Xây nhà ở xã hội: Xây thể chế, xây tương lai

Cuộc họp không kiểm điểm tiến độ, mà còn là tuyên ngôn chính trị về tầm nhìn phát triển bao trùm của Chính phủ: không để ai bị bỏ lại phía sau trên hành trình an cư – lập nghiệp – phát triển. Trong tư duy của Thủ tướng, nhà ở xã hội (NOXH) không còn là chính sách phúc lợi đơn thuần, mà là một đòn bẩy kinh tế vĩ mô, vi mô và thể chế mạnh mẽ, nếu được thiết kế đúng và vận hành thông minh.

Nhà ở xã hội – "bộ giảm chấn" của nền kinh tế

Thủ tướng nhiều lần nhấn mạnh: NOXH "thể hiện đặc trưng, bản chất tốt đẹp của chế độ… khó mấy cũng phải làm". Quả thật, NOXH là một trong những hàng hóa công có hiệu ứng lan tỏa lớn nhất: mỗi đồng đầu tư vào nhà ở kéo theo 1,5–2 đồng GDP lan tỏa, thúc đẩy các ngành thép, xi măng, vật liệu, thiết bị, lao động và tài chính cùng vận hành.

Khi thị trường bất động sản thương mại trầm lắng, các dự án NOXH trở thành "cỗ máy ổn định chu kỳ", giữ nhịp việc làm và tổng cầu nội địa. Ở tầm vĩ mô, phát triển NOXH là một công cụ điều tiết kinh tế linh hoạt, tương tự như đầu tư hạ tầng – nhưng mang thêm ý nghĩa xã hội sâu sắc.

Không dừng lại ở đó, NOXH còn giúp hạ chi phí sinh hoạt và tăng sức mua. Nhà ở hiện chiếm 25–40% chi tiêu của hộ gia đình đô thị; khi chi phí này giảm, người dân có thêm dư địa tiêu dùng, tiết kiệm và đầu tư – chính là động cơ tăng trưởng bền vững của cầu nội địa.

Đặc biệt, việc duy trì mặt bằng giá thuê nhà hợp lý cũng giúp kiềm chế lạm phát – bởi giá nhà ở là thành tố quan trọng trong rổ hàng hóa khi tính CPI. Nói cách khác, chính sách NOXH là một chính sách kinh tế vĩ mô ngầm định, góp phần ổn định kinh tế trong khi vẫn củng cố phúc lợi xã hội.

Nền hạ tầng mềm của tăng trưởng năng suất

Trong mô hình tăng trưởng mới mà Đảng, Nhà nước và Chính phủ định hình, năng suất lao động và chất lượng nhân lực là trục trung tâm. Muốn nâng năng suất, không thể chỉ đầu tư vào máy móc, mà phải đầu tư vào chất lượng lao động, trong đó có điều kiện sống và làm việc của người lao động.

Nhiều khu công nghiệp lớn ở Việt Nam hiện đối mặt với thực tế: công nhân di cư từ xa, sống tạm bợ, tốn hàng giờ đi lại mỗi ngày. Đó là chi phí năng lượng xã hội khổng lồ, làm giảm hiệu quả và niềm tin của người lao động. Khi có một hệ thống NOXH được quy hoạch gắn với việc làm, người công nhân có thể ở gần nhà máy, người giáo viên, y tá, công an cơ sở có thể an cư gần nơi công tác. Chi phí đi lại, sinh hoạt giảm, năng suất tăng, tỷ lệ nghỉ việc giảm – đó là lợi ích kép cho cả người dân và doanh nghiệp.

Một hệ thống NOXH vận hành tốt cũng là điều kiện tiên quyết để thu hút FDI chất lượng cao. Các tập đoàn toàn cầu ngày nay đánh giá năng lực cạnh tranh của địa phương không chỉ bằng thuế suất, mà bằng "chất lượng sống của người lao động". Singapore, Malaysia, hay Hàn Quốc đều đã dùng chính sách nhà ở để giữ chân các nhà đầu tư công nghệ cao.

Với Việt Nam, NOXH chính là hạ tầng mềm của năng suất, là yếu tố then chốt để nền kinh tế bước sang giai đoạn phát triển dựa trên đổi mới sáng tạo và nguồn nhân lực chất lượng cao.

Cỗ máy tái phân phối thu nhập công bằng và hiệu quả

Trong một nền kinh tế thị trường, nếu để giá nhà vượt quá xa thu nhập, bất bình đẳng tài sản sẽ ngày càng phình to. Bởi nhà ở không chỉ là nơi trú ngụ, mà là tài sản tích lũy chủ yếu của hộ gia đình.

Thủ tướng đã nhìn thấy rõ nguy cơ đó. Chính vì vậy, ông coi phát triển NOXH là một công cụ tái phân phối thu nhập bằng thể chế, chứ không phải bằng trợ cấp. Khi Nhà nước thu hồi giá trị gia tăng từ đất, quy hoạch, và đầu tư hạ tầng để chuyển phần giá trị đó trở lại cho người dân dưới dạng nhà ở, sự công bằng được thiết lập ngay trong cấu trúc chính sách.

NOXH còn giúp củng cố tầng lớp trung lưu trẻ, những người đang tạo nên sức sống của đô thị và năng động của nền kinh tế. Một xã hội chỉ thật sự bền vững khi người lao động có thể mua được nhà, yên tâm lập gia đình, nuôi dạy con cái, và gắn bó lâu dài với cộng đồng.

Nói như Thủ tướng: "Đầu tư cho nhà ở xã hội là đầu tư cho sự phát triển của xã hội, của đất nước". Nhà ở xã hội vì thế là đòn bẩy công bằng, là phép thử năng lực quản trị và sự nhân văn của Nhà nước.

Xây nhà - xây thể chế

Để có NOXH hiệu quả, không thể chỉ xây thêm vài khu nhà, mà phải cải cách cả hệ thống thể chế phát triển đô thị. Chính Thủ tướng đã khẳng định: "Nhà ở xã hội không phải nằm ở nơi 'khỉ ho cò gáy', 'đất đầu thừa đuôi thẹo' mà phải đầy đủ hạ tầng giao thông, điện, nước, viễn thông, xã hội…"

Điều đó có nghĩa: mỗi dự án NOXH cần gắn với hệ thống giao thông công cộng, với khu công nghiệp, trường học, bệnh viện, công viên. Mô hình TOD – phát triển định hướng giao thông trở thành phương thức tổ chức không gian mới của đô thị hiện đại.

Đồng thời, NOXH cũng là phòng thí nghiệm thể chế cho phát triển xanh. Đây là nơi có thể áp dụng các công nghệ vật liệu tuần hoàn, năng lượng mặt trời, tiết kiệm nước và năng lượng – từ đó hình thành thị trường công nghệ xanh nội địa, phục vụ mục tiêu Net Zero vào năm 2050.

Một điểm đột phá trong tầm nhìn của Thủ tướng là tái cấu trúc nguồn lực đất đai. Khi Nhà nước thu hồi giá trị tăng thêm của đất để tái đầu tư cho NOXH, đất đai không còn là công cụ đầu cơ, mà trở thành tài sản công bằng của toàn xã hội.

Nói cách khác, qua chính sách NOXH, Việt Nam đang cải cách cả mô hình phát triển đô thị – chuyển từ đô thị thương mại sang đô thị phục vụ con người.

Nền tảng của tăng trưởng bao trùm và năng lực cạnh tranh quốc gia

Nhà ở xã hội không chỉ giúp người dân an cư, mà còn tạo nên năng lực cạnh tranh của cả nền kinh tế. Trong báo cáo World Competitiveness Yearbook của IMD, "khả năng chi trả nhà ở và chất lượng sống đô thị" là chỉ số cấu thành năng lực cạnh tranh quốc gia. Một quốc gia nơi người lao động có thể sống tử tế bằng thu nhập của mình, là một quốc gia có sức sáng tạo cao và niềm tin xã hội vững bền.

Khi công nhân và người trẻ an cư, họ đầu tư nhiều hơn cho học tập, kỹ năng và tiêu dùng có chất lượng. Khi doanh nghiệp có lực lượng lao động ổn định, họ đầu tư dài hạn hơn. Khi người dân tin tưởng vào tương lai, họ sẽ đồng hành cùng Nhà nước trong hành trình phát triển.

Đó là hiệu ứng dây chuyền của tăng trưởng bao trùm – thứ tăng trưởng không để ai bị bỏ lại phía sau, cũng không đánh đổi công bằng xã hội lấy tăng trưởng ngắn hạn. Nhìn ở tầm chiến lược, NOXH chính là "hạ tầng cạnh tranh mềm" của nền kinh tế tri thức – nơi năng suất không còn chỉ đến từ máy móc, mà từ con người, cộng đồng và niềm tin.

Ba đột phá mà Chính phủ đang theo đuổi

Thủ tướng đã chỉ rõ ba hướng đột phá để biến tầm nhìn thành hiện thực:

Đột phá thể chế – hoàn thiện hành lang pháp lý về đất, vốn và quy hoạch, bảo đảm NOXH được ưu tiên như hạ tầng thiết yếu.

Đột phá trong tổ chức thực hiện – phân cấp, phân quyền rõ ràng; "địa phương quyết – địa phương làm – địa phương chịu trách nhiệm"; khuyến khích doanh nghiệp tư nhân, hiệp hội, hợp tác xã tham gia mạnh mẽ.

Đột phá về huy động nguồn lực xã hội – khuyến khích mô hình PPP, trái phiếu đô thị, quỹ tiết kiệm nhà ở, quỹ tín dụng dài hạn; đồng thời áp dụng chỉ tiêu NOXH bắt buộc trong quy hoạch đô thị mới.

Chính phủ sẽ chuyển NOXH từ một chính sách rải rác thành một chương trình phát triển quy mô quốc gia, được điều hành bằng dữ liệu số, minh bạch hóa quy trình, loại bỏ trục lợi, bảo đảm người cần thực sự được hưởng.

Những gì Đảng và Nhà nước ta đang thúc đẩy chính là xây nhà để xây thể chế, xây nhà để nuôi hy vọng.

Xây nhà – xây tương lai

Nhà ở xã hội là chính sách kinh tế vĩ mô ngầm định, chứ không chỉ là phúc lợi. Nó tạo việc làm hôm nay, củng cố năng suất ngày mai, và gìn giữ ổn định xã hội cho tương lai.

Khi mỗi người dân có một mái nhà tử tế để an cư, đất nước sẽ có một nền tảng vững chắc để phát triển. Đó là tầm nhìn của Đảng và Nhà nước ta – một tầm nhìn nhân văn, thực tiễn và khai sáng: Phát triển nhà ở xã hội không chỉ là xây nhà, mà là xây tương lai của đất nước.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng