Hành trình 30 năm Việt Nam gia nhập ASEAN qua góc nhìn chuyên gia quốc tế

Nhân kỷ niệm 30 năm ngày Việt Nam gia nhập Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) (28/7/1995 – 28/7/2025), trao đổi với báo chí Việt Nam, các chuyên gia quốc tế có những đánh giá, góc nhìn tích cực về những đóng góp của Việt Nam.

Câu chuyện thành công điển hình của cải cách và hội nhập

Theo TTXVN, Giáo sư Hal Hill thuộc Trường Chính sách công Crawford, Đại học Quốc gia Australia (ANU) nhận định việc gia nhập ASEAN là một trong những bước phát triển chiến lược và có ảnh hưởng sâu rộng trong lịch sử hiện đại khu vực.

Ông cho biết, cách đây 3 thập kỷ, Đông Nam Á còn là một khu vực kém phát triển và Việt Nam lúc đó vẫn là một quốc gia nghèo, mới bước đầu hội nhập kinh tế - chính trị quốc tế sau nhiều thập niên chiến tranh. Gia nhập ASEAN đã giúp Việt Nam học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia có độ mở kinh tế cao hơn, từ đó từng bước bắt nhịp vào tiến trình toàn cầu hóa khu vực.

Giáo sư Hill nhấn mạnh gia nhập ASEAN đã mở ra cánh cửa để Việt Nam học hỏi, giao lưu, nhưng quan trọng hơn là Việt Nam biết cách kết hợp quá trình hội nhập khu vực với cải cách trong nước. Ông cho rằng công cuộc Đổi mới bắt đầu từ năm 1986 là nền tảng giúp Việt Nam tận dụng hiệu quả những cơ hội mà ASEAN mang lại.

Từ một quốc gia tụt hậu, Việt Nam đã trở thành một trong những nền kinh tế năng động nhất ASEAN thế kỷ XXI. Ông dẫn chứng, 30 năm trước, không ai hình dung được Việt Nam sẽ vượt Philippines về thu nhập bình quân đầu người. Nhưng nay điều đó đã là hiện thực. Ông đánh giá Việt Nam đang từng bước tiệm cận nhóm quốc gia có thu nhập trung bình cao.

Phân tích vai trò của Việt Nam trong ASEAN hiện nay, Giáo sư Hill cho rằng có 3 yếu tố nổi bật. Thứ nhất, Việt Nam có quy mô lớn về dân số và diện tích, tạo ra ảnh hưởng tự nhiên trong khu vực. Thứ hai, Việt Nam là nền kinh tế phát triển nhanh bậc nhất ASEAN, có tiềm năng trở thành đầu tàu tăng trưởng trong thập kỷ tới. Thứ ba, Việt Nam đang chứng minh khả năng dẫn dắt trong xử lý quan hệ với các cường quốc, đặc biệt là Trung Quốc và Mỹ, nhờ kinh nghiệm lịch sử và sự khéo léo trong chính sách đối ngoại cân bằng. Ông nhấn mạnh Việt Nam đang là hình mẫu trong cách cân bằng giữa hai cường quốc lớn trên cơ sở bảo đảm lợi ích quốc gia – điều mà nhiều nước Đông Nam Á đang tìm cách học hỏi.

Ông nhận định Việt Nam là một câu chuyện thành công điển hình của cải cách và hội nhập. Nếu duy trì được tốc độ phát triển nhanh và bền vững, Việt Nam hoàn toàn có thể đạt mục tiêu trở thành nước có thu nhập cao trong vài thập kỷ tới.

Khẳng định vị thế ngày càng mang tính dẫn dắt

Giáo sư Chu Hoàng Long, Đại học Quốc gia Australia (ANU) cho biết, trong 30 năm đồng hành cùng ASEAN, Việt Nam đã có nhiều đóng góp quan trọng, nổi bật ở 4 điểm.

Thứ nhất, Việt Nam đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy mở rộng thành viên của ASEAN, đặc biệt là quá trình kết nạp Campuchia, Lào và Myanmar. Điều này giúp ASEAN hoàn thiện cấu trúc "một Đông Nam Á" toàn diện, thay vì là một khối khu vực rời rạc, đồng thời tăng cường đoàn kết nội khối trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn ngày càng gay gắt.

Thứ hai, Việt Nam là nhân tố chủ đạo thúc đẩy đường lối hợp tác của ASEAN dựa trên tinh thần tự cường, tôn trọng lợi ích chung và đề cao luật pháp quốc tế. Những nguyên tắc này cũng thể hiện rõ trong triết lý ngoại giao Việt Nam và đã được lồng ghép vào Hiến chương ASEAN.

Thứ ba, Việt Nam là một trong những động lực kinh tế quan trọng nhất của ASEAN. Với tốc độ tăng trưởng cao và ổn định, Việt Nam góp phần nâng tầm vị thế kinh tế của cả hiệp hội trên bản đồ thế giới.

Thứ tư, Việt Nam đã nhiều lần đảm nhiệm thành công vai trò điều phối và dẫn dắt hoạt động ASEAN trong các thời điểm khó khăn. Các dấu ấn đáng kể bao gồm năm 1998 – thời điểm xảy ra khủng hoảng tài chính châu Á – và năm 2020, khi đại dịch COVID-19 lan rộng, Việt Nam giữ cương vị Chủ tịch ASEAN, điều phối hiệu quả quan hệ của hiệp hội với các đối tác lớn như Liên minh châu Âu (EU), Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Ấn Độ.

Giáo sư Chu Hoàng Long nhấn mạnh, việc gia nhập ASEAN là bước ngoặt chiến lược trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam, mở ra nhiều cơ hội phát triển cả về kinh tế lẫn thể chế.

Trong bối cảnh thế giới biến động phức tạp, Giáo sư đánh giá Việt Nam đang ngày càng khẳng định vai trò trung tâm trong ASEAN, cả ở cấp độ chiến lược lẫn định hướng phát triển dài hạn.

Hướng tới năm 2045 – cột mốc kỷ niệm 100 năm thành lập nước, ông tin tưởng rằng Việt Nam có đủ nền tảng và năng lực để trở thành quốc gia trụ cột của ASEAN, đóng vai trò dẫn dắt trong các lĩnh vực chiến lược.

Hình mẫu hội nhập và động lực đổi mới

Cam kết nhất quán của Việt Nam đối với chủ nghĩa đa phương, thị trường mở và hòa bình khu vực đã góp phần định hình chương trình nghị sự của ASEAN một cách có ý nghĩa. Đó là nhận định của học giả kỳ cựu Thái Lan Kavi Chongkittavorn.

Theo ông Kavi, ngay từ khi gia nhập ASEAN, Việt Nam đã xác định rõ hai mục tiêu trọng tâm: Phát triển kinh tế và bảo đảm an ninh quốc gia. Chính hai mục tiêu kép này đã thúc đẩy quá trình hội nhập mạnh mẽ của Việt Nam với khu vực và quốc tế.

Học giả Thái Lan khẳng định Việt Nam đang ở vị thế thuận lợi để đảm nhận vai trò dẫn dắt ASEAN ở 3 khía cạnh. Thứ nhất, trở thành "lực lượng ổn định" giúp củng cố vai trò trung tâm của ASEAN trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị ngày càng phức tạp. Thứ hai, là hình mẫu chuyển đổi kinh tế - xã hội năng động, giúp thu hẹp khoảng cách phát triển trong ASEAN với 675 triệu dân.

Thứ ba, với mạng lưới hiệp định thương mại tự do (FTA) rộng khắp và sự hiện diện tích cực trong các cơ chế kinh tế khu vực, Việt Nam có thể thúc đẩy hơn nữa tính bao trùm của ASEAN, hướng tới một cộng đồng lấy người dân làm trung tâm và góp phần hiện thực hóa Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045.

Học giả Thái Lan kết luận Việt Nam đã khẳng định vai trò là một nền kinh tế thị trường hàng đầu trong khu vực. Nếu giữ vững đà phát triển hiện tại, Việt Nam không chỉ tiếp tục vươn lên mạnh mẽ mà còn đóng vai trò ngày càng quan trọng trong định hình tương lai của ASEAN.

Việt Nam củng cố vị thế, lan tỏa ảnh hưởng trong ASEAN

Theo bà Dinna Prapto Raharja, chuyên gia nghiên cứu thuộc Viện nghiên cứu chính sách Synergy của Indonesia, việc Việt Nam gia nhập ASEAN vào năm 1995 đã thực sự củng cố địa chính trị của các nước Đông Nam Á. Bà nhấn mạnh ASEAN có một cấu trúc đáng tin cậy hơn nhiều trong khu vực và điều đó rất quan trọng.

Bà Dinna cho rằng những cải cách liên tục ở trong nước của Việt Nam thời gian qua cũng là một đóng góp của Việt Nam, vì đã tạo ra sự phát triển nhanh chóng, đặc biệt là mức tăng trưởng kinh tế ấn tượng. Việt Nam đã nhất quán trong việc thực hiện cải cách, có thể là một hình mẫu trong ASEAN, bất chấp những thay đổi trên toàn thế giới. Những ý tưởng từ Việt Nam cũng truyền cảm hứng cho các quốc gia thành viên khác về cách điều chỉnh trong thế giới đang thay đổi.

Về hợp tác kinh tế, bà Dinna cho rằng Việt Nam đã góp phần vào kết quả thương mại nội khối tăng gấp 4 lần trong 30 năm qua.

Trong khi đó, ông Beni Sukadis, Điều phối viên cao cấp của Viện Nghiên cứu Quốc phòng và Chiến lược Indonesia (Lesperssi) nêu rõ Việt Nam được đánh giá là một thành viên chủ động, quyết đoán trong nỗ lực củng cố sự đoàn kết và thống nhất nội khối ASEAN. Từ góc độ an ninh khu vực, trong vấn đề Biển Đông, Việt Nam không chỉ là một trong những nước có tiếng nói rõ ràng và nhất quán, mà còn thể hiện vai trò xây dựng và trách nhiệm, đặc biệt trong việc xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC).

Thông qua các khuôn khổ hợp tác ASEAN, Việt Nam có cơ hội mở rộng, đa dạng và làm sâu sắc thêm quan hệ với các đối tác, trong đó có nhiều cường quốc, trung tâm có vai trò, vị thế quan trọng của thế giới. Việt Nam cũng là cầu nối đóng góp vào việc ASEAN phát triển mối quan hệ chặt chẽ hơn với nhiều đối tác.

Đồng quan điểm này, bà Dinna nhận định Việt Nam ngày càng thu hút sự chú ý từ cộng đồng quốc tế nhờ duy trì được tốc độ tăng trưởng kinh tế ấn tượng, kể cả trong bối cảnh bất ổn định toàn cầu.

Việt Nam đã thực hiện những cải cách sâu rộng trong nước trên nhiều lĩnh vực, từ môi trường đầu tư, đến phát triển bền vững và mới đây nhất là cải cách tổ chức bộ máy hành chính nhà nước. Các nỗ lực cải cách thể chế gắn liền với cam kết hội nhập sâu rộng, giúp Việt Nam trở thành điểm đến đầu tư chiến lược tại Đông Nam Á và được đánh giá là một trong những hình mẫu cải cách hiệu quả trong ASEAN, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của toàn khu vực.

Ông Beni tin rằng Việt Nam sẽ giữ vai trò trụ cột trong việc định hình hướng đi của khu vực. Sự kết hợp giữa tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, ổn định chính trị và năng lực ngoại giao ngày càng trưởng thành giúp Việt Nam trở thành một trong những nước "cân bằng và kết nối" trong ASEAN.

Giới chuyên gia Indonesia nhận định đến năm 2045, Việt Nam sẽ là một trong những động lực thúc đẩy ASEAN duy trì vai trò trung tâm trong cấu trúc khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, tiếp tục đóng góp cho một ASEAN tự cường, hội nhập và lấy người dân làm trung tâm.