Làng rắn Lệ Mật "bẻ lái" thành công

Làng cổ Lệ Mật (nay là cụm dân cư Lệ Mật, phường Việt Hưng, quận Long Biên) từ lâu đã được đánh một dấu son trên những cuốn sách hướng dẫn du lịch của Việt Nam. Dưới thời Lý, ông Hoàng Quý Công người làng Lệ Mật có công vớt xác công chúa con vua Lý. Sau đó, Hoàng Quý Công được vua Lý cho đem con em sang khai phá vùng đất phía Tây thành Thăng Long, thành lập những làng mới, tức các phường Ngọc Hà, Hữu Tiệp, Giảng Võ... bây giờ. Ông Hoàng Quý Công vốn nghề chài lưới, nghề bắt rắn, ngâm rượu rắn ở làng Lệ Mật được xem là có từ thời bấy giờ.

Những năm 1990, Lệ Mật chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ khi nhiều gia đình phát huy nghề cổ truyền bắt rắn, ngâm rượu rắn và đặc biệt là chế biến đặc sản rắn. Thưởng thức đặc sản rắn ở Lệ Mật thành một trào lưu, làng nghề thay da đổi thịt, nhiều ông chủ ở Lệ Mật trở thành những đại gia giàu có. Tuy nhiên, khi vấn đề bảo vệ môi trường được quan tâm, làng rắn Lệ Mật gặp nhiều khó khăn. Nhiều loại rắn được coi là đặc sản lại nằm trong nhóm những động vật hoang dã cần được bảo vệ. Việc bắt rắn trong tự nhiên không còn phù hợp.

Để bảo tồn một nét văn hóa truyền thống, đồng thời, đảm bảo sự phát triển kinh tế - xã hội của làng nghề Lệ Mật, từ năm 2008, UBND quận Long Biên đã chỉ đạo xây dựng "Đề án phát triển làng nghề truyền thống gắn với du lịch - ẩm thực tại cụm dân cư Lệ Mật". Theo ông Nguyễn Danh Vĩnh, Chủ tịch UBND phường Việt Hưng, Lệ Mật có truyền thống bắt rắn, nhưng nuôi rắn chưa phải nghề phổ biến. Trong những năm 1960, đã có trại nuôi rắn trên địa bàn phường Việt Hưng. Tuy nhiên, do hoạt động theo mô hình hợp tác xã cũ không hiệu quả nên trại rắn đã giải thể. Sau này, khi đặc sản rắn phát triển, có một số hộ gia đình nuôi rắn, nhưng chỉ ở quy mô nhỏ lẻ. Trọng tâm của đề án là khôi phục nghề nuôi rắn, đầu tư cơ sở hạ tầng để phát triển các dịch vụ, du lịch từ sản phẩm rắn. Để đáp ứng được yêu cầu này, bên cạnh một số hộ nuôi rắn nhỏ, Lệ Mật phát triển một số cơ sở nuôi rắn tập trung với quy mô lớn. Rắn tại đây được nuôi, cho giao phối, sinh sản theo quy trình khoa học và có sự kiểm soát.

Khách tham quan các sản phẩm từ nghề nuôi rắn ở Lệ Mật

Khác với nghề nuôi rắn ở Vĩnh Sơn (huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc), Lệ Mật phát triển nuôi và các loại hình dịch vụ tại chỗ. Sau 3 năm triển khai đề án, Lệ Mật đã phát triển được 2 mô hình nuôi rắn tập trung, khoảng 100 hộ gia đình nuôi quy mô nhỏ. Cùng với nuôi rắn là sự phát triển của 16 nhà hàng ẩm thực chế biến đặc sản từ rắn. Nghề nuôi rắn, chế biến đặc sản từ rắn thu hút khoảng 400 lao động. Nhờ đó, tháng 1/2011, UBND TP Hà Nội đã có Quyết định 555/QĐ-UBND công nhận Lệ Mật là Làng nghề nuôi rắn truyền thống. Đúng vào dịp hội làng truyền thống vừa qua (22/3 âm lịch), làng rắn Lệ Mật đã vinh dự tổ chức lễ đón bằng công nhận làng nghề.

Song song với phát triển làng nghề, quận Long Biên đã đầu tư hoàn thiện cơ sở hạ tầng của cả khu vực. Các con phố đi đến Lệ Mật như: Việt Hưng, Hoa Lâm, Lệ Mật đều được nâng cấp, trải nhựa, góp phần tạo thuận lợi khi du khách đến thăm quan, thưởng thức đặc sản rắn. Mặt khác, quận Long Biên tăng cường đầu tư tôn tạo các di tích lịch sử trên địa bàn phường, nhằm tạo cảnh quan, tăng sức hấp dẫn cho làng nghề. Tháng 7 này, cụm di tích đình Lệ Mật tiếp tục được khởi công tu bổ trên quy mô lớn với kinh phí lên tới trên 70 tỷ đồng. Ông Nguyễn Danh Vĩnh, Chủ tịch phường Việt Hưng cho biết, mỗi ngày Lệ Mật đón khoảng 300-400 khách đến thưởng thức đặc sản rắn, đem lại nguồn lợi nhuận đáng kể cho các hộ gia đình nuôi, kinh doanh rắn tại cụm dân cư này.

Từ chỗ gặp nhiều khó khăn, làng rắn Lệ Mật đã chuyển hướng thành công. Đây là bài học kinh nghiệm cho các làng nghề khác trên địa bàn thành phố trong bảo tồn, phát huy nghề truyền thống. Tuy nhiên, kinh doanh các sản phẩm từ rắn là một nghề nhạy cảm. Nếu thiếu kiểm soát, rất có thể các nhà hàng đặc sản vì lợi nhuận sẽ nhập nhằng giữa rắn nuôi - rắn bắt, hoặc kinh doanh các loại rắn bị cấm, vi phạm các quy định pháp luật về bảo vệ môi trường. Để giữ gìn và phát triển làng nghề nuôi rắn Lệ Mật một cách bền vững, vẫn cần có sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan chức năng.