Tận dụng EVFTA: Cơ hội để doanh nghiệp Việt vượt thách thức thuế đối ứng

Sau 5 năm thực thi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA), thương mại song phương Việt Nam - EU duy trì đà tăng trưởng ổn định, với kim ngạch hai chiều từ 55,4 tỷ USD năm 2020 lên 68,3 tỷ USD năm 2024. EVFTA trở thành đòn bẩy quan trọng giúp hàng hóa Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào thị trường châu Âu, đặc biệt ở các nhóm hàng nông sản, thủy sản, dệt may, da giày… Tuy nhiên, việc tận dụng ưu đãi thuế quan của hiệp định vẫn chưa đạt kỳ vọng do nhiều mặt hàng chưa đáp ứng đầy đủ quy tắc xuất xứ.

Trong bối cảnh Hoa Kỳ đang áp dụng chính sách thuế đối ứng với hàng loạt đối tác, việc gia tăng tỉ lệ tận dụng quy tắc xuất xứ trong EVFTA không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là giải pháp chiến lược để doanh nghiệp Việt Nam giảm thiểu tác động và củng cố thị phần tại EU.

Vấn đề này được thảo luận tại Tọa đàm với chủ đề: "Tận dụng quy tắc xuất xứ trong EVFTA và ý nghĩa đối với doanh nghiệp trong bối cảnh chính sách thuế đối ứng" do Tạp chí Công Thương tổ chức sáng 9/10.

Xuất khẩu sang EU tăng mạnh, tỉ lệ tận dụng ưu đãi cải thiện

Theo bà Trịnh Thị Thu Hiền, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), từ khi EVFTA có hiệu lực (8/2020) đến năm 2024, kim ngạch xuất khẩu sang EU tăng gần 3 lần, từ 17,9 tỷ USD lên 51,72 tỷ USD. Cùng với đó, giá trị hàng hóa được cấp giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) tăng từ 2,66 tỷ lên 18,13 tỷ USD, tương đương tỉ lệ tận dụng ưu đãi tăng từ 14,8% lên 35,1%.

"Đây là con số tích cực, thể hiện sự chuyển biến trong nhận thức và năng lực tuân thủ quy tắc xuất xứ của doanh nghiệp Việt Nam", bà Hiền nhấn mạnh. Tuy nhiên, tỉ lệ này có sự khác biệt giữa các ngành hàng. Nếu da giày đạt mức gần 100% kim ngạch xuất khẩu có chứng từ xuất xứ thì dệt may mới đạt hơn 30%. Ngoài ra, các thị trường có cảng biển như Đức, Hà Lan ghi nhận tỉ lệ sử dụng C/O cao hơn so với các nước nằm sâu trong nội địa EU.

Theo bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam (LEFASO), EVFTA mang lại lợi thế lớn cho ngành khi nhiều sản phẩm chủ lực như giày thể thao được hưởng thuế suất 0%. Quy tắc xuất xứ yêu cầu chỉ cần đạt 40% giá trị gia tăng tại Việt Nam, mức khá thuận lợi so với nhiều hiệp định khác.

Nhờ đó, xuất khẩu da giày sang EU duy trì tăng trưởng 14%/năm, giúp bù đắp sụt giảm từ các thị trường khác. Tuy vậy, bà Xuân lưu ý EU là thị trường "khó tính" với hàng loạt yêu cầu kỹ thuật khắt khe về hóa chất, môi trường, báo cáo bền vững… Đặc biệt, theo xu hướng "Thỏa thuận xanh châu Âu", doanh nghiệp Việt Nam phải đầu tư mạnh cho sản xuất sạch và minh bạch chuỗi cung ứng. Bà Xuân cảnh báo, nếu không chuẩn bị kỹ về nội lực và thông tin thì nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là vừa và nhỏ, sẽ khó trụ vững.

Đại diện khối doanh nghiệp, ông Ngô Minh Phương, Giám đốc điều hành Công ty TNHH Việt Trường, cho biết nhờ EVFTA, kim ngạch xuất khẩu thủy sản của công ty sang EU tăng khoảng 200% so với trước. Thuế giảm từ 6-22% xuống 0% giúp hàng Việt cạnh tranh hơn hẳn so với các nước như Ấn Độ hay Indonesia.

Công ty chủ động kiểm soát nguồn nguyên liệu, truy xuất nguồn gốc để đảm bảo đáp ứng tiêu chuẩn châu Âu. "Tất cả đầu vào đều được thu mua, giám sát theo đúng quy định để có chứng nhận xuất xứ, đủ điều kiện xuất sang EU. Khách hàng vì thế rất yên tâm", ông Phương chia sẻ.

Tuy nhiên, khi Hoa Kỳ áp thuế đối ứng từ tháng 4/2025, doanh nghiệp phải linh hoạt chuyển hướng, tìm thêm thị trường mới và phát triển sản phẩm giá trị gia tăng nhằm tránh phụ thuộc. "Mỗi thị trường có dung lượng nhất định, không thể dồn hàng từ Hoa Kỳ sang EU trong một sớm một chiều. Doanh nghiệp rất cần sự hỗ trợ chính sách và định hướng của Nhà nước", ông Phương nói.

Từ Washington D.C., ông Đỗ Ngọc Hưng, Tham tán thương mại Việt Nam tại Hoa Kỳ, cho biết chính sách thuế đối ứng đang trở thành công cụ thương mại chủ chốt của Hoa Kỳ. Từ tháng 4/2025, mức thuế 10-50% đã được áp với hơn 180 đối tác, trong đó hàng Việt Nam chịu thuế 20%.

Theo ông Hưng, đây là chính sách có tính lâu dài, dựa trên nguyên tắc thâm hụt thương mại, đòi hỏi Việt Nam phải phản ứng kịp thời, vừa thông qua đàm phán song phương, vừa bằng cách khai thác hiệu quả các FTA hiện có. Ông nhấn mạnh, doanh nghiệp cần đặc biệt lưu ý các quy định về xuất xứ, chứng từ, hóa đơn, bởi hải quan và Bộ Thương mại Hoa Kỳ đang tăng cường rà soát chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tận dụng EVFTA: Hướng đi chiến lược để giảm rủi ro

Theo bà Trịnh Thị Thu Hiền, thực hiện Chỉ thị 29/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ, Cục Xuất nhập khẩu đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ: Hoàn thiện cơ chế, chính sách minh bạch về xuất xứ hàng hóa; tăng cường tập huấn, đào tạo "cầm tay chỉ việc" cho doanh nghiệp; phối hợp với hải quan các nước nhập khẩu trong xác minh xuất xứ; cải cách thủ tục hành chính và tham vấn quy trình sản xuất trong đàm phán FTA.

"Chúng tôi đặc biệt chú trọng việc giúp doanh nghiệp hiểu đúng và chủ động áp dụng quy tắc xuất xứ, bởi đây là yếu tố then chốt để tận dụng ưu đãi thuế quan," bà Hiền nói.

Các diễn giả tại Tọa đàm cũng thống nhất rằng trong bối cảnh thuế đối ứng của Hoa Kỳ, việc chuyển hướng khai thác các thị trường FTA, nhất là EU, là hướng đi đúng đắn. Bà Phan Thị Thanh Xuân nhấn mạnh: "Nếu không tận dụng nhanh lợi thế EVFTA, Việt Nam sẽ đánh mất cơ hội khi các đối thủ như Indonesia sớm ký FTA với EU. Doanh nghiệp phải tăng nội lực, Nhà nước cần hỗ trợ thủ tục, xúc tiến thương mại và giảm chi phí tuân thủ".

Từ góc nhìn thương vụ, ông Đỗ Ngọc Hưng cho biết nhiều tập đoàn Hoa Kỳ vẫn khẳng định duy trì thu mua hàng Việt, song doanh nghiệp trong nước cần đa dạng hóa thị trường, tận dụng triệt để các FTA như EVFTA, CPTPP, UAE… để phân tán rủi ro.

"Quy tắc xuất xứ là sợi dây nối giữa chính sách và năng lực sản xuất thực tế. Nếu coi thuế đối ứng là thách thức thì FTA, đặc biệt là EVFTA, chính là cơ hội để doanh nghiệp chứng minh năng lực trên thị trường toàn cầu", ông Hưng khẳng định.

Anh Thơ