Công bố nghiên cứu đầu tiên về tác động của biến đổi khí hậu gây bất bình đẳng

Đây là một trong các thực trạng được đưa ra trong Báo cáo nghiên cứu tác động của BĐKH và thiên tai đến bất bình đẳng đa chiều tại Việt Nam, do Viện Nghiên cứu phát triển Mekong (MDRI) và Oxfam tại Việt Nam công bố ngày 16/8.

Nghiên cứu này phân tích tác động của thiên tai và BĐKH trong 4 lĩnh vực trong đời sống của người dân, bao gồm đời sống và sức khỏe; giáo dục; việc làm tử tế, an toàn tài chính; điều kiện sống đầy đủ.

Theo Viện trưởng MDRI Phùng Đức Tùng: "Đây là nghiên cứu đầu tiên ở Việt Nam về tác động của BĐKH và thiên tai đến bất bình đẳng đa chiều. Bên cạnh các phát hiện về nhóm dân cư, nghiên cứu này cũng chỉ ra khoảng trống lớn về số liệu cần phải thu thập định kỳ và liên tục trong tương lai để có đầy đủ số liệu phục vụ cho các nghiên cứu sắp tới nhằm đưa ra được một bức tranh hoàn chỉnh. Điều đó giúp xây dựng các gợi ý chính sách phù hợp nhằm giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu và thiên tại đến các khía cạnh khác nhau của bất bình đẳng đa chiều ở Việt Nam".

Việt Nam đứng thứ sáu trong các quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu. Trong những năm 2016-2020, Việt Nam đã phải hứng chịu rất nhiều đợt thiên tai với thiệt hại trung bình hằng năm ước tính lên đến hơn 32.000 tỷ đồng, tương đương với 0,5% GDP, kèm theo là hàng trăm người chết và mất tích. Các kịch bản BĐKH dự báo một tương lai khó khăn cho Việt Nam.

Nghiên cứu chỉ ra rằng nhóm dân cư nghèo và dễ bị tổn thương, như hộ gia đình có thu nhập thấp, trình độ học vấn thấp, hộ dân tộc thiểu số và người dân ở các vùng sâu vùng xa thuộc khu vực nông thôn chịu ảnh hưởng nặng nề hơn dưới tác động của thiên tai và BĐKH. Khả năng phục hồi sau thiên thiệt hại của các nhóm này cũng thấp hơn nhiều so với các nhóm dân cư khác.

Ngay cả trong một hộ gia đình, tác động của BĐKH và thiên tai cũng không đồng đều giữa các thành viên. Trong đó, phụ nữ, trẻ em và người cao tuổi thường dễ bị tổn thương hơn. Tuy nhiên, việc phân công lao động, các định kiến và chuẩn mực xã hội cùng với chênh lệch về giới đã cản trở phụ nữ có được các kĩ năng và nguồn lực cần thiết để ứng phó và giảm thiểu tác động của BĐKH.

Theo ông Phạm Quang Tú, Phó Giám đốc quốc gia Tổ chức Oxfam tại Việt Nam, thiên tai và BĐKH đang làm gia tăng khoảng cách một cách rõ rệt và dai dẳng giữa các nhóm dân cư trong xã hội.

"Chúng tôi mong rằng các quyết định chính sách và các chương trình phát triển tới đây sẽ xem xét những phát hiện và đề xuất từ nghiên cứu này trong quá trình xây dựng, triển khai và đánh giá các chính sách phát triển. Từ đó, đánh giá bất bình đẳng từ nhiều chiều cạnh, giúp đẩy mạnh kinh tế bao trùm, tập trung vào phúc lợi lấy con người làm trung tâm".

Biến đổi khí hậu gây bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục và sức khỏe

Các quy định hiện hành liên quan đến khí hậu, nhìn chung, đã đề cập đến các tác động trực tiếp của BĐKH đối với những người bị ảnh hưởng, đặc biệt là các nhóm dễ bị tổn thương. Tuy nhiên, nỗ lực để ứng phó với những tác động dài hạn của BĐKH đến phúc lợi của người dân vẫn còn khiêm tốn.

Để ứng phó với thiên tai và thích ứng với BĐKH, các hộ nghèo và các nhóm yếu thế khác thường phụ thuộc nhiều vào sự hỗ trợ của cộng đồng, chính quyền địa phương, các tổ chức đoàn thể và các tổ chức xã hội. Các tổ chức này đã và đang đóng vai trò tích cực trong việc đề xuất xem xét vấn đề bất bình đẳng xã hội trong các tác động tới giảm nghèo và biện pháp ứng phó với BĐKH.

Trong nghiên cứu này, tác động không đồng đều của BĐKH và thiên tai tới các lĩnh vực đời sống-sức khỏe và lĩnh vực giáo dục là hai khía cạnh được đề cập tương đối đầy đủ so với các nghiên cứu ở thời điểm hiện tại.

Báo cáo cũng đưa ra số liệu cụ thể, xét về đời sống và sức khỏe, tăng thêm một ngày thời tiết lạnh cực đoan trong năm ước tính làm tăng khả năng bị ốm của hơn 4.000 trẻ em ở các hộ gia đình nghèo và gần 25.000 trẻ em ở các hộ gia đình với chủ hộ có trình độ học vấn từ THCS trở xuống. Người dân có xu hướng hạn chế mức độ tiếp xúc với thời tiết cực đoan để tránh tác động tiêu cực đến sức khỏe. Tuy nhiên, biện pháp này không áp dụng được với tất cả mọi người, vì một số người nghèo và người lao động ngoài trời vẫn phải làm việc kể cả trong điều kiện thời tiết xấu.

Trong các trường hợp đau ốm do thay đổi thời tiết, người dân địa phương thường tìm đến các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu tại các trạm y tế xã. Vì vậy, việc đầu tư vào các dịch vụ y tế cấp cơ sở sẽ mang lại nhiều lợi ích to lớn cho những người sống ở vùng sâu, vùng xa này.

Về khía cạnh giáo dục, ước tính cho thấy khi tăng thêm một ngày lạnh cực đoan trong năm có thể làm giảm khả năng đi học của 1.175 trẻ em thuộc các hộ nghèo và 14.620 trẻ em ở khu vực nông thôn. Trong khi đó, báo cáo cho thấy tác động không rõ rệt của thời tiết lạnh cực đoan tới khả năng đi học với nhóm không nghèo và sống ở thành thị.

Từ góc độ ứng phó, báo cáo chỉ ra rằng, cần phổ cập cho mọi người về ảnh hưởng của BĐKH, đồng thời trang bị cho người dân kiến thức, kỹ năng, và thái độ cần thiết để ứng phó với khủng hoảng khí hậu. Tuy nhiên, các nhóm yếu thế (người nghèo, người dân tộc thiểu số, người dân sinh sống ở nông thôn hoặc vùng sâu vùng xa) với khả năng tiếp cận giáo dục vốn đã hạn chế hơn bình thường sẽ gặp rào cản trong việc nhận ra và tận dụng tiềm năng của giáo dục trong thích ứng với BĐKH.