Các Nghị định thư tạo bước tiến cho xuất khẩu nông sản sang thị trường Trung Quốc

Đây là bước ngoặt lớn, chuyển từ các hướng dẫn kỹ thuật tạm thời thiếu cơ sở pháp lý sang khung pháp lý ổn định 5 năm, mở ra cơ hội minh bạch và bền vững cho ngành nông sản Việt.

Rủi ro đường tiểu ngạch

Trước đây, chưa đầy 3 năm, chanh leo và ớt tươi phải đối mặt với nhiều rủi ro khi xuất khẩu qua biên giới phía Bắc theo các quy định tạm thời. Hàng hóa có thể bị ách lại bất cứ lúc nào do thay đổi chính sách hoặc vi phạm tiêu chuẩn từ phía Trung Quốc. Nay, với hai nghị định thư mới, Việt Nam không chỉ đảm bảo quyền xuất khẩu mà còn được tiếp cận sâu hơn vào thị trường nội địa Trung Quốc, vượt xa vùng biên giới. Ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, nhấn mạnh: "Nghị định thư là cam kết song phương, giúp doanh nghiệp hiểu rõ luật chơi, không còn xuất hàng theo kiểu "nhắm mắt đưa chân" như các đưa hàng tiểu ngạch sang nữa".

Chanh leo và ớt tươi, với chất lượng cao và nhu cầu lớn tại Trung Quốc, được kỳ vọng sẽ dẫn dắt làn sóng xuất khẩu chính ngạch. Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cam kết đồng hành, từ cập nhật thông tin, tập huấn đến phối hợp khi Trung Quốc kiểm tra. Sự chuyển giao quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói về Cục từ Cục An toàn thực phẩm (GACC) cũng đảm bảo sự đồng bộ trong thực thi.

Bên cạnh chanh leo và ớt tươi, Việt Nam đã ký kết 4 nghị định thư nông nghiệp và 3 thỏa thuận môi trường với Trung Quốc, mở rộng danh sách các sản phẩm chính ngạch như dưa hấu, thanh long, chuối, xoài, nhãn, vải thiều, chôm chôm, sầu riêng, măng cụt, khoai lang vàyến sào. Điều này phản ánh sự gia tăng hợp tác song phương, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường 1,4 tỷ dân.

Một điểm nổi bật của nghị định thư là cơ chế hậu kiểm, bao gồm kiểm tra định kỳ vùng trồng và cơ sở đóng gói đã được cấp mã số. Nếu phát hiện sai phạm, Trung Quốc sẽ điều tra, yêu cầu khắc phục và chỉ khôi phục quyền xuất khẩu khi đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn. Ông Hiếu khẳng định: "Hậu kiểm là phần tất yếu của thương mại quốc tế, không chỉ để qua biên giới mà còn duy trì sự tin cậy". Tỷ lệ lấy mẫu kiểm tra được quy định là 2% mỗi lô hàng, với khả năng giảm xuống 1% nếu Việt Nam duy trì chất lượng tốt, giúp giảm chi phí và tối ưu chuỗi cung ứng.

Nghị định thư cũng linh hoạt hơn về tuyến vận chuyển. Trước đây, chanh leo chỉ qua 7 cửa khẩu ở Quảng Tây, nay doanh nghiệp có thể chọn đường biển hoặc đường bộ, miễn phù hợp với chức năng cửa khẩu, tạo điều kiện thuận lợi cho logistics.

Cần sự hướng dẫn chính sách sát sao

Với những nghị định thư này, nhiều doanh nghiệp quan tâm đến các vấn đề như thời gian cấp mã số, chi phí hậu kiểm vàyêu cầu tiêu chuẩn GAP…

Quy trình cấp mã số hiện do địa phương thực hiện, tổng hợp 3 tháng/lần (tháng 3, 6, 9), đòi hỏi doanh nghiệp chủ động lập kế hoạch. Về chi phí kiểm tra đột xuất, theo thông lệ quốc tế, Việt Nam chịu trách nhiệm, nhưng Cục sẽ xin ngân sách nếu thuộc kế hoạch chung, đồng thời kêu gọi doanh nghiệp và hiệp hội cùng chia sẻ.

Tiêu chuẩn GAP không bắt buộc, nhưng Trung Quốc ưu tiên vùng trồng và cơ sở đóng gói đạt GAP hoặc tương đương. Ông Hiếu nhấn mạnh: "Luật là luật khi đã tham gia cuộc chơi, đây là cơ hội để sản xuất chuẩn hóa, minh bạch". Ông Hiếu cho biết thêm Cục đã đàm phán để giữ sự linh hoạt, chỉ cần có bằng chứng sản xuất an toàn, truy xuất được nguồn gốc, đảm bảo các tiêu chí về môi trường, an toàn thực phẩm và phúc lợi xã hội thì vẫn được chấp nhận. Điều quan trọng là minh bạch và có thể chứng minh.

"Không ai bắt ép, nhưng một khi đã bước vào cuộc chơi thì luật là luật", ông Hiếu nói. Ông cũng cho rằng, 2 nghị định thư không chỉ tạo hành lang pháp lý mà còn thúc đẩy doanh nghiệp và người dân chuyển mình theo hướng sản xuất chuẩn hóa, minh bạch, truy xuất rõ ràng - một cách tiếp cận lâu dài thay vì loay hoay theo từng chuyến hàng.

Về chi phí kiểm tra đột xuất - một phần không nhỏ trong hậu kiểm, ông Hiếu nêu rõ: "Theo thông lệ quốc tế, nước xuất khẩu phải chi trả. Nếu rơi vào kế hoạch chung, Cục sẽ xin ngân sách nhà nước. Nhưng nếu kiểm tra đột xuất, chúng tôi rất mong sự đồng hành từ doanh nghiệp và hiệp hội". Đây không chỉ là vấn đề tài chính mà còn là sự chia sẻ trách nhiệm trong việc bảo vệ uy tín quốc gia.

Với khung pháp lý mới, xuất khẩu chính ngạch không chỉ là cơ hội mà còn là thách thức lớn, đòi hỏi doanh nghiệp và người dân chuyển mình theo hướng bền vững. Như ông Hiếu cho rằng: "Hậu kiểm là cách để hàng hóa Việt giữ vững uy tín trên thị trường quốc tế".

Đỗ Hương