Chuyên gia Tổ chức Oxfam khuyến nghị cụ thể hóa hướng dẫn hỗ trợ lao động tự do

Phó Giám đốc Quốc gia Tổ chức Oxfam Phạm Quang Tú

Phó Giám đốc quốc gia Tổ chức Oxfam Phạm Quang Tú trao đổi thông tin và đề xuất giải pháp thực hiện hiệu quả hơn chính sách hỗ trợ người lao động tự do gặp khó khăn do đại dịch COVID-19.

Theo ông Phạm Quang Tú, chính sách hỗ trợ người sử dụng lao động, người lao động gặp khó khăn do đại dịch COVID-19 là chính sách rất nhân văn và  kịp thời của Chính phủ. Chính sách này đã có một số điều chỉnh, tiếp thu các bài học kinh nghiệm từ việc thực hiện Nghị Quyết 42/42/NQ-CP ngày 9/4/2020 (gói 62.000 tỷ đồng hỗ trợ doanh nghiệp và người dân thực hiện trong năm 2020).

Cụ thể, Chính phủ đã mở rộng thêm các nhóm đối tượng chính hưởng lợi và quy định 12 nhóm chính sách, hỗ trợ doanh nghiệp, hộ kinh doanh, trẻ em và người đang điều trị COVID-19, người đang cách ly y tế, phụ nữ có thai, người lao động chính thức và người lao động phi chính thức.

Quyết định 23/2021/QĐ-TTg cũng đã đưa ra những hướng dẫn thực hiện cụ thể và thời gian thực hiện rõ ràng, nhanh chóng đối với 11 nhóm chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, hộ kinh doanh, người lao động chính thức, phụ nữ có thai, trẻ em và người đang điều trị COVID-19, người đang cách ly y tế. “Chúng tôi tin rằng, những hướng dẫn cụ thể này sẽ giúp cho gói hỗ trợ lần này được thực hiện nhanh hơn và hiệu quả hơn”, ông Phạm Quang Tú bày tỏ.   

Theo Tổng cục Thống kê, số lao động có việc làm phi chính thức trong năm 2020 là 20,3 triệu người trong tổng số 48,8 triệu lao động trong độ tuổi lao động. Ông Phạm Quang Tú bày tỏ băn khoăn về việc Quyết định 23/2021/QĐ-TTg chưa có hướng dẫn thực hiện chính sách hỗ trợ người lao động phi chính thức (người lao động tự do).

Ông Phạm Quang Tú đánh giá Nghị quyết 68/NQ-CP quy định các tỉnh, thành phố căn cứ tình hình thực tế địa phương để ban hành chính sách hỗ trợ người lao động tự do. Đây là điểm tích cực, tạo sự chủ động của chính quyền địa phương. Tuy nhiên, nếu không quy định rõ trách nhiệm thực thi sẽ dẫn đến sự đùn đẩy trách nhiệm giữa các địa phương đối với nhóm lao động tự do di cư và mức độ thực hiện sẽ rất khác nhau giữa các tỉnh, tạo ra sự bất bình đẳng trong tiếp cận chính sách hỗ trợ.

Ông Phạm Quang Tú phân tích thêm, một trong những nguyên nhân dẫn việc triển khai gói hỗ trợ 62.000 tỷ đồng năm 2020 chưa hiệu quả là do thiếu quy định rõ ràng về trách nhiệm thực thi của các bộ, ngành và các địa phương, đặc biệt là trách nhiệm người đứng đầu các cơ quan này. Quyết định 15/2020/QĐ-TTg quy định UBND cấp tỉnh tự quyết định bổ sung các nhóm công việc ngoài 6 nhóm công việc được liệt kê, thiếu quy định rõ ràng về trách nhiệm thực thi của các tỉnh. Từ đó dẫn đến việc thực thi ở các tỉnh, thành  phố rất khác nhau nên đã tạo ra sự bất bình đẳng trong tiếp cận chính sách hỗ trợ.

Trong 63 tỉnh, thành phố, chỉ có TPHCM đã chủ động hỗ trợ người lao động thuộc các nhóm công việc khác ngoài 6 nhóm công việc được liệt kê trong Quyết định 15/2020/QĐ-TTg, gồm hỗ trợ nhóm giáo viên và nhân viên làm việc trong cơ sở mầm non ngoài công lập.

Nguyên nhân thứ hai là do chính quyền địa phương chưa khảo sát đầy đủ, bỏ sót nhiều người lao động tự do đang gặp khó khăn. Các kênh thông tin về chính sách hỗ trợ đến đối tượng là lao động tự do vẫn còn chưa phù hợp và hiệu quả khiến cho tỉ lệ lao động tự do biết về gói hỗ trợ này còn rất hạn chế. 

Năm 2020, Oxfam đã thu thập ý kiến phản hồi của người dân về việc triển khai gói hỗ trợ 62.000 tỷ đồng. Kết quả cho thấy, tỷ lệ người lao động tự do nhận được hỗ trợ rất thấp do một số nguyên nhân: Không có tên trong danh sách hỗ trợ của UBND xã/phường; không biết mình có tên trong danh sách hay không; không biết các thủ tục cần làm để được nhận hỗ trợ; không đủ điều kiện về yêu cầu chứng minh cư trú hợp pháp và không có cơ quan, tổ chức xác nhận tình trạng mất việc làm của họ theo quy định cũng như việc xác định thu nhập của họ dưới mức nghèo để được nhận hỗ trợ.

Đề xuất xây dựng báo cáo trực tuyến về hỗ trợ lao động tự do

Từ những phân tích và kết quả đánh giá trên, ông Phạm Quang Tú cho rằng, cần có quy định cụ thể về trách nhiệm thực thi chính sách của chính quyền địa phương cũng như đơn giản hóa tối đa quy trình, thủ tục thực hiện đối với nhóm lao động tự do.

Ông Phạm Quang Tú khuyến nghị cần lấy kết quả thực hiện hỗ trợ người lao động tự do trở thành một trong các tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương trong ứng phó với tác động của COVID-19.

Để đơn giản hóa quy trình, thủ tục và quy định thời gian thực hiện kịp thời, hỗ trợ lao động tự do hiệu quả, ông Phạm Quang Tú đề xuất việc rà soát nhóm người lao động tự do cần thực hiện theo nhiều kênh khác nhau, bao gồm: Tổ dân phố rà soát rồi lập danh sách lao động tự do trong địa bàn quản lý, hoạt động của mình. Chủ các cơ sở kinh doanh nhỏ lẻ lập danh sách người lao động không có hợp đồng lao động chính thức. Người lao động tự do thực hiện đăng ký hỗ trợ trực tiếp tại tổ dân phố hoặc thông qua websites của quận/huyện, tỉnh, thành phố.

Các danh sách nêu trên được gửi trực tiếp đến UBND phường, xã. Qua đó, UBND phường, xã thành lập nhóm công tác gồm đại diện UBND, Mặt trận Tổ quốc và các tổ trưởng tổ dân phố để rà soát và thông qua danh sách người được hỗ trợ. Việc lập tổ công tác sẽ góp phần không bỏ sót đối tượng thụ hưởng hay nhầm lẫn, cố tình làm sai, trục lợi của một vài cá nhân, tổ chức.

Bên cạnh đó, Oxfam cũng đề xuất xây dựng báo cáo trực tuyến với các thông tin liên tục cập nhật về người lao động tự do đăng ký và nhận hỗ trợ theo các kênh như trên. Trong đó có các thông tin cơ bản về người lao động tự do bao gồm: Họ tên, số CCCD hay CMTND, nơi đăng ký thường trú, nơi đăng ký tạm trú, công việc, thời gian bị ảnh hưởng, mức thu nhập hiện tại…

Như vậy sẽ tránh được việc trùng lặp khi lập danh sách hỗ trợ đối với người lao động di cư ở các địa bàn, tỉnh khác nhau. Đồng thời giúp bỏ yêu cầu người dân chứng minh cư trú hợp pháp hay yêu cầu lấy xác nhận ở nơi thường trú hoặc tạm trú khi đăng ký nhận hỗ trợ.  

“Việc xây dựng cơ sở dữ liệu và báo cáo này sẽ giúp Chỉnh phủ triển khai minh bạch, nhanh chóng, hiệu quả các chính sách hỗ trợ đột xuất sau này. Đây cũng là yêu cầu tất yếu và là tiền đề của xây dựng cơ sở dữ liệu số toàn dân và thực thi Chính phủ điện tử hiệu quả, minh bạch, giúp loại bỏ các thủ tục hành chính truyền thống tốn kém và không hiệu quả”, ông Phạm Quang Tú đánh giá.

Thu Cúc