Nâng cao chất lượng tư vấn, phản biện và giám định xã hội trong bối cảnh mới

Ngày 18/12, tại Hà Nội, Đoàn Chủ tịch Hội đồng Trung ương Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) tổ chức Hội thảo "Đánh giá kết quả hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội năm 2025 của Liên hiệp Hội Việt Nam và các Hội thành viên".

Phát biểu khai mạc, ông Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam cho biết, trong bối cảnh thực hiện chủ trương tinh gọn bộ máy, hệ thống Liên hiệp Hội và các Hội thành viên đã chủ động đổi mới tổ chức, phương thức hoạt động, phát huy tinh thần trách nhiệm cao trước Đảng và Nhà nước. Đội ngũ trí thức cả nước đã tích cực tham gia tư vấn, phản biện và giám định xã hội, đạt nhiều kết quả quan trọng, nổi bật là đóng góp ý kiến cho Văn kiện Đại hội XIV của Đảng, sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 2013 và nhiều dự án luật lớn có lần đầu như là Luật Trí tuệ nhân tạo, Luật Khoa học Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, Luật Xây dựng sửa đổi, Luật Đường sắt …

Qua đó đã thể hiện rõ vai trò của trí thức doanh nghiệp, các Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam đã trở thành cầu nối quan trọng giữa đội ngũ trí thức, nhà khoa học với Đảng, Nhà nước và Quốc Hội.

Ông Phan Xuân Dũng cũng cho biết thêm, hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội vẫn còn gặp không ít khó khăn, vướng mắc về cơ chế, chính sách, quy trình tổ chức và điều kiện bảo đảm. Hội thảo là dịp để đánh giá toàn diện kết quả đạt được, chỉ ra những tồn tại, hạn chế, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động trong thời gian tới, nhất là phục vụ chuẩn bị và triển khai các Nghị quyết Đại hội XIV của Đảng và Đại hội Liên hiệp Hội lần thứ IX.

Trong năm 2025, Liên hiệp Hội Việt Nam đã chủ trì hoặc phối hợp với các Hội thành viên và các tổ chức khoa học và công nghệ thực hiện 56 nhiệm vụ tư vấn, phản biện và giám định xã hội, gồm 12 đề tài, 26 hội thảo và 18 nhiệm vụ đột xuất, cấp bách. Nội dung tư vấn, phản biện tập trung vào các văn kiện của Đảng, văn bản quy phạm pháp luật và các đề án theo yêu cầu của cơ quan Trung ương; đồng thời tổ chức lấy ý kiến đội ngũ trí thức gửi tới Kỳ họp thứ 9 và thứ 10, Quốc hội khóa XV.

Hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội tiếp tục nhận được sự quan tâm, đánh giá cao của các cơ quan Trung ương và địa phương. Nhiều ý kiến của Liên hiệp Hội Việt Nam và các Hội thành viên đã được tiếp thu, góp phần hoàn thiện các đề án, dự án luật, bảo đảm tính khoa học, tính thực tiễn và tính khả thi khi triển khai.

Đẩy mạnh đổi mới phương thức tư vấn, phản biện trong kỷ nguyên số

Bên cạnh những kết quả đạt được, Hội thảo cũng thẳng thắn chỉ ra những khó khăn, vướng mắc còn tồn tại, nhất là sự chưa đồng bộ của một số quy định liên quan đến tư vấn, phản biện và giám định xã hội; những tác động từ việc sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính và tổ chức bộ máy ở địa phương; cùng với đó là những bất cập về cơ chế tài chính, định mức chi chưa tương xứng với công sức, trí tuệ đóng góp của đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học.

Từ thực tiễn đó, Hội thảo đã thống nhất nhiều kiến nghị, đề xuất nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội trong thời gian tới. Trong đó nhấn mạnh việc sớm kiến nghị sửa đổi, bổ sung Quyết định số 14/2014/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ cho phù hợp với các quy định mới; tiếp tục đề xuất hoàn thiện cơ chế tài chính, sửa đổi Thông tư số 11/TT-BTC nhằm nâng cao chế độ đãi ngộ đối với chuyên gia tham gia tư vấn, phản biện.

Đồng thời, Liên hiệp Hội Việt Nam cần nghiên cứu đổi mới cơ chế quản lý, hoàn thiện quy chế hoạt động, tăng cường xây dựng và chia sẻ cơ sở dữ liệu chuyên gia; đẩy mạnh tập huấn, trao đổi kinh nghiệm, nâng cao năng lực chuyên môn cho các hội thành viên và Liên hiệp Hội địa phương.

Trong bối cảnh Nghị quyết 57 xác định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực phát triển, hoạt động tư vấn, phản biện cần được hiện đại hóa để đáp ứng yêu cầu mới. Trong kỷ nguyên số và trí tuệ nhân tạo, vai trò người phản biện chuyển từ dựa chủ yếu vào kinh nghiệm sang kết hợp hài hòa giữa kinh nghiệm con người với phân tích dữ liệu và AI, đòi hỏi năng lực phương pháp luận, tư duy phê phán và trách nhiệm học thuật – xã hội cao hơn.

Người phản biện cần biết chuyển hóa kinh nghiệm thành câu hỏi và tiêu chí phản biện; sử dụng AI như công cụ hỗ trợ, kiểm chứng phán đoán chuyên môn, tránh lệ thuộc máy móc hoặc tuyệt đối hóa kinh nghiệm; đồng thời có khả năng đánh giá phê phán chính công nghệ và AI được sử dụng. Yêu cầu về đạo đức, minh bạch, bảo vệ dữ liệu và nguyên tắc con người trong vòng lặp được đặt lên hàng đầu.

Qua đó, người phản biện không chỉ là chuyên gia độc lập mà còn là tác nhân thúc đẩy đổi mới quản trị, góp phần nâng cao chất lượng tư vấn, phản biện, bảo đảm các quyết sách dựa trên bằng chứng, có tính nhân văn và hướng tới phát triển bền vững.

Ngọc Hân