Gỡ vướng trong tranh chấp, xung đột về bảo vệ môi trường

Dân bức xúc trước tình trạng xả thải của các KCN

25/10/2011 15:22

Tranh chấp, xung đột trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở Việt Nam đang nổi lên như một hiện tượng bức bách của đời sống xã hội. Tại Việt Nam, chất lượng môi trường đang có những biến đổi theo chiều hướng bất lợi đối với cuộc sống của con người, bên cạnh những vấn nạn ô nhiễm môi trường, suy giảm tầng ôzôn, cạn kiệt các nguồn tài nguyên và đa dạng sinh học... là sự xuất hiện ngày càng nhiều xung đột, tranh chấp về môi trường, điển hình nhất là các vụ tranh chấp đòi bồi thường thiệt hại về người và tài sản do hành vi làm ô nhiễm môi trường gây nên. Trong nhiều cách thức, biện pháp khác nhau được đưa ra nhằm ngăn chặn, hạn chế tình trạng này, thì các biện pháp pháp lý với nội dung chính là quy định quyền đòi bồi thường thiệt hại gây nên do làm ô nhiễm, suy thoái môi trường đang được Nhà nước đặc biệt quan tâm.

Ở nhiều địa phương, tranh chấp môi trường tập trung chủ yếu ở việc đòi bồi thường thiệt hại đối với cây trồng, vật nuôi do ô nhiễm nguồn nước, trong đó người gây hại thường là các doanh nghiệp, các cơ sở sản xuất trực tiếp xả nước thải không qua xử lý ra môi trường, còn người bị hại là các tổ chức, cá nhân, cộng đồng dân cư sống trong khu vực bị ô nhiễm. Các phương án giải quyết loại vụ việc này thường là các bên thông qua chính quyền địa phương để thỏa thuận một mức bồi thường tượng trưng hoặc chuyển hóa thành một khoản tiền có tên gọi là tiền "hỗ trợ cải tạo môi trường". Một số vụ khiếu kiện điển hình như tại Công ty Dệt nhuộm Thế Hòa (Đồng Nai) xử lý nước thải chưa đạt tiêu chuẩn quy định, Công ty phải đền bù cho dân 287 triệu đồng; Công ty Mía đường La Ngà (Đồng Nai) xử lý nước thải chưa đạt tiêu chuẩn quy định, nhưng vẫn thải ra khu vực nuôi cá bè của dân, dẫn đến tình trạng cá chết hàng loạt, công ty phải hỗ trợ cho dân hơn 186 triệu đồng; Nhà máy Cao su Xà Bang (thuộc Công ty Cao su Bà Rịa) (Bà Rịa - Vũng Tàu) gây ô nhiễm môi trường kéo dài trong nhiều năm. Nhà máy đã chủ động đàm phán và thỏa thuận với các hộ dân bị hại, đồng ý tiến hành bước đầu việc bồi thường thiệt hại cho dân với tổng giá trị gần 500 triệu đồng…

Nhìn nhận thực tế từ các vụ việc cho thấy, vướng mắc mà chính các bên đương sự cũng như các cơ quan có thẩm quyền phải đối mặt khi xử lý các vụ kiện đòi bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường gây nên một phần bắt nguồn từ đặc thù của các mâu thuẫn, xung đột trong lĩnh vực môi trường, nhưng lí do chính cần kể đến là sự thiếu vắng các quy định của pháp luật về vấn đề này. Hiện mới có các quy định chung về trách nhiệm của người làm ô nhiễm môi trường gây thiệt hại, các quy định mang tính nguyên tắc về quyền đòi bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực môi trường. Cũng đã có một số quy định về thủ tục tố tụng để giải quyết các vụ kiện dân sự đòi bồi thường thiệt hại nói chung nhưng hiện vẫn còn có nhiều tranh cãi do chúng chưa thực sự phù hợp với các yêu cầu riêng của việc giải quyết đòi bồi thường thiệt hại trong lĩnh vực môi trường. Mặt khác, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi gây thiệt hại xảy ra trong lĩnh vực môi trường khó xác định chính xác do các thiệt hại không xảy ra tức thời mà xảy ra từ từ trong khoảng thời gian khá dài. Theo các chuyên gia về Luật, để chứng minh mối quan hệ nhân quả giữa hành vi tác động xấu đến môi trường và những thiệt hại xảy ra thường phải thông qua các bước : Xác định mối quan hệ giữa hành vi vi phạm pháp luật môi trường với tình trạng ô nhiễm, suy thoái của môi trường và xác định mối quan hệ giữa ô nhiễm, suy thoái môi trường với những thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, tài sản của cá nhân, tổ chức.

Bồi thường thiệt hại do ô nhiễm, suy thoái môi trường được pháp luật Việt Nam quy định lần đầu tiên trong Luật Bảo vệ môi trường năm 1993, nhưng phải đến khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 được ban hành, vấn đề này mới được đề cập rõ ràng hơn bằng 5 điều quy định về: Thiệt hại do ô nhiễm suy thoái môi trường; xác định thiệt hại do ô nhiễm, suy thoái môi trường; giám định thiệt hại do suy giảm chức năng, tính hữu ích của môi trường; giải quyết bồi thường thiệt hại về môi trường; bảo hiểm trách nhiệm đòi bồi thường thiệt hại về môi trường. Các quy định này đã thể hiện bước tiến đáng kể trong quá trình "hiện thực hóa" nguyên tắc "người gây ô nhiễm phải trả tiền" đã được áp dụng rộng rãi trên thế giới.

Hiện tại, Luật Bảo vệ môi trường 2005 cũng đã có các quy định về giám định thiệt hại do suy giảm chức năng, tính hữu ích của môi trường, theo đó "Căn cứ giám định thiệt hại là hồ sơ đòi bồi thường thiệt hại, các thông tin, số liệu, chứng cứ và các căn cứ khác liên quan đến bồi thường thiệt hại và đối tượng gây thiệt hại". Quy định này được xem là sẽ hỗ trợ tích cực cho việc thực hiện các quyền đòi bồi thường thiệt hại do ô nhiễm môi trường gây nên.

X.Hợp