Sách lậu, sách giả: Ảnh hưởng nghiêm trọng tới kiến thức học sinh

Câu chuyện về sách giáo khoa tiếp tục là đề tài nóng mỗi khi năm học mới tới gần. Báo Điện tử Chính phủ đã phỏng vấn ông Nguyễn Chí Bính, Phó Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXBGDVN) về câu chuyện vấn nạn sách lậu, sách giả đã và đang gây ảnh hưởng nghiêm trọng và tác hại đến đối tượng sử dụng chủ yếu là học sinh.

37 triệu bản sách giáo dục in lậu

Xin ông cho biết, thời gian qua vấn nạn sách lậu, sách giả đã gây ra những hệ quả tiêu cực gì? Đặc biệt, đã gây thiệt hại và ảnh hưởng như thế nào cho nhà xuất bản?

Hiện nay, vấn nạn sản xuất, buôn bán sách lậu, sách giả nói chung, trong đó có số lượng không nhỏ là sách giáo khoa, sách tham khảo... đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các nhà xuất bản, đặc biệt là Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXBGDVN) do sách giáo dục của NXBGDVN bị in và tiêu thụ lậu đứng đầu về số lượng, địa bàn, về mức độ thiệt hại.

Theo thống kê sơ bộ của NXBGDVN, từ năm 2010 đến nay đã có trên 37 triệu bản sách giáo dục và hơn 18 tấn bán thành phẩm sách giáo dục in lậu dở dang đã bị phát hiện và xử lý tại hầu hết các tỉnh, thành trong cả nước. Các cơ quan chức năng đã tiến hành nhiều đợt kiểm tra và phát hiện các hành vi in lậu, phát hành sách giáo khoa giả nổi cộm trong cả nước.

Gần đây nhất, vào tháng 6/2024, Công an TP. Đà Nẵng đã triển khai chuyên án SGK-192, triệt xóa đường dây chuyên sản xuất, buôn bán sách giáo khoa giả quy mô lớn tại Đà Nẵng và TP. Hồ Chí Minh. Cơ quan Công an đã thu giữ 1 triệu con tem, 600.000 cuốn sách giả thành phẩm và bán thành phẩm trị giá khoảng 12 tỉ đồng; toàn bộ máy in, máy cắt, máy đóng kim, máy may chỉ, máy dán keo, xe ô tô, bản kẽm, giấy in...; đồng thời tạm giữ hình sự các nghi phạm liên quan để tiếp tục điều tra mở rộng và xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.

Sách giả được làm rất tinh vi, mặc dù nhìn bên ngoài giống sách thật, nhưng về chất lượng in sẽ không đạt yêu cầu. Sách giáo dục giả nếu có sai sót về màu sắc, ký hiệu, nét chữ, kiến thức, hay bị thiếu dữ liệu, không cập nhật thông tin… sẽ dẫn đến sai lệch về nội dung (đặc biệt nguy hiểm nếu thiếu đường nét biên giới, vấn đề biển đảo), kiến thức tiếp nhận của học sinh.

Với những sách in bị mờ, không đảm bảo quy cách, tiêu chuẩn kỹ thuật sẽ gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, thể chất của học sinh, nhất là về thị lực. Sử dụng sách giả, học sinh sẽ không thể truy cập và sử dụng online được các giá trị, tư liệu, tiện ích bổ sung, hỗ trợ cho học sinh.

Sách giả ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của giáo viên, tác giả, đơn vị xuất bản, đối tác liên kết; triệt tiêu sự sáng tạo và làm thất thu ngân sách nhà nước; đặc biệt có nguy cơ và tác hại đến đối tượng sử dụng chủ yếu là học sinh; là hành vi vi phạm bản quyền nghiêm trọng.

Các đối tượng in - phát hành sách giả đã dùng các thủ đoạn ngày càng tinh vi để tổ chức hoạt động in sách giả, phát hành sách giả một cách chặt chẽ, kín đáo nhằm tránh sự kiểm tra, phát giác của các cơ quan chức năng.

Đối với các nhà xuất bản nói chung và NXBGDVN nói riêng, sách giả gây thiệt hại trực tiếp về kinh tế, giảm sút về doanh thu, do các ấn phẩm này thường được bán với chiết khấu cao vì không phải trả các chi phí như bản quyền, dạy thực nghiệm, giới thiệu, tập huấn…

Bên cạnh thiệt hại về kinh tế, sách giáo dục giả ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín, thương hiệu của NXBGDVN do chất lượng in kém, có sai sót về nội dung, hình thức; giáo viên, học sinh không thể truy cập để sử dụng các học liệu số được NXBGDVN cung cấp. Độc giả khi mua phải những ấn phẩm này cũng sẽ mất lòng tin vào chất lượng sách nói chung.

Đối với xã hội, sách giả gây rối loạn thị trường, khó khăn cho các nhà xuất bản khi phải đối diện với việc cạnh tranh không công bằng. Chính quyền và các cơ quan chức năng phải tốn nhiều nguồn lực để xử lý vấn nạn này, từ việc kiểm tra, thu hồi sách lậu đến việc xử phạt các đối tượng vi phạm.

Sách giáo dục giả có lợi nhuận cao

Ông có thể đánh giá nguyên nhân dẫn đến tồn tại vấn nạn sách lậu, sách giả từ đâu?

Những nguyên nhân chính dẫn đến việc còn tồn tại vấn nạn sách lậu, sách giả, theo tôi xuất phát từ lợi nhuận cao; nhận thức, ý thức về bảo vệ bản quyền của một bộ phận người tiêu dùng chưa cao.

Như tôi đã nói ở trên, sách giáo dục giả có lợi nhuận cao vì các đối tượng in lậu không phải trả các chi phí như: bản quyền, dạy thực nghiệm, giới thiệu, tập huấn… Chi phí in ấn và phân phối sách lậu thường thấp hơn nhiều so với sách thật, đó là cơ hội để những người in sách lậu bán sách với giá thấp hơn, chiết khấu cao hơn nhưng vẫn thu được lợi nhuận lớn.

Ngoài ra, việc thực thi các quy định về bản quyền và chống sách in lậu còn chưa đủ mạnh, thiếu nhân lực và công nghệ để kiểm soát. Một số đối tượng lợi dụng những kẽ hở trong luật pháp để in và phát hành sách lậu. Đồng thời, trong thị trường vẫn luôn tồn tại một bộ phận khách hàng muốn mua sách với giá thành rẻ do họ chưa có ý thức về bảo vệ bản quyền, cũng chưa hiểu rằng sử dụng sách lậu, sách giả là tiếp tay cho việc vi phạm pháp luật. Họ đơn giản coi việc mua sách lậu là cách để tiết kiệm tiền mà không nghĩ đến hậu quả lâu dài.

Thêm nữa, sách giáo dục bị làm giả thường được in và phát hành nhanh chóng ngay tại thời điểm kết thúc năm học và chuẩn bị bước sang năm học mới, nhằm đáp ứng nhu cầu tức thì của thị trường trước khi sách thật có thể được phân phối rộng rãi.

Thị trường có cung, có cầu ắt tạo cơ hội cho sách lậu phát triển. Những lý do và động cơ này tạo nên một môi trường thuận lợi cho sự tồn tại lâu dài của việc in và phát hành sách lậu, sách giả, gây nhiều thiệt hại cho các nhà xuất bản.

Biện pháp bảo vệ quyền lợi của giáo viên, học sinh

Xin ông cho biết những giải pháp ngăn chặn vấn nạn sách lậu, sách giả?

Để ngăn chặn vấn nạn sách lậu, sách giả, cần áp dụng đồng bộ các biện pháp từ phía các nhà xuất bản, cơ quan quản lý và người tiêu dùng. Về phía ngành giáo dục, Bộ GD&ĐT đã chỉ đạo rất sát sao, quyết liệt về việc triển khai các biện pháp bảo vệ quyền lợi của giáo viên, học sinh. NXBGDVN đã rất tích cực, chủ động trong việc phối hợp với các đơn vị chức năng thực hiện công tác phòng chống sách lậu, sách giả.

Có thể kể ra một số biện pháp mà NXBGDVN đã thực hiện để ngăn nạn sách giả như: Duy trì yêu cầu chuẩn mực cao và tính chính xác đối với chất lượng nội dung và hình thức, mẫu mã sách của NXBGDVN. Áp dụng các công nghệ mới để ngăn ngừa sách giáo dục giả và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ như: mã vạch, QR code, tem chống giả đặc thù, tem công nghệ mới dán trên xuất bản phẩm để có quyền truy cập vào tài nguyên, dữ liệu online, ứng dụng nhận diện sách thật, sách giả...

Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng, cơ quan bảo vệ pháp luật, chính quyền địa phương... để phát hiện, xử lý các hành vi in và phát hành sách giả.

Chú trọng tuyên truyền, nâng cao ý thức bạn đọc về tác hại của sách giả, sách lậu thông qua các hội thảo, các triển lãm trưng bày, nhận diện sách thật, sách giả...

Khuyến cáo giáo viên, phụ huynh và học sinh tìm mua sách tại hệ thống phân phối chính thức của NXBGDVN, các công ty Sách - Thiết bị trường học địa phương, không mua sách từ các nguồn trôi nổi trên thị trường để tránh mua phải sách in lậu, sách giả.

Để ngăn chặn tiến tới đẩy lùi nạn in lậu sách cần phải có thêm những biện pháp mạnh mẽ, triệt để và đồng bộ. Cần tăng cường áp dụng các hình phạt nghiêm khắc đối với hành vi sản xuất, phân phối và tiêu thụ sách lậu, sách giả. Đồng thời, công tác chống nạn sách lậu, sách giả cũng rất cần sự vào cuộc, hỗ trợ và đẩy mạnh truyền thông từ phía các cơ quan thông tấn, báo chí để nâng cao ý thức người tiêu dùng.

Nếu có sự phối hợp chặt chẽ từ các cơ quan quản lí nhà nước, của các nhà xuất bản và nhất là các đơn vị báo chí, truyền thông, tôi tin rằng công tác chống nạn sách lậu, sách giả sẽ có nhiều thay đổi tích cực.

Phương Liên (thực hiện)