Cần làm rõ cấu trúc hệ thống pháp luật theo hướng tinh gọn hơn

Ngày 20/11, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh đã chủ trì cuộc họp Ban soạn thảo, Tổ Biên tập Đề án "Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới" để cho ý kiến về dự thảo báo cáo nghiên cứu, xây dựng Đề án.

Cùng dự cuộc hộp còn có: Ông Ngô Trung Thành, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội; các Thứ trưởng: Nguyễn Thanh Tịnh, Nguyễn Thanh Tú cùng dự.

Phát biểu gợi mở tại cuộc họp, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh nhấn mạnh, đây là một Đề án "khó và lớn", lần đầu tiên tiếp cận việc rà soát, đánh giá cấu trúc hệ thống pháp luật ở tầm tổng thể để chuẩn bị cho việc xây dựng Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật trong thời gian tới.

Qua đó, Bộ trưởng đề nghị các đại biểu, chuyên gia bám sát một số nội dung trọng tâm khi góp ý cho dự thảo Đề án. Trước hết, cần xem xét kỹ kết cấu, cách thiết kế và trình bày của Đề án đã đáp ứng yêu cầu của Đề án báo cáo trình Bộ Chính trị hay chưa.

Về sản phẩm của Đề án, Bộ trưởng nêu rõ 3 hợp phần chính gồm: Báo cáo nghiên cứu của Đề án được Ban Chỉ đạo của Bộ Chính trị xem xét, thông qua; chắt lọc các đề xuất cốt lõi để trình Bộ Chính trị ban hành Kết luận về định hướng hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam; danh mục các dự án luật cần nghiên cứu, xây dựng trong nhiệm kỳ tới nhằm cung cấp thêm nguồn tham khảo cho Quốc hội trong quá trình xây dựng định hướng lập pháp nhiệm kỳ Quốc hội khoá XVI (2026-2031). Bộ trưởng nhấn mạnh danh mục này chỉ mang tính gợi ý, là cơ sở tham khảo, bởi các ý kiến chính thức vẫn phải tiếp tục lấy từ các cơ quan liên quan.

Bộ trưởng đề nghị tiếp tục rà soát xem đánh giá thực trạng đã đầy đủ chưa, nhất là những vướng mắc, bất cập trong hoàn thiện cấu trúc nội dung, cấu trúc hình thức và các cơ chế bảo đảm, vận hành của hệ thống pháp luật hiện hành. Từ đó, đề xuất các giải pháp mang tầm chiến lược, có tính nền tảng và khả năng tạo ra những chuyển biến mang tính đột phá khi được thông qua và triển khai đồng bộ.

Tại cuộc họp, ông Nguyễn Văn Cương, Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học pháp lý đã giới thiệu khát quát nội dung dự thảo Đề án "Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới". Trong đó nêu rõ 6 quan điểm và một số định hướng cùng hệ giải pháp hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam, bảo đảm hài hoà giữa tính ổn định và linh hạt, tính hiện thực và dự báo/dẫn dắt, tính bản sắc và hội nhập. Cấu trúc này giúp cho hệ thống pháp luật luôn vận động, mở, phát triển theo nhu cầu của thực tiễn cải cách, đổi mới chứ không tĩnh tại, khép kín.

Nêu ý kiến tại cuộc họp, ông Ngô Trung Thành, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội đề nghị dự thảo Đề án không chỉ dừng lại ở việc liệt kê các luật hiện hành và đề xuất luật mới, mà cần tính toán cả phương án cơ cấu lại các văn bản hiện có: Luật nào có thể, thậm chí cần thiết phải tách ra thành nhiều luật chuyên ngành; luật nào có thể hợp nhất để tránh tình trạng "nở" quá nhiều luật riêng rẽ, chồng chéo, mâu thuẫn nhau, nhất là trong các lĩnh vực như chuyển đổi số, an ninh mạng, dữ liệu số.

Theo ông Thành, nội dung cần điều chỉnh phải được xác định thật rõ, bao quát đầy đủ, nhưng tên gọi các dự án luật nên được thiết kế ở mức đủ mở, tránh định hình quá cứng, để sau này vẫn có dư địa linh hoạt trong việc quyết định một hay nhiều luật điều chỉnh cùng một nhóm vấn đề.

Về nội dung "kiến tạo phát triển", ông Ngô Trung Thành cho rằng Đề án cần định nghĩa rõ thế nào là quy phạm mang tính kiến tạo, áp dụng trong những lĩnh vực, quan hệ nào. Trong đó cơ chế thử nghiệm sandbox phải được thiết kế chặt chẽ, chỉ áp dụng với những lĩnh vực mới, biến động nhanh, không thể áp dụng tùy tiện, nhất là trong các lĩnh vực nhạy cảm, tránh gây hậu quả nghiêm trọng.

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI cho rằng Đề án cần làm rõ nguyên tắc phân tầng văn bản theo mức độ quan trọng của từng nội dung. Ông nêu ví dụ quyền kinh doanh – quyền đã được Hiến pháp ghi nhận nhưng nhiều năm lại chỉ được điều chỉnh bằng Nghị định, đặc biệt với khu vực hộ và cá nhân kinh doanh chiếm tới khoảng 30% GDP. Những vấn đề cốt lõi như vậy, theo ông, phải được quy định ở cấp luật vì luật có thẩm quyền cao hơn và quy trình xây dựng chặt chẽ hơn. Ông cũng đề nghị cấu trúc hệ thống pháp luật cần được hoàn thiện để môi trường đầu tư kinh doanh ngày càng thuận lợi hơn.

Phát biểu kết luận cuộc họp, Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh nhấn mạnh việc xây dựng danh mục các luật cần ban hành là rất quan trọng. Danh mục này phải dựa trên căn cứ: mức độ thể chế hóa quan điểm, đường lối của Đảng; những vướng mắc, khoảng trống pháp lý từ thực tiễn Bộ, ngành; và kinh nghiệm quốc tế về cấu trúc hệ thống pháp luật cũng như nhóm lĩnh vực cần điều chỉnh. Việc rà soát không chỉ dừng lại ở luật mới mà cần đánh giá cả hệ thống hiện hành để xem luật nào có thể gộp, luật nào cần tách và luật nào nên được bãi bỏ. Danh mục cũng phải lập theo từng năm và sẽ được đưa vào phụ lục của Báo cáo chính trị.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh đề nghị tiếp tục làm rõ cấu trúc hệ thống pháp luật theo hướng tinh gọn hơn. Hiến pháp vẫn là tầng cao nhất; dưới đó là luật và Điều ước quốc tế; tiếp theo là văn bản dưới luật của Trung ương và địa phương; và một tầng cho án lệ, tập quán, các nguồn "luật mềm"... Đồng thời, cần làm rõ nguyên tắc quan hệ giữa luật chung và luật chuyên ngành: Luật chuyên ngành phải phù hợp với các nguyên tắc cơ bản trong các luật rường cột, nền tảng nhưng khi triển khai chi tiết thì luật chuyên ngành được ưu tiên vì đó là phần cụ thể hóa.

Bộ trưởng cũng lưu ý không phải lĩnh vực nào còn trống cũng đều phải ban hành văn bản luật, nhất là trong bối cảnh mở rộng nguồn luật; phải xác định rõ thứ tự áp dụng gồm luật thành văn, án lệ, tập quán…

Ở phần cơ chế tổ chức thực hiện, Bộ trưởng đề nghị nghiên cứu, rà soát kỹ lưỡng về hợp nhất văn bản vì đây là yêu cầu then chốt trong bối cảnh hệ thống pháp luật sửa đổi liên tục. Đề án cũng cần quan tâm các giải pháp cải thiện công tác đánh giá tác động của văn bản quy phạm pháp luật sau ban hành.

Diệu Anh