn dịch còn có các cơ chế phức tạp khác, đặc biệt là sự tồn tại của nhóm tế bào chưa từng được biết đến trước đây có chức năng bảo vệ cơ thể khỏi bệnh tự miễn.

Năm 2001, các nhà khoa học Brunkow và Ramsdell tiếp tục khám phá bằng cách lý giải nguyên nhân tại sao có một loài chuột lại dễ mắc bệnh tự miễn. Họ phát hiện ra rằng những con chuột này mang đột biến trong gene Foxp3, một gene sau này được xác định có vai trò quyết định trong sự phát triển của tế bào T điều hòa. Họ cũng chỉ ra rằng đột biến tương tự ở người gây ra bệnh tự miễn nghiêm trọng mang tên IPEX.

Đến năm 2003, ông Sakaguchi liên kết các phát hiện của các đồng nghiệp với gene Foxp3 và chứng minh rằng gene này chính là gene chủ đạo kiểm soát sự biệt hóa và hoạt động của các tế bào T điều hòa. Các tế bào này, sau đó được gọi là tế bào Tregs (regulatory T cells), có nhiệm vụ giám sát hoạt động của các tế bào miễn dịch khác trong cơ thể, góp phần duy trì cân bằng miễn dịch và đảm bảo sự dung nạp miễn dịch phù hợp với chính mô của cơ thể.

Những thành tựu nghiên cứu này đã mở ra lĩnh vực mới trong sinh học miễn dịch, đặc biệt là cơ chế dung nạp miễn dịch ngoại vi. Các phát hiện của họ đã thúc đẩy sự phát triển các phương pháp điều trị y học mới, phục vụ trong điều trị ung thư, các bệnh tự miễn và nâng cao hiệu quả cũng như độ an toàn của các kỹ thuật cấy ghép nội tạng. Hiện nay, một số phương pháp điều trị dựa trên nền tảng này đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng, hứa hẹn mang lại nhiều cải tiến trong tương lai của y học lâm sàng./.

Các ứng viên trong cuộc đua Nobel Y sinh 2025

Theo giới khoa học, các công trình nghiên cứu về hormone điều hòa cảm giác thèm ăn, đặc biệt là glucagon-like peptide 1 (GLP-1) – nền tảng của các loại thuốc chống béo phì đình đám như Ozempic, Wegovy và Mounjaro – đang là ứng viên sáng giá nhất cho giải Nobel Y sinh năm nay.

Trong bối cảnh hơn 1 tỷ người trên thế giới mắc bệnh béo phì, các thuốc sử dụng hoạt chất GLP-1 đã mở ra hướng điều trị mới cho bệnh béo phì và tiểu đường. Ông Lars Brostrom, chuyên gia khoa học tại Đài phát thanh Sveriges (Thụy Điển), nhận định: "Nhiều người tin rằng giải Nobel Y sinh năm nay sẽ vinh danh các nhà khoa học nghiên cứu về GLP-1".

Nếu dự đoán này thành hiện thực, các viện nghiên cứu hàng đầu của Mỹ nhiều khả năng tiếp tục thống trị giải thưởng Nobel Y sinh, dù ngành khoa học Mỹ đang chịu tác động từ các đợt cắt giảm ngân sách. Từ tháng 1/2025, Viện Y tế Quốc gia Mỹ (NIH) đã hủy hơn 2.100 khoản tài trợ nghiên cứu, tổng trị giá gần 12 tỷ USD.

Các nhà khoa học được giới chuyên môn đánh giá có khả năng được vinh danh gồm: Jens Juul Holst (Đan Mạch), người phát hiện GLP-1; Joel Habener (Đại học Harvard, Mỹ); Daniel Drucker (Canada) và Svetlana Mojsov (người Mỹ gốc Nam Tư).

Theo ông Brostrom, dù các thuốc GLP-1 mới chỉ bùng nổ trong vài năm gần đây, nhưng phát hiện ban đầu của hormone này đã có từ những năm 1980, khiến "thời điểm trao giải năm nay trở nên lý tưởng".

Cạnh tranh từ nghiên cứu về hormone ghrelin và miễn dịch bẩm sinh

Ngoài GLP-1, một hướng nghiên cứu khác về ghrelin – hormone kích thích cảm giác đói – cũng được kỳ vọng mang lại vinh quang cho hai nhà khoa học Nhật Bản Kenji Kangawa và Masayasu Kojima.

Theo ông David Pendlebury thuộc hãng phân tích Clarivate, "sự kết hợp giữa các hormone kích thích và ức chế cảm giác thèm ăn có thể là chìa khóa dẫn tới một giải Nobel chung".

Clarivate cũng dự đoán một số công trình khác có khả năng được vinh danh, như: Con đường cGAS-STING – cơ chế cơ bản của miễn dịch bẩm sinh – do Giáo sư y khoa người Đức Andrea Ablasser, nhà virus học người Mỹ Glen N. Barber và nhà hóa sinh người Mỹ gốc Hoa Zhijian "James" Chen phát hiện; hay công trình của nhà sinh vật học người Canada John E. Dick về tế bào gốc gây bệnh bạch cầu.

Nhìn lại giải Nobel Y sinh 2024

Năm 2024, giải Nobel Y sinh được trao cho hai nhà khoa học Victor Ambros và Gary Ruvkun nhờ phát hiện RNA siêu nhỏ (microRNA) – yếu tố điều hòa quan trọng trong hoạt động của gene.

Công trình của họ mở ra hiểu biết sâu sắc về cách tế bào kiểm soát quá trình biểu hiện gene và những cơ chế di truyền dẫn tới nhiều bệnh lý, trong đó có ung thư. Hai nhà khoa học đã tiến hành nghiên cứu trên loài giun tròn C. elegans, qua đó phát hiện RNA siêu nhỏ đóng vai trò thiết yếu trong điều hòa gene sau phiên mã. Việc rối loạn cơ chế này có thể dẫn tới hàng loạt bệnh lý như ung thư, mất thính lực bẩm sinh hay rối loạn phát triển xương.

Hơn một thế kỷ vinh danh những cống hiến vì nhân loại

Nobel là giải thưởng quốc tế do Quỹ Nobel tại Stockholm lập ra từ năm 1901 dựa trên tài sản của Alfred Nobel, nhà phát minh kiêm doanh nhân Thụy Điển. Đến nay, Hội đồng Nobel trao tổng cộng 115 giải Y sinh. 

Người trẻ nhất từng đoạt giải là nhà khoa học Frederick G. Banting (31 tuổi) nhờ phát hiện insulin; còn người cao tuổi nhất là Peyton Rous, được vinh danh năm 1966 ở tuổi 87 với phát hiện virus gây khối u.

Người đoạt giải sẽ được trao chứng nhận Nobel, huân chương Nobel và tiền thưởng vào ngày 10/12. 

Sau khi công bố giải Y sinh chiều 6/10 (giờ Việt Nam), Tuần lễ Nobel 2025 sẽ tiếp tục với giải Nobel Vật lý (7/10), Nobel Hóa học (8/10), Nobel Văn học (9/10), Nobel Hòa bình (10/10), Nobel Kinh tế (13/10).