Bài 2: Nghệ thuật phát động phong trào “Ba sẵn sàng”

Đi bất kỳ nơi đâu mà Tổ quốc cần đến
Quay ngược thời gian vào những ngày đầu tháng 8 năm 1964, sau khi gây ra sự kiện “vịnh Bắc Bộ”, đế quốc Mỹ cho không quân tiến hành đánh phá một số điểm trên lãnh thổ miền Bắc Việt Nam (Vinh, Thanh Hóa, Quảng Ninh…) mở đầu cuộc chiến tranh bằng không quân chống nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa, xâm phạm chủ quyền một quốc gia độc lập. Cả nước căm phẫn trước tội ác leo thang chiến tranh của Mỹ. Từ trong các xí nghiệp, công trường, nhà máy, trên các đường phố, cơ quan, các thôn xóm… ở đâu thanh niên cũng sục sôi khí thế sẵn sàng cho một cuộc đối đầu lịch sử. Lúc này, tại trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã dấy lên phong trào ”Tam bất kỳ” với nội dung: “Đi bất kỳ nơi đâu mà Tổ quốc cần đến; Làm bất kỳ việc gì mà Đảng và nhân dân yêu cầu; Bất kỳ chế độ đãi ngộ nào cũng chấp nhận”. Đông đảo sinh viên của các trường Đại học Bách khoa Hà Nội, trường Đại học Y khoa và công nhân Nhà máy Cơ khí Hà Nội, Nhà máy Ô tô Hòa Bình đã tình nguyện đi chiến đấu bảo vệ Tổ quốc.

Trước sự hăng hái, sôi sục của tuổi trẻ , Bí thư Thành ủy Hà Nội Nguyễn Lam thời đó nhận định: ”Cách mạng đã chuyển giai đoạn, để đáp ứng nguyện vọng của tuổi trẻ Hà Nội nên có một phong trào gì thể hiện được khí phách của thanh niên”. Ngay sau đó, Thành đoàn Hà Nội họp và thống nhất phát động phong trào “Ba sẵn sàng” với 3 nội dung: Sẵn sàng chiến đấu, chiến đấu dũng cảm; Sẵn sàng gia nhập các lực lượng vũ trang; Sẵn sàng đi bất cứ nơi đâu, làm bất cứ việc gì mà Tổ quốc cần đến. Tại hội trường Bộ Công nghiệp Nặng (nay là Bộ Công thương), ngọn lửa truyền thống được tuổi trẻ đốt lên khi Ban Chấp hành Thành đoàn Hà Nội kêu gọi đoàn viên và thanh niên xung kích đi đầu trong chiến đấu, lao động và học tập, kiên quyết thực hiện “Ba sẵn sàng”. Đêm 9-8-1964, 26 nghìn thanh niên Thủ đô Hà Nội đã xuống đường lên án hành động phiêu lưu chiến tranh của Mỹ. Từ Quảng trường Nhà hát lớn Thành phố (nay là Quảng trường Cách mạng Tháng Tám) lớp lớp thanh niên công nhân, nông dân, trí thức, học sinh… ba lô trên vai, lá ngụy trang đầy người rầm rộ diễu hành qua các đường phố Tràng Tiền, Hai Bà Trưng, Lý Thái Tổ… biểu thị quyết tâm sẵn sàng thực hiện mọi nhiệm vụ của Đảng và Tổ quốc giao cho.

Là người trực tiếp chỉ đạo phong trào thời đó, ông Vũ Hữu Loan, nguyên Bí thư Thành đoàn Hà Nội thời kỳ “Ba sẵn sàng” kể: “Trong bối cảnh Mỹ đánh phá miền Bắc, Thành đoàn Hà Nội nhận thấy cần thiết phải có một phong trào gì để đáp ứng nguyện vọng của thanh niên Thủ đô. Những phong trào “Xung phong tình nguyện vượt mức kế hoạch 5 năm lần thứ nhất”, “Tình nguyện đi xây dựng kinh tế miền Núi”, “Thanh niên làm việc bằng hai vì miền Nam ruột thịt” đã một thời có tác dụng to lớn trong thanh niên Thủ đô, lúc này không còn phù hợp nữa. Chỉ sau 4 ngày Mỹ dùng không quân đánh phá miền Bắc phong trào mới của tuổi trẻ Thủ đô ra đời. Ngay đêm 9-8-1964 phát động phong trào, cả Hà Nội sôi động, nhiều cơ sở Đoàn họp khẩn cấp, kêu gọi thanh niên tình nguyện “Ba sẵn sàng”; nhiều đơn cá nhân và tập thể tình nguyện xin nhập ngũ, xin được đi đánh giặc nơi nào mà Tổ quốc cần đến (thời điểm đó vì điều kiện chưa cho phép nói công khai vào miền Nam chiến đấu). Hàng ngàn thanh niên chuẩn bị xin nhập ngũ, nhiều người ít tuổi khai tăng, nhiều em cân nhẹ phải bỏ thêm gạch, đá vào người để đủ cân; nhiều em không được duyệt khóc nức nở đòi bố, mẹ đến bảo lãnh. Khí thế phong trào tập luyện đi đánh giặc dâng cao trong tuổi trẻ Thủ đô. Ngoài đường phố, và nhiều khẩu hiệu như “Cuộc đời đẹp nhất trên trận tuyến đánh quân thù! Đâu có giặc là ta cứ đi! Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” xuất hiện trên các hè đường-những hình ảnh đó là dấu ấn không thể nào quên của lớp trẻ chúng tôi thời đó.

Tháng 5-1965, Đoàn Thanh niên các cơ quan Trung ương đã tổ chức Đại hội sơ kết phong trào “Ba sẵn sàng”, vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh và Thủ tướng Phạm Văn Đồng đến dự và động viên. Đánh giá cao phong trào “Ba sẵn sàng”, Bác đã khen ngợi “Các cháu là thế hệ anh hùng của thời đại anh hùng”. Bác khẳng định “Với một thế hệ thanh niên hăng hái và kiên cường, chúng ta nhất định thành công trong sự nghiệp bảo vệ miền Bắc, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Vì vậy Bác rất tự hào, sung sướng như thấy mình trẻ lại, thấy tương lai của dân tộc ta vô cùng vững chắc và vẻ vang”. Trong một bức thư gửi thanh niên nhân dịp kỷ niệm 20 năm Quốc khánh 2/9 (2/9/1965), Bác viết: “Trong sự nghiệp chống Mỹ cứu nước hiện nay theo tiếng gọi của Tổ quốc, thanh niên cả nước đã giương cao ngọn cờ chủ nghĩa anh hùng cách mạng lập nhiều thành tích xuất sắc…Hàng triệu thanh niên miền Bắc đã hăng hái tham gia phong trào Ba sẵn sàng, hàng vạn cháu trai, cháu gái đã tình nguyện vào các đội thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước”.

Tinh thần, khí phách của phong trào “Ba sẵn sàng” được thể hiện qua những con số 10 năm thực hiện tuyển quân ở Hà Nội (1965-1975). Tổng số chỉ tiêu là 80.108 người, nhưng trên thực tế, thanh niên nhập ngũ là 86.064 người, vượt gần 10%. Đặc biệt, thanh niên Thủ đô tòng quân nhập ngũ trong năm 1965 (thời kỳ đầu của phong trào “Ba sẵn sàng”) đạt con số cao nhất trong 9 năm còn lại (15.329 người/1.061.000 dân số Thủ đô năm 1965), mới thấy rằng tinh thần yêu nước, ý thức trách nhiệm bảo vệ Tổ quốc khi có giặc xâm lăng của thanh niên Thủ đô mới thật lớn lao.

Làm bất cứ việc gì Tổ quốc cần
Mỗi lần gặp mặt, ôn lại truyền thống, khi suy ngẫm về phong trào “Ba sẵn sàng”, cán bộ Đoàn các thời kỳ ở Hà Nội càng thấy ý nghĩa, nâng niu, gìn giữ và truyền bá cho thế hệ trẻ. Tại một buổi gặp mặt gần đây, ông Vũ Hữu Loan nhấn mạnh rằng, “Thanh niên, nhất là đội ngũ cán bộ Đoàn Hà Nội hôm nay phải “học thuộc” và nhận thức được rằng, “Ba sẵn sàng” ra đời và mau chóng đi vào cuộc sống của thanh niên đó là thành công về nghệ thuật phát động quần chúng thanh niên”.

Quả đúng như vậy, nghệ thuật “Ba Sẵn sàng” đã động viên, tập hợp được hàng triệu đoàn viên thanh niên tiến lên hàng đầu thực hiện thắng lợi những nhiệm vụ trọng yếu ngay từ những ngày đầu và sau này xuyên suốt cả cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước vĩ đại của dân tộc. Phong trào chẳng những đã sớm chỉ ra được những nội dung đúng đắn để thanh niên học tập và hành động mà còn có nhiều hình thức vận động phong phú, lại được khởi xướng và phát động đúng lúc nên đã nhanh chóng phát triển và lan rộng, trở thành phong trào chung của thanh niên cả nước. Trong các trường học, nhà máy, đường phố và nông thôn ngoại thành Hà Nội ngày đó liên tiếp tổ chức nhiều buổi nói chuyện thời sự, học tập về tình hình nhiệm vụ, về lý tưởng và truyền thống Cách mạng. Thanh niên tham gia học tập sôi nổi, hào hứng, viết quyết tâm thư, luyện tập sức khỏe để chuẩn bị bước vào cuộc sống thời chiến. Kết thúc các đợt học tập là các buổi mít tinh, đốt đuốc truyền thống từ Nhà hát lớn Thành phố rồi xuống đường tuần hành hô vang khẩu hiệu Ba sẵn sàng trên khắp các đường phố Hà Nội. Phong trào “chiếc gậy Trường Sơn” của thanh niên Hòa Xá, khẩu hiệu bừng bừng khí thế Cách mạng của tuổi trẻ “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”, các phong trào của thanh niên xung phong với bao tấm gương chiến đấu và phục vụ chiến đấu, hy sinh quên mình trong những năm tháng ác liệt ở mọi chiến trường đều bắt nguồn từ phong trào Thanh niên “Ba sẵn sàng”. Chính lớp thanh niên “Ba sẵn sàng” từ Hà Nội ra đi ngày ấy sau này đã sát cánh chiến đấu cùng lớp thanh niên “Năm xung phong” từ các vùng mới giải phóng ở các thành thị và nông thôn Miền Nam trong đội hình của Sư đoàn 9 – Sư đoàn chủ lực của quân giải phóng trên chiến trường miền Đông Nam Bộ. Đó là một hình ảnh đẹp, một bức tranh sinh động về sự đoàn kết chiến đấu của thanh niên cả nước, của các phong trào thanh niên trên tuyến đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

Phong trào thanh niên “Ba sẵn sàng” là một trường học lớn đã giáo dục sâu sắc cho thanh niên về lý tưởng và truyền thống Cách mạng, truyền thống chống giặc ngoại xâm oanh liệt của dân tộc và của Thủ đô; những tấm gương chiến đấu “Thề quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh” của Tự vệ Hà Nội, các đoàn quân Nam tiến ra đi năm 1946… Rất nhiều người ngày ấy vào chiến trường trang bị và vũ khí nặng tới 34kg trên vai nhưng trong ba lô còn có cả các cuốn tiểu thuyết: Thép đã tôi thế đấy, Ruồi trâu, Truyện Kiều, bản độc tấu về 5 anh hùng thành Xê-bát-trô-pôn và những bản quyết tâm thư viết bằng máu. Hình ảnh đoàn tàu đưa bộ đội vào chiến trường qua Cửa Nam còn đọng lại trong ký ức của nhiều người Hà Nội, khi được chứng kiến cảnh chiến sĩ chỉ kịp ném vội một mảnh giấy viết tay báo tin cho gia đình bởi đoàn tầu cũng chỉ dừng ở ga Hà Nội có một giờ rồi đi ngay.

Trong hồi ký về phong trào “Ba sẵn sàng” của nguyên Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn thời kỳ “Ba sẵn sàng” giải thích nguyên nhân phong trào lại nhận được sự hưởng ứng của thanh niên cả nước? Ông Vũ Quang khẳng định: “Thời điểm đó, nội dung của “Ba sẵn sàng” đáp ứng yêu cầu, nguyện vọng và khí pháp của thanh niên, bên cạnh đó các cấp bộ Đoàn đã có nhiều biện pháp để phát động phong trào, nên ngay từ đầu thanh niên nhiệt liệt hưởng ứng”.

Phong trào “Ba sẵn sàng” đã lan tỏa, thẩm thấu và đã trở thành điểm xuất phát, là động lực, nguồn cổ vũ lớn lao cho hàng loạt các phong trào khác của các tầng lớp nhân dân toàn miền Bắc nói chung, trên địa bàn Thủ đô nói riêng phát triển cả bề rộng và chiều sâu. Đó là phong trào: “Ba đảm đang” của phụ nữ; “Tay búa tay súng” của công nhân, “Tay cày tay súng” của nông dân, “Tay bút tay súng” của học sinh, sinh viên, “Mỗi người làm việc bằng hai, vì miền Nam ruột thịt”…của mọi người dân. Những phong trào thi đua trên tại Hà Nội đã động viên đến mức cao nhất lực lượng và trí tuệ của nhân dân Thủ đô, hợp thành thế trận lòng dân và chiến tranh nhân dân tạo thành sức mạnh tổng hợp của toàn dân để đánh Mỹ và thắng Mỹ.