Triển khai hệ thống dữ liệu, chống gian lận hoá đơn điện tử

Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ chống gian lận hóa đơn

Thực hiện Luật Quản lý thuế, ngày 21/4/2022, Bộ Tài chính đã triển khai hệ thống hóa đơn điện tử (HĐĐT) trên phạm vi toàn quốc như một cam kết tích cực đồng hành với doanh nghiệp (DN) trong hành trình chuyển đổi số, góp phần cùng ngành tài chính và Chính phủ đạt được các mục tiêu quốc gia về chuyển đổi số, cải thiện môi trường kinh doanh.

Đây là chủ trương lớn của Chính phủ về việc điện tử hóa, số hóa công tác quản lý thuế nhằm tạo điều kiện thuận lợi nhất cho người nộp thuế thực hiện nghĩa vụ của mình đối với ngân sách Nhà nước (NSNN) và tạo sự minh bạch, bình đẳng đối với môi trường kinh doanh. Việc triển khai HĐĐT là xu thế trong xã hội hiện đại và công tác triển khai đã đạt được những kết quả tích cực. Đến nay đã có hơn 3,5 tỷ HĐĐT được phát hành.

Tuy nhiên, trong thời gian vừa qua, qua theo dõi, Tổng cục Thuế nhận thấy đã xuất hiện hiện tượng một số tổ chức, cá nhân gian lận trong việc phát hành, sử dụng HĐĐT nhằm chiếm đoạt tiền thuế.

Trước tình hình đó, Tổng cục Thuế triển khai Trung tâm Cơ sở dữ liệu HĐĐT với chức năng phân tích dữ liệu HĐĐT, phục vụ cho công tác quản lý rủi ro về HĐĐT trong toàn ngành thuế. 

Hệ thống phân tích cơ sở dữ liệu và quản lý hóa đơn điện tử để trang bị cho các cán bộ, công chức thuế trong toàn ngành hệ thống ứng dụng đáp ứng yêu cầu cấp bách của công tác quản lý HĐĐT, trên cơ sở đó, giúp các đơn vị có công cụ, nguồn dữ liệu để tập trung thực hiện rà soát, phân tích, phát hiện các dấu hiệu rủi ro trong việc phát hành, sử dụng hóa đơn điện tử.

Từ đó ngăn ngừa, xử lý kịp thời theo quy định pháp luật đối với các trường hợp vi phạm về hóa đơn cũng như các hành vi gian lận, trống thuế, hoàn thuế GTGT sai quy định, góp phần tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý thuế, tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, bình đẳng cho doanh nghiệp.

Thứ nhất, hệ thống phân tích cơ sở dữ liệu và quản lý HĐĐT có chức năng đối chiếu dữ liệu hóa đơn điện tử với tờ khai thuế. Chức năng đối chiếu giữa tờ khai thuế theo nghĩa vụ phát sinh và HĐĐT đã lập thực hiện tự động sau ngày thứ 5 kể từ ngày đến hạn nộp tờ khai. Kết quả của việc đối chiếu giữa tờ khai và hóa đơn là "Danh sách người nộp thuế có số liệu chênh lệch giữa giá trị kê khai và  giá trị thực tế trên hóa đơn đã lập". 

Trên cơ sở danh sách này, cơ quan thuế quản lý thực hiện các biện pháp nghiệp vụ phù hợp (kiểm tra tại bàn, thanh tra, kiểm tra tại trụ sở người nộp thuế. Trong trường hợp cần thiết có thể chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra) để thực hiện đánh giá tính hình thực hiện và tuân thủ pháp luật thuế của người nộp thuế.

Thứ hai, hệ thống phân tích cơ sở dữ liệu và quản lý HĐĐT có chức năng đánh giá tình hình sử dụng hóa đơn của người nộp thuế trong tháng. Trước khi người nộp thuế thực hiện nghĩa vụ nộp tờ khai, cơ quan thuế có thể thực hiện đánh giá dữ liệu ngay sau khi kết thúc tháng gồm: Thông tin liên quan đến người nộp thuế (thời gian thành lập, người đại diện theo pháp luật, có liên quan, vốn đăng ký,…); dữ liệu hóa đơn người nộp thuế đã mua vào bán ra, hoặc thực hiện so sánh đánh giá dữ liệu hóa đơn mua vào bán ra của các kỳ liền kề để có thể thấy được sự biến động tăng giảm đột biến từ đó đưa ra biện pháp quản lý kịp thời và phù hợp.

Đánh giá theo bộ chỉ số tiêu chí rủi ro về hóa đơn

Về bộ chỉ số tiêu chí (CSTC), ngày 2/2/2023, Tổng cục Thuế ban hành Quyết định số 78/QĐ-TCT về Bộ CSTC đánh giá, xác định người nộp thuế có dấu hiệu rủi ro trong quản lý và sử dụng hóa đơn nhằm giúp cơ quan thuế phân tích thông tin, xác định người nộp thuế có dấu hiệu rủi ro cao để chuyển sang hình thức sử dụng hóa đơn có mã của cơ quan thuế hoặc đưa vào diện kiểm tra việc quản lý và sử dụng hóa đơn.

Bộ CSTC ban hành theo Quyết định số 78/QĐ-TCT gồm 3 nhóm.

Nhóm 1 là nhóm các CSTC xác định người nộp thuế chuyển từ sử dụng HĐĐT không có mã của cơ quan thuế sang HĐĐT có mã của cơ quan thuế.

Trường hợp nếu người nộp thuế có dấu hiệu rủi ro thuộc một trong các CSTC này thì người nộp thuế sẽ phải chuyển đổi áp dụng từ sử dụng HĐĐT không có mã của cơ quan thuế sang sử dụng HĐĐT có mã của cơ quan thuế.

Nhóm 2 là nhóm các CSTC xác định người nộp thuế có dấu hiệu rủi ro phải thực hiện rà soát, kiểm tra việc quản lý và sử dụng hóa đơn.

Nhóm CSTC này áp dụng phương pháp tính điểm, xếp hạng rủi ro. Trên cơ sở đó lựa chọn số lượng người nộp thuế để đưa ra danh sách người nộp thuế cần rà soát, kiểm tra xác định vi phạm về hóa đơn nói riêng và vi phạm về thuế nói chung.

Nhóm 3 là nhóm các CSTC tham khảo xác định người nộp thuế có dấu hiệu rủi ro phải thực hiện rà soát, kiểm tra việc quản lý và sử dụng hóa đơn.

Trường hợp người nộp thuế có dấu hiệu rủi ro thuộc một trong các tổ hợp CSTC này thì sẽ lựa chọn người nộp thuế để đưa vào danh sách người nộp thuế cần rà soát, kiểm tra mà không qua chấm điểm rủi ro.

Về Quy trình áp dụng quản lý rủi ro trong quản lý và sử dụng hoá đơn, để triển khai thực hiện Bộ CSTC theo Quyết định số 78/QĐ-TCT được thống nhất tại cơ quan thuế các cấp, Tổng cục Thuế đã nghiên cứu xây dựng Quy trình hướng dẫn áp dụng quản lý rủi ro trong quản lý và sử dụng hóa đơn được thực hiện tự động bằng ứng dụng công nghệ thông tin. Quy trình dự kiến sẽ ban hành trong tháng 4/2023.

Áp dụng phân tích nâng cao trong công tác quản lý hóa đơn

Hệ thống phân tích cơ sở dữ liệu và quản lý HĐĐT giúp xác định giá mua bán bất thường, công nghệ trí tuệ nhân tạo được áp dụng vào việc phân tích ngôn ngữ tự nhiên, xác định các hóa đơn mua bán cùng loại hàng hóa, từ đó xác định hóa đơn có giá mua bán bất thường.

Hàng tỷ hóa đơn với đa dạng các loại hàng hóa, dịch vụ khác nhau. Khi cần tập trung kiểm soát những hàng hóa trọng điểm rủi ro, công cụ sẽ giúp cơ quan thuế lọc được những hóa đơn mua bán mặt hàng trọng điểm để phân tích chuyên sâu.

Nhiều trường hợp gian lận hoàn thuế qua xuất khẩu đã nâng khống giá hàng hóa xuất khẩu gấp hàng chục lần. Kiểm soát giá bất thường giúp sàng lọc các trường hợp cần giám sát, giúp ngăn chặn kịp thời gian lận hoàn thuế.

Hệ thống phân tích cơ sở dữ liệu và quản lý HĐĐT cũng xác định chuỗi DN có phát sinh giao dịch mua bán. 

Cụ thể, với công nghệ mạng Bayes, hệ thống thiết lập được chuỗi các DN có phát sinh giao dịch mua bán. Từ xâu chuỗi các DN có giao dịch mua bán cùng loại mặt hàng, giúp cho cơ quan thuế truy được nguồn gốc của hàng hóa và giá trị gia tăng giữa các khâu. 

Trên cơ sở phân tích chuỗi, tìm những chuỗi có đặc điểm bất thường như chuỗi có nút đầu và nút cuối trùng nhau; chuỗi chỉ có mua, không có bán; chuỗi có nhiều DN bỏ địa điểm kinh doanh… để tìm ra đầu mối nghi ngờ có hành vi mua bán hóa đơn bất hợp pháp. Từ đó xác định chuỗi cần phân tích chi tiết, xác định các giao dịch trong chuỗi cần phân tích chuyên sâu, kết quả có thể bổ sung vào kế hoạch thanh tra, kiểm tra. Kết hợp phân tích chuỗi mua bán mặt hàng rủi ro, DN ở cuối chuỗi có đề nghị hoàn lớn để phát hiện các trường hợp nghi ngờ gian lận hoàn thuế. 

Theo Quyền Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế Mai Xuân Thành, với việc thành lập Trung tâm Cơ sở dữ liệu HĐĐT giúp cơ quan thuế đẩy mạnh áp dụng phân tích dữ liệu lớn (big data) và trí tuệ nhân tạo (AI) để quản lý thuế, quản lý hóa đơn góp phần kiểm soát, phát hiện nhanh người nộp thuế gian lận về hóa đơn.

Ông Mai Xuân Thành cho biết Ban Quản lý rủi ro, Cục CNTT được giao trách nhiệm tổ chức vận hành thông suốt, thường xuyên giám sát, bảo đảm hệ thống phân tích cơ sở dữ liệu và quản lý hóa đơn điện tử hoạt động ổn định, thông suốt, liên tục, thường xuyên cập nhật dữ liệu mới nhất, phục vụ hiệu quả, kịp thời công tác phân tích dữ liệu rủi ro trong toàn ngành. 

Các đơn vị của Tổng cục Thuế cần tăng cường phối hợp với các Cục Thuế địa phương tiếp tục tập trung nghiên cứu, đúc rút kinh nghiệm qua quá trình triển khai thực tế tại các địa phương; nâng cấp các chức năng phân tích, xử lý tự động, phát hiện nhanh các dấu hiệu, giao dịch bất thường; truy vết, xác định các chuỗi mua bán hóa đơn, gian lận hoàn thuế GTGT để áp dụng, triển khai trong toàn ngành…

Ông Mai Xuân Thành yêu cầu các đơn vị chủ động rà soát, đối chiếu, sàng lọc và xác định rủi ro, lập danh sách các doanh nghiệp có phát sinh các dấu hiệu bất thường, rủi ro cao để áp dụng kịp thời các biện pháp nghiệp vụ phù hợp nhằm phòng chống, ngăn chặn và xử lý nghiêm các hành vi gian lận về hóa đơn điện tử. 

Đồng thời, chủ động triển khai các biện pháp nghiệp vụ và tăng cường phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng trong công tác quản lý HĐĐT.

"Đặc biệt cần đẩy mạnh truyền thông, công khai những doanh nghiệp vi phạm nhằm cảnh báo, tạo tính răn đe mạnh mẽ tới các doanh nghiệp, người nộp thuế, góp phần ngăn chặn, phòng ngừa việc sử dụng hóa đơn bất hợp pháp từ sớm, từ xa", ông Mai Xuân Thành nhấn mạnh.

Huy Thắng