Chương trình MTQG vùng dân tộc thiểu số: 19 tỉnh phía bắc giải ngân gần 5.700 tỷ đồng

Ngày 26/6, tại Tuyên Quang, Ủy ban Dân tộc phối hợp với Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, UBND tỉnh Tuyên Quang tổ chức Hội nghị Sơ kết 3 năm thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2023; nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm giai đoạn 2023-2025.

Phát biểu tại Hội nghị, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Hầu A Lềnh cho biết trong thời gian qua, các cơ quan Trung ương và địa phương hết sức nỗ lực, tích cực triển khai các chương trình mục tiêu quốc gia nói chung, Chương trình MTQG phát triển kinh tế- xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi nói riêng.

Tuy nhiên, qua đánh giá tại các hội nghị của Quốc hội và Chính phủ cho thấy, kết quả thực hiện Chương trình còn chậm so với yêu cầu, chưa đạt như kỳ vọng đề ra.

"Chương trình có 10 dự án, các đối tượng, địa bàn, đã được phân định theo các Quyết định và các văn bản hướng dẫn kèm theo cơ bản tương đối rõ ràng. Nhưng một vấn đề được đặt ra là tại sao nguồn vốn của Trung ương lại mắc kẹt như thế? Do thủ tục hành chính, do công tác phối hợp hay là do chúng ta xác định địa bàn đối tượng nội dung các dự án có những vấn đề gì cần phải điều chỉnh hay không?", Bộ trưởng Hầu A Lềnh nhấn mạnh.

Bà Đinh Thị Phương Lan, Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội cho biết đây là chương trình rất đặc thù, tổng hợp nhiều ngành, cơ quan, lĩnh vực cùng thực hiện. Mặt khác, thời gian vừa qua là giai đoạn đầu tiên triển khai nên phải ban hành nhiều văn bản quản lý, hướng dẫn mới.

Tuy nhiên, đến nay, nhiều vướng mắc, bất cập đã được Chính phủ kịp thời nắm và quyết liệt chỉ đạo các cơ quan chức năng tháo gỡ; việc triển khai các dự án, tiểu dự án đã thu được kết quả bước đầu.

Một số chỉ tiêu ước đến 31/12/2023 hoàn thành

Theo ông Hà Việt Quân, Chánh Văn phòng Điều phối Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, đến nay cấp Trung ương đã cơ bản hoàn thành nhiệm vụ xây dựng, ban hành văn bản quy định, hướng dẫn thực hiện về Chương trình MTQG vùng đồng bào DTTS và miền núi.

Kết quả thực hiện giải ngân Chương trình MTQG DTTS và miền núi nguồn vốn được giao giai đoạn 2021-2023 đến thời điểm 31/5/2023 của 19 tỉnh khu vực miền núi phía bắc là gần 5.700 tỷ đồng, đạt 21,46% kế hoạch.

Mặc dù Chương trình mới được đưa vào tổ chức tại thực tiễn địa phương từ nửa cuối năm 2022 nhưng bằng sự nỗ lực và tính chủ động của nhiều địa phương trong tổ chức triển khai thực hiện và lồng ghép nguồn lực từ các chương trình, dự án khác trên địa bàn tỉnh, một số chỉ tiêu ước đến 31/12/2023 hoàn thành, vượt mục tiêu kế hoạch được giao. Cụ thể là: Tỉ lệ giảm nghèo vùng đồng bào dân tộc thiểu số của 19 tỉnh khu vực phía bắc bình quân đạt 3,61% (đạt so với mức trên 3% mục tiêu kế hoạch giao); 99,2% xã có đường ô tô đến trung tâm xã; 90,1% trường, lớp học được xây dựng kiên cố; 92,3% trạm y tế được xây dựng kiên cố...

Bên cạnh những kết quả đạt được, sau 3 năm triển khai thực hiện, chương trình vẫn còn nhiều khó khăn vướng mắc. Bởi mặc dù chương trình có quyết định triển khai từ năm 2021, nhưng do ảnh hưởng của dịch COVID-19 nên đến giữa năm 2022, kế hoạch vốn ngân sách Trung ương mới được giao thực hiện khiến việc phân bổ vốn tại các địa phương chậm, ảnh hưởng đến công tác thực hiện và giải ngân năm 2022, nhất là đối với các dự án quy mô lớn.

Song song với đó, việc xây dựng kế hoạch thực hiện chương trình của một số địa phương, đơn vị nhất là một số UBND cấp huyện, cấp xã thời gian đầu ban hành còn chung chung, chưa sát với yêu cầu phát triển của địa phương hoặc do nhiệm vụ và giải pháp chưa gắn với thực tiễn nên phải điều chỉnh, bổ sung.

Nhu cầu nguồn lực để thực hiện 3 chương trình MTQG tại địa phương là rất lớn (nhất là vốn đầu tư phát triển), tuy nhiên trên thực tiễn, việc lồng ghép các nguồn vốn thực hiện bị hạn chế do các quy định về địa bàn thực hiện, nhiều địa phương gặp khó trong xác định sự trùng lặp về địa bàn được hiểu là trong phạm vi nào (xã, thôn, bản hay đối tượng thực hiện cụ thể), do đó gặp khó khăn trong việc lập, xây dựng kế hoạch.

Đặc biệt, chương trình này có nội dung rộng, quy mô lớn, liên quan đến nhiều lĩnh vực thuộc thẩm quyền trách nhiệm quản lý của nhiều ngành nên khó tránh khỏi những vấn đề phát sinh về quy định, nội dung hướng dẫn trong quá trình hoàn thiện cơ chế chính sách. 

Từ thực tiễn địa phương, ông Đầu Thanh Tùng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa cho biết Chương trình đã góp phần thu hẹp dần khoảng cách về mức sống, thu nhập bình quân của vùng so với bình quân chung của tỉnh; giảm dần số xã, thôn đặc biệt khó khăn. 

Tại Thanh Hóa, tỉ lệ hộ nghèo khu vực miền núi giảm từ 19,9% xuống còn 15,19% theo chuẩn nghèo giai đoạn 2022-2025 (giảm 4,81%), tỉ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số năm 2022 giảm từ 27,23% xuống còn 19,86% (giảm 7,37%); thu nhập bình quân đầu người khu vực miền núi năm 2022 đạt 38,12 triệu đồng, thu nhập bình quân của người dân tộc thiểu số và miền núi năm 2022 đạt 34,6 triệu đồng.

Tuy nhiên, việc triển khai thực hiện chương trình trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa thời gian qua có một số khó khăn, vướng mắc. Tính đến ngày 13/6/2023, Thanh Hóa mới giải ngân được 68,844 triệu đồng, bằng 8,62% kế hoạch. 

Theo quy định tại Quyết định số 39/2021/QĐ-TTg ngày 31/12/2021 của Thủ tướng Chính phủ, đối với tỉnh Thanh Hóa, tỉ lệ vốn đối ứng ngân sách địa phương hằng năm thực hiện Chương trình  tối thiểu bằng 10% tổng vốn ngân sách Trung ương hỗ trợ. Tuy nhiên, do Chương trình được phê duyệt và quy định tỉ lệ vốn đối ứng sau thời điểm quyết định kế hoạch vốn trung hạn ngân sách địa phương giai đoạn 2021 - 2025 nên việc bố trí vốn đối ứng thực hiện theo tỉ lệ quy định là rất khó khăn. 

Còn theo ông Nguyễn Thế Giang, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Tuyên Quang, Chương trình  có ý nghĩa rất quan trọng, tác động sâu rộng đến hầu hết các xã, thôn, bản và số đông người dân trong tỉnh. Tuy vậy, một số nội dung chính sách hỗ trợ trực tiếp cho người dân nhưng các địa phương được giao nguồn vốn đầu tư phát triển, do vậy sẽ không có khả năng thực hiện nếu không có sự điều chính các quy định, hướng dẫn của Trung ương.

Tại Hội nghị, các ý kiến đề nghị Uỷ ban Dân tộc, các bộ ngành sớm ban hành tiêu chí xác định thôn có dân tộc khó khăn đặc thù sinh sống thành cộng đồng để được đầu tư cơ sở hạ tầng làm cơ sở cho địa phương triển khai thực hiện; ban hành quy định, hướng dẫn cơ chế thực hiện hỗ trợ phát triển sản xuất đối với nhóm dân tộc còn nhiều khó khăn; tập trung việc rà soát, sửa đổi bổ sung, hoàn thiện các quy định còn bất cập trong triển khai thực hiện Chương trình làm cơ sở cho việc đề xuất, triển khai thực hiện theo hướng phân quyền chủ động cho cở sở thực hiện; quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND các cấp (tỉnh, huyện, xã) trong việc phân bổ kế hoạch vốn đầu tư công của Chương trình...

Lắng nghe các ý kiến, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Hầu A Lềnh đề nghị Ban Dân tộc các tỉnh cần nghiên cứu kỹ các văn bản để tham mưu cho UBND tỉnh có chỉ đạo, hướng dẫn cấp cơ sở thực hiện đúng tiến độ và phát huy hiệu quả chương trình.

Các sở, ngành, địa phương tăng cường công tác phối hợp, chia sẻ thông tin, kinh nghiệm trong quá trình triển khai thực hiện; chấp hành nghiêm chế độ báo cáo tiến độ cụ thể, chi tiết để kịp thời tháo gỡ, chỉ đạo.

Ủy ban Dân tộc sẽ tổng hợp các khó khăn, vướng mắc cụ thể để làm việc với các cơ quan liên quan để cùng nhau tháo gỡ, hướng dẫn cho các địa phương triển khai thực hiện đạt hiệu quả.

Bộ trưởng Hầu A Lềnh cũng cho biết trong thời gian tới, Ủy ban Dân tộc sẽ tiếp tục tổ chức sơ kết Chương trình ở khu vực Tây Nam Bộ và miền Trung - Tây Nguyên. Đây là cơ sở quan trọng để tổng hợp các đề xuất kiến nghị lên Hội nghị Sơ kết 3 năm thực hiện các Chương trình MTQG dự kiến được tổ chức vào tháng 7 tới.

Hoàng Giang