Những điều thú vị về Giải Nobel Hóa học

Việc đề cử Giải Nobel Hóa học chỉ được thực hiện theo thư mời. Tên của những người được đề cử và các thông tin liên quan sẽ được giữ bí mật trong 50 năm.

Quy trình đề cử và lựa chọn

Ủy ban Nobel về Hóa học gửi mẫu đề cử mật đến những người có trình độ chuyên môn cao và thẩm quyền khoa học trong lĩnh vực liên quan để giới thiệu ứng viên.

Theo quy định, quyền đề xuất ứng viên cho Giải Nobel Hóa học thuộc về: (1) Thành viên Thụy Điển và nước ngoài của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển; (2) Thành viên Ủy ban Nobel về Hóa học và Vật lý; (3) Người đoạt giải Nobel trong lĩnh vực Hóa học hoặc Vật lý; (4) Giáo sư chính thức ngành Hóa học tại các trường đại học và viện công nghệ ở Thụy Điển, Đan Mạch, Phần Lan, Iceland, Na Uy và tại Viện Karolinska (Stockholm); (5) Giáo sư giữ vị trí tương đương tại ít nhất sáu trường đại học hoặc cao đẳng do Viện Hàn lâm chỉ định, nhằm bảo đảm phân bổ hợp lý giữa các quốc gia và trung tâm học thuật; (6) Các nhà khoa học khác được Viện Hàn lâm mời gửi đề xuất.

Việc lựa chọn những người được nêu ở mục 5 và 6 được tiến hành hàng năm trước cuối tháng 9.

Lựa chọn người đoạt giải

Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển chịu trách nhiệm lựa chọn người đoạt Giải Nobel Hóa học từ danh sách ứng viên do Ủy ban Nobel về Hóa học đề xuất.

Ủy ban là cơ quan chuyên môn, có nhiệm vụ xem xét, đánh giá và sàng lọc để lựa chọn các ứng viên cuối cùng. Ủy ban gồm năm thành viên chính thức, đồng thời có thể có thành viên bổ sung được mời tham gia với quyền biểu quyết tương đương.

Hằng năm, vào tháng 9 và tháng 10, Ủy ban Nobel về Hóa học gửi thư mời đề cử đến các giáo sư và học giả được lựa chọn trên khắp thế giới. Thành viên của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển và những người từng đoạt Giải Nobel cũng có thể đề cử ứng viên. Tuy nhiên, không ai được tự đề cử mình hoặc gửi đề cử tự phát nếu chưa nhận được thư mời.

Hạn chót nộp hồ sơ đề cử là ngày 31/1 của năm kế tiếp. Sau khi nhận được các mẫu đề cử hoàn chỉnh, Ủy ban Nobel tiến hành xem xét và lập danh sách ứng viên sơ bộ. Trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 5, Ủy ban tham khảo ý kiến của các chuyên gia độc lập, được mời để đánh giá công trình của từng ứng viên.

Từ tháng 6 đến tháng 8, Ủy ban soạn thảo báo cáo tổng hợp kèm khuyến nghị, trình lên Viện Hàn lâm và báo cáo này được tất cả các thành viên Ủy ban ký tên. Đến tháng 9, Ủy ban Nobel trình báo cáo và đề xuất cuối cùng để Ban Hóa học của Viện Hàn lâm thảo luận trong hai phiên họp chính thức.

Vào đầu tháng 10, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển bỏ phiếu kín để lựa chọn người đoạt Giải Nobel Hóa học. Quyết định này là cuối cùng và không thể kháng nghị, sau đó tên người đoạt giải được công bố chính thức.

Lễ trao Giải Nobel được tổ chức vào ngày 10/12 tại Stockholm. Người đoạt giải nhận huy chương, bằng chứng nhận và văn bản xác nhận giá trị tiền thưởng.

Theo quy chế của Quỹ Nobel, mọi thông tin liên quan đến quá trình đề cử, bao gồm người đề cử, người được đề cử, cũng như các tài liệu và ý kiến đánh giá, đều được giữ bí mật trong 50 năm và không được công bố công khai hay riêng tư trong thời gian này.

3 phát minh trong lĩnh vực Hóa học làm thay đổi cuộc sống

Giải Nobel Hóa học năm 1964 – Giải mã cấu trúc phân tử: Công trình của nhà hóa học Dorothy Crowfoot Hodgkin trong việc xác định cấu trúc ba chiều của các phân tử sinh học phức tạp đã tạo ra bước ngoặt lớn. Bản đồ cấu trúc penicillin do bà thiết lập giúp việc tổng hợp và sản xuất thuốc kháng sinh trở nên hiệu quả và quy mô hơn, mở đường cho nhiều tiến bộ trong y học.

Giải Nobel Hóa học năm 1961 – Quá trình đồng hóa carbon dioxide: Nhà hóa học Melvin Calvin đã chứng minh cách thực vật chuyển đổi carbon dioxide thành carbohydrate, qua đó phác họa rõ chuỗi phản ứng phức tạp diễn ra trong quá trình này.

Giải Nobel Hóa học năm 2018 – Cuộc cách mạng enzyme: Frances Arnold là người đầu tiên thực hiện tiến hóa có định hướng của enzyme, mở ra hướng đi mới trong công nghệ sinh học. Kết quả nghiên cứu của bà được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất các hợp chất hóa học thân thiện với môi trường, góp phần thúc đẩy nền hóa học xanh.

Nobel Hóa học 2024: Dùng AI 'giải mã' về protein

Giải Nobel Hóa học năm 2024 được trao cho Giáo sư David Baker (Đại học Washington, Mỹ) cùng hai nhà khoa học John M. Jumper (Mỹ) và Demis Hassabis (Anh) của Google DeepMind, vì các công trình tiên phong về thiết kế và dự đoán cấu trúc protein.

Công trình của Giáo sư Baker, sinh năm 1962, đã mở ra kỷ nguyên tạo ra protein hoàn toàn mới bằng phương pháp tính toán, từng được xem là bất khả thi. Từ năm 2003, nhóm của ông liên tục tạo ra những protein sáng tạo, bao gồm cả protein có thể dùng làm dược phẩm, vaccine, vật liệu nano và cảm biến siêu nhỏ.

Trong khi đó, Demis Hassabis và John Jumper phát triển AlphaFold, mô hình AI dự đoán cấu trúc 3D của protein dựa trên chuỗi amino acid, giải quyết một bài toán nan giải kéo dài hơn 50 năm. Ra mắt năm 2020, AlphaFold2 đã giúp dự đoán cấu trúc của hơn 200 triệu protein, được hơn 2 triệu nhà khoa học tại 190 quốc gia sử dụng trong nghiên cứu y sinh, enzyme và phân hủy nhựa.