Các nhà khoa học: Không thể đổ lỗi cho thủy điện

Các nhà khoa học tọa đàm - Ảnh: Chinhphu.vn

Tại tọa đàm "Lũ lụt tại miền Trung và Tây Nguyên và ý kiến của các nhà khoa học" do Liên hiệp các Hội Khoa học kỹ thuật Việt Nam tổ chức tại Hà Nội ngày 24/11, PGS.TS Tô Bá Trọng (công tác tại Liên hiệp Hội) cho rằng thủy điện không phải là nguyên nhân làm trầm trọng thêm đợt lũ lụt vừa qua tại miền Trung.

Không thể đổ lỗi cho thủy điện

Gần đây, khi lũ lụt xảy ra tại miền Trung có khá nhiều ý kiến tranh luận xung quanh vấn đề Thủy điện có phải là nguyên nhân chủ yếu gây ra và làm trầm trọng thêm lũ lụt tại miền Trung hay không? Tại Hội thảo này, các nhà khoa học đã có những phân tích cụ thể: Các công trình thủy điện có tác động một phần đến việc thay đổi hệ sinh thái lưu vực sông.

PGS.TS Nguyễn Đình Hòe, Trưởng ban tư vấn giám định xã hội – Hội bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường Việt Nam phân tích: “Nguyên nhân khiến miền Trung là “tâm bão”, “rốn lũ” của cả nước do đặc trưng sông ngắn, cửa sông kiểu liman (khuyết áo), thoát lũ rất kém. Đoạn trung lưu ngắn, thậm chí có sông hầu như không có trung lưu làm cho động lực nước mùa lũ không bị triệt tiêu khi nước lũ dồn về cửa sông”.

Về những thiệt hại cụ thể sau cơn bão số 9 và số 11, vai trò của thủy điện cần được nhìn nhận khách quan. Và hội thảo đã làm rõ điều này bằng những con số cụ thể.

Chẳng hạn, tỉnh Phú Yên là nơi thiệt hại nặng nhất về người sau bão số 11. Song, 3 huyện ở phía Bắc là sông Cầu, Đồng Xuân và Tuy An không phải là địa bàn hoạt động của nhà máy thủy điện sông Ba Hạ lại là 3 huyện lụt nặng nhất.

So sánh lưu lượng nước trên Sông Ba là 20.000 m³/giây và lưu lượng xả lũ là 10.000 m³/giây, có thể thấy thủy điện sông Ba Hạ đã tích nước, góp phần giảm nhẹ cơn lũ lịch sử. 

PGS.TS Phan Kỳ Nam, nguyên chủ nhiệm khoa Thuỷ điện, ĐH Thuỷ lợi Hà Nội khẳng định: “Thủy điện không làm trầm trọng thêm lũ lụt tại miền Trung, Tây Nguyên. Nó không sinh thêm nước cũng không xả nhiều hơn lượng nước mưa trong lưu vực. Thực tế, nhiều công trình thủy điện lớn đều có quy trình chống lũ”.

Tất nhiên, việc điều tiết nước cũng gặp nhiều khó khăn vì bão số 11 đã gây ra một lượng mưa lớn lịch sử, tích một lượng nước khổng lồ, trong khi quy mô của các thủy điện miền Trung chủ yếu là vừa và nhỏ, lại nằm ở địa hình cao.

Cần “nhạc trưởng” và quy chuẩn mới

Các hồ chứa cần được quản lý đồng bộ trong quy trình xả lũ - Ảnh minh họa

Tuy nhiên, các nhà khoa học dự Hội thảo cũng thống nhất rằng vẫn tồn tại một số vấn đề mà các thủy điện miền Trung cần phải khắc phục.

Theo ông Phạm Quang Tú, Viện trưởng Viện Tư vấn phát triển (CODE), các thủy điện tại đây vẫn thiếu một cơ chế phối hợp hiệu quả trong vận hành liên hồ. 

"Các hồ chứa nước tại miền Trung, Tây Nguyên cần “nhạc trưởng” để quản lý", ông Tú nhắc lại một hình ảnh so sánh xuất hiện nhiều trên báo chí thời gian gần đây.

Một bất cập khác được Hội thảo chỉ ra là khâu tái quy hoạch phát triển, sắp xếp lại dân cư để ứng phó với việc xả các hồ chứa chưa được tính toán đủ và tiến hành đồng bộ sau khi có thủy điện trên thượng nguồn.

Theo PGS.TS Tô Bá Trọng, chính quyền địa phương và người dân chưa có sự phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý thủy điện để có biện pháp sơ tán, ứng phó kịp thời khi có lũ.

Về các biện pháp có tính chất ổn định, lâu dài, các nhà khoa học đồng tình với ý kiến của GS.TS Vũ Trọng Hồng, nguyên Thứ trưởng Bộ Thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn là cần rà soát lại chiến lược phát triển kinh tế miền Trung, có tính đến yếu tố thiên tai và môi trường.

Đặc biệt, cần giữ được độ phủ của rừng và bổ sung quy chuẩn xây dựng công trình trên các dòng sông ở miền Trung.

Cũng theo GS.TS Vũ Trọng Hồng, Liên hiệp các Hội Khoa học kỹ thuật cần tổ chức một đoàn công tác để đánh giá lại các vấn đề liên quan đến khoa học kỹ thuật trong định hướng giảm nhẹ bão lụt miền Trung trong điều kiện khí hậu biến đổi.

Thu Cúc