Chuẩn hóa hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật cho ngành hàng sầu riêng

Nguyên nhân sụt giảm xuất khẩu đã được cảnh báo

Sầu riêng Việt Nam đã có thời kỳ hoàng kim, đặc biệt từ khi được cấp phép xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc vào năm 2022. Với vai trò thị trường then chốt, Trung Quốc không chỉ thúc đẩy kim ngạch xuất khẩu mà còn mang lại giá trị gia tăng gấp hơn hai lần so với tiêu thụ nội địa. Tuy nhiên, những tháng đầu năm 2025 ghi nhận xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc chỉ đạt khoảng 20% kế hoạch đề ra, tương đương kim ngạch khoảng 120-130 triệu USD và khối lượng ước tính 35.000 tấn. Điều này khiến giá sầu riêng trong nước lao dốc, chỉ còn bằng một phần tư so với giá xuất khẩu, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến người nông dân và doanh nghiệp.

Nguyên nhân của sự sụt giảm không nằm ngoài những vấn đề đã được Bộ Nông nghiệp và Môi trường cảnh báo trước đó: thiếu cơ sở pháp lý rõ ràng, quy trình kiểm dịch lỏng lẻo, và công tác quản lý chất lượng, an toàn thực phẩm chưa đáp ứng yêu cầu khắt khe của Trung Quốc. Đặc biệt, việc cấp mã số vùng trồng, phê duyệt cơ sở đóng gói và hệ thống phòng kiểm nghiệm vẫn chậm trễ, khiến nhiều lô hàng bị trả về hoặc ách tắc tại cửa khẩu. Thêm vào đó, Trung Quốc lần đầu tiên đưa phụ gia vào nghị định thư kiểm dịch, siết chặt kiểm tra 100% lô hàng để phát hiện các chất cấm như cadmium và vàng O, làm gia tăng chi phí và thời gian thông quan.

Bối cảnh cạnh tranh cũng ngày càng gay gắt khi các quốc gia khác gia nhập thị trường Trung Quốc. Lào là một ví dụ điển hình, chính quyền tỉnh Attapeu mở rộng diện tích trồng sầu riêng lên hàng trăm héc-ta, hướng đến xuất khẩu chính ngạch. Sự tham gia của Lào, cùng với Indonesia, Campuchia và Malaysia – nơi đã khẳng định vị thế với giống Musang King – đang tạo áp lực lớn lên sầu riêng Việt Nam. Trong khi đó, Thái Lan, dù mất thị phần do bê bối chất vàng O, vẫn là đối thủ đáng gờm nhờ năng lực sản xuất và logistics vượt trội. Sự đa dạng hóa nguồn cung từ các nước này buộc Việt Nam phải nâng cao chất lượng và chuẩn hóa sản xuất nếu muốn duy trì vị thế.

Giải pháp chính sách mạnh mẽ

Hôm nay (8/5), Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy đã chủ trì cuộc họp để đánh giá thực trạng xuất khẩu sầu riêng trong bối cảnh thị trường Trung Quốc – thị trường tiêu thụ chủ lực – đang có dấu hiệu sụt giảm nghiêm trọng trong 4 tháng đầu năm 2025. Tham gia cuộc họp có Thứ trưởng Hoàng Trung cùng lãnh đạo các đơn vị chuyên môn, nhằm tìm kiếm giải pháp đồng bộ để tháo gỡ khó khăn trước mắt và xây dựng nền tảng phát triển bền vững cho ngành hàng này. Sầu riêng, từng được xem là "trái cây vua" trong xuất khẩu nông sản Việt Nam, đang đối mặt với thách thức lớn, đòi hỏi hành động quyết liệt để bảo vệ vị thế trên bản đồ thế giới.

Theo quan điểm của Bộ trưởng Đỗ Đức Duy, về ngắn hạn, Bộ sẽ phối hợp với Cục Hải quan Trung Quốc để giải quyết các vướng mắc kỹ thuật, đẩy nhanh tiến độ cấp mã số vùng trồng, phê duyệt cơ sở đóng gói, và hoàn thiện các phòng thí nghiệm phục vụ xuất khẩu. Quy trình kiểm dịch thực vật cho sầu riêng sẽ được ban hành khẩn cấp, làm cơ sở đánh giá lại năng lực xuất khẩu trong năm 2025 và điều chỉnh kế hoạch phù hợp. Đây là bước đi cần thiết để khôi phục niềm tin từ phía đối tác Trung Quốc.

Về dài hạn, trọng tâm được đặt vào hoàn thiện khung pháp lý quản lý xuất khẩu nông sản, với quy định cụ thể về mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, và tiêu chuẩn kiểm nghiệm. Bộ cũng nhấn mạnh tái cơ cấu ngành sầu riêng theo hướng bền vững, khuyến khích phát triển các sản phẩm chế biến sâu như sầu riêng đông lạnh – sản phẩm có giá trị gia tăng cao và giảm phụ thuộc vào thị trường tươi. Việc xây dựng hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật từ sản xuất đến xuất khẩu được xem là yêu cầu cấp thiết để cạnh tranh bền vững.

Để hiện thực hóa các giải pháp, Bộ trưởng đề nghị ban hành thông tư hướng dẫn quy trình cấp mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói, thiết lập chương trình kiểm soát chất lượng, an toàn thực phẩm cho sầu riêng xuất khẩu. Đồng thời, một hội nghị chuyên đề với doanh nghiệp và địa phương trọng điểm như Tiền Giang, Đắk Lắk, và Cần Thơ sẽ được tổ chức để thống nhất phương án hành động. Ngoài ra, Bộ chuẩn bị hồ sơ và chương trình để báo cáo lãnh đạo Đảng, Nhà nước, và Chính phủ trước chuyến công tác sang Trung Quốc, nhằm thúc đẩy hợp tác toàn diện trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường.

Bộ trưởng nhấn mạnh rằng việc giữ vững thị trường sầu riêng không thể dựa vào tăng trưởng nóng mà cần nền tảng pháp lý vững chắc, tiêu chuẩn kỹ thuật đồng bộ, và hệ thống quản lý minh bạch. Các cơ quan chuyên môn được yêu cầu nỗ lực hơn, đồng hành cùng doanh nghiệp và địa phương để bảo vệ thị trường, nâng cao giá trị, và xây dựng thương hiệu sầu riêng Việt Nam trên trường quốc tế. Đây không chỉ là cuộc chiến giữ thị trường mà còn là hành trình khẳng định chất lượng và uy tín của nông sản Việt.

Đỗ Hương