Hai chủ nhân Giải Đặc biệt VinFuture chia sẻ câu chuyện dành cả đời cho lúa gạo

Tối 20/12, Giải đặc biệt VinFuture 2023 dành cho nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển đã được trao cho GS Gurdev Singh Khush (người Mỹ gốc Ấn Độ) và GS. Võ Tòng Xuân (người Việt Nam) với những đóng góp quan trọng trong việc phát minh và phổ biến nhiều giống lúa năng suất cao, kháng bệnh tốt, góp phần bảo đảm an ninh lương thực toàn cầu.

Ngay sau đêm công bố giải thưởng, các chủ nhân Giải thưởng VinFuture 2023 đã buổi giao lưu truyền cảm hứng đặc biệt tới công chúng tại Đại học VinUni và chia sẻ với báo chí. Tại đây, GS Gurdev Singh Khush và GS Võ Tòng Xuân đã chia sẻ câu chuyện dành cả đời mình cho lúa gạo và những thách thức hiện nay của ngành này.

GS Gurdev Singh Khush được mệnh danh là "phù thuỷ cây lúa" với nghiên cứu hàng loạt hàng dòng IR (như IR36, IR64) cho năng suất cao và kháng sâu bệnh, giúp phần giải quyết các thách thức thực tế nguy cơ xảy ra nạn đói ở châu Á.

Là một trong những người tiên phong trong việc tạo ra nhiều giống lúa kháng sâu bệnh, thời gian sinh trưởng ngắn và cho năng suất cao, GS.Gurdev Singh Khush cho biết, ông đến Việt Nam từ năm 1969 và có thời gian khá thường xuyên làm việc với các nhà khoa học về lúa gạo ở Việt Nam, đặc biệt là GS. Võ Tòng Xuân .

GS. Gurdev Singh Khush chia sẻ, ông sinh ra trong một gia đình làm nông nghiệp. Thập niên 60, 70 của thế kỷ trước, nhiều nơi thiếu đói, đặc biệt là châu Á. Ở Ấn Độ, mỗi năm phải nhập 10 triệu tấn ngũ cốc để cung cấp lương thực cho người dân.

"Động lực nghiên cứu của tôi là làm thế nào để tạo ra giống lúa cho năng suất cao hơn, sao cho nhà nào cũng có gạo ăn", GS. Gurdev Singh Khush bày tỏ

Muốn tạo ra năng suất cao hơn phải thay đổi các giống cây trồng, giảm thời gian trồng và thu hoạch, giảm chiều cao của cây. Trước đây, cây cao 1,5m nhưng sau chỉ cao 20-30cm; trước thời gian cây sinh trưởng từ hạt phải 3 tháng nhưng sau chỉ 2 tháng...

Nhờ thế, thay vì trồng 1 vụ, nhà nông trồng được 2-3 vụ thông qua rút ngắn thời gian sinh trưởng, tăng mùa vụ khai thác, tăng 30% năng suất, tăng cơ hội sản xuất lúa gạo toàn cầu. Điều này giúp các nước không còn sợ nạn đói và có thể tự cung tự cấp lương thực. Ấn Độ từ chỗ phải nhập 10 triệu tấn lương thực/năm, nay đã tự bảo đảm lương thực cho toàn dân, từ đó đóng góp cho cách mạng xanh.

Theo GS Gurdev Singh Khush, còn nhiều thách thức trong lai tạo giống lúa. Hiện, biến đổi khí hậu đã ảnh hưởng năng suất, có thể làm giảm năng suất 10% nên rất cần các giống lúa thích nghi điều kiện khí hậu tốt hơn, ít bị tác động bởi ngập nước, chịu hạn, ngập mặn, hấp thụ được nhiều vitamin. Một thách thức khác là khi con người ăn nhiều cơm, gạo dẫn tới nguy cơ tiểu đường thì làm sao giảm khả năng hấp thụ các chất dẫn tới tiểu đường... Đó là nhiệm vụ của các nhà khoa học.

Năng lực nghiên cứu lúa gạo ở Việt Nam rất tốt 

Chia sẻ về cảm xúc khi giành giải Đặc biệt VinFuture 2023 dành cho "Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển", GS Gurdev Singh Khush cảm thấy rất hạnh phúc và biết ơn, bởi ông đã dành 40 năm để làm việc với các nhà khoa học và những nhà lãnh đạo của Việt Nam trong lĩnh vực phát triển lúa gạo.

GS. Gurdev Singh Khush cũng khẳng định, năng lực nghiên cứu lúa gạo ở Việt Nam rất tốt với nhiều lý do.

"Thứ nhất, đội ngũ nhà khoa học được đào tạo bài bản về nhân giống, về trồng trọt. Thứ hai, ở Việt Nam cũng có hệ thống có thí nghiệm trọng điểm về nghiên cứu lúa gạo. Thứ ba, Chính phủ Việt Nam là Chính phủ kiến tạo, khích lệ hoạt động này. Như vậy Việt Nam có đủ cả 3 điều kiện là nhà khoa học, cơ sở vật chất - phòng thí nghiệm và chính sách của nhà nước. Điều đó được phản ánh trong thực tế.

Thực tế, từ những năm 70, 80 của thế kỷ trước thì Việt Nam là nước nhập khẩu lương thực, thiếu đói. Đến bây giờ Việt Nam là quốc gia xuất khẩu gạo lớn thứ hai trên thế giới chỉ sau Ấn Độ.

"Đó là sự ghi nhận công sức của các nhà khoa học của Việt Nam cũng như là chính sách của Chính phủ trong lĩnh vực này cũng như sự phát triển của khoa học, công nghệ trong lĩnh vực nhân giống lúa", GS. Gurdev Singh Khush cho biết.

Đứng trước dự báo về ảnh hưởng của biến đổi khí hậu là trong thời gian tới khi diện tích đất liền có thể bị thu hẹp, GS. Gurdev Singh Khush nhấn mạnh, cần có sự nghiên cứu và phát triển các công nghệ hiện đại "như công nghệ trồng trọt mới, công nghệ phân bón mới, công nghệ sản xuất mới về lúa gạo sao cho vẫn tăng được năng suất nhưng mà không làm tăng phát thải và không làm nghiêm trọng hơn biến đổi khí hậu".

"Để làm chậm hoặc giảm tác động của biến đổi khí hậu thì có rất nhiều cách, chẳng hạn như một trong những phương thức chúng ta phát triển ra những giống lúa có sản lượng cao hơn, năng suất cao hơn, khi mà sản lượng cao hơn, năng suất cao hơn thì mình không nhất thiết phải trồng một diện tích lớn mới đủ sản lượng cần thiết mà chỉ cần trồng ở diện tích nhỏ thôi.

Thứ hai sử dụng những công nghệ hiện đại sao cho vẫn sản xuất được lúa gạo, nhưng giảm tác động về biến đổi khí hậu. Đây là những cách giúp chúng ta có thể thích ứng với biến đổi khí hậu và đảm bảo đủ lương thực cho các thế hệ tương lai trong 30, 40, 50 năm nữa", GS. Gurdev Singh Khush cho biết.

Là nhà khoa học Việt Nam đầu tiên nhận Giải thưởng VinFuture, GS.Võ Tòng Xuân tâm sự, ông yêu nghề nông từ nhỏ. Thấy cuộc đời người nông dân rất cực khổ do thiếu lương thực nên ông muốn học thật tốt để có thể làm được gì cho chính quê hương mình. Không chỉ tìm giống lúa thích ứng với biến đổi khí hậu Việt Nam, giúp giảm chi phí sản xuất, gia tăng sản lượng, hạn chế việc sử dụng thuốc trừ sâu, mà còn lan tỏa thành công cho nhiều nước trên thế giới, góp phần củng cố an ninh lương thực.

"Hiện giờ, thế hệ lúa mới giúp Việt Nam có đủ chất lượng lúa gạo. Việt Nam đã có giống lúa ngắn ngày, năng suất cao, ngon cơm và thơm nhưng đang tiến tới mức cao hơn để tăng năng suất bằng cách đưa loại gen trồng bông lúa lớn hơn. Các nhà lai giống lúa đang cố gắng tìm gene cho năng suất cao. Diện tích đất không nở ra, nên mình phải tìm giống cây lương thực có năng suất cao hơn trên mỗi diện tích đang có", GS Võ Tòng Xuân nói.

Theo GS. Võ Tòng Xuân, mỗi nhà khoa học cần phải tìm hiểu các vấn đề khó khăn của xã hội mình, cùng với đó là hướng giải quyết.

"Tôi hay nói với sinh viên của mình rằng không có gì bằng việc học, học thật chứ không học giả. Học thật rồi mới thấy rõ vấn đề, phân tích, mổ xẻ nó để thấy cái gì cần phải giải quyết. Nhờ khoa học, mình mới tìm ra hướng nghiên cứu, đặt ra giả thiết, từ đó tìm ra giải pháp. Sau đó, ứng dụng vào những nơi gặp khó khăn, để xem những giải pháp này có hiệu quả hay không.

Với trường hợp của tôi, tôi muốn làm sao để người nông dân Việt Nam giàu hơn. Đi nước này nước kia, tôi thấy sao người nông dân người ta giàu quá vậy mà nông dân nước mình tại sao lại nghèo thế. Cần làm sao để người nông dân trồng lúa Việt Nam có thu nhập cao lên. Từ đó, tôi xác định mục tiêu để học, nghiên cứu nhằm giải quyết vấn đề", GS. Võ Tòng Xuân bày tỏ.

Hai vị giáo sư đều có chung mục đích là dành một phần số tiền thưởng trị giá 500.000 USD để góp phần phát triển tương lai của ngành khoa học lúa gạo, như phát triển những giống lúa mới, những giống lúa tiềm năng trong tương lai, phù hợp hơn với môi trường và biến đổi khí hậu; hỗ trợ cho chương trình đào tạo phát triển năng lực về nông nghiệp cũng như về khoa học lúa gạo.

"Giải thưởng VinFuture hướng đến sự phát triển của nhân loại, tương lai của nhân loại thế nên chúng tôi rất muốn dùng số tiền này để phát triển tương lai của ngành khoa học lúa gạo nói chung", GS.Gurdev Singh Khush nói.

Hoàng Giang