Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm: Đảm bảo an toàn tài chính trong hoạt động xuất khẩu

Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu (BHTDXK) hiện đang khá phổ biến trên thế giới nhưng vẫn là hình thức mới mẻ ở Việt Nam . Bộ Tài chính vừa phối hợp với một số bộ, ngành chức năng hoàn thiện và trình Chính phủ Đề án thí điểm Bảo hiểm tín dụng XK. Phóng viên Báo Hải quan đã phỏng vấn Thạc sỹ Trịnh Thanh Hoan, Cục trưởng Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm (Bộ Tài chính).

P.V: Ông có thể cho biết tại sao nhu cầuvề bảo hiểm tín dụng XK còn chậm phát triển ở nước ta, có phải vì các công ty bảo hiểm và ngân hàng ngại tham gia thị trường này hay lý do chủ quan từ các DN?

Ths. TRỊNH THANH HOAN: Một số nguyên nhân dẫn đến việc triển khai BHTDXK tại Việt Nam còn hạn chế như: Về phía Nhà nước, theo kinh nghiệm của các nước, để phát triển BHTDXK thì Nhà nước cần phải có chính sách hỗ trợ trong giai đoạn đầu cũng như trong quá trình triển khai thực hiện. Tuy nhiên, ở nước ta, thời gian qua chưa có chính sách hỗ trợ của Nhà nước trong việc khuyến khích phát triển BHTDXK.

Về phía thương nhân XK, do có thói quen sử dụng các hình thức thanh toán ít rủi ro (như ứng trước tiền hàng, điện chuyển tiền hay mở thư tín dụng), thực hiện trích lập dự phòng rủi ro hoặc có bảo lãnh của Chính phủ đối với XK một số mặt hàng nông sản quan trọng (như XK gạo giữa 2 Chính phủ) nên các thương nhân XK không có nhu cầu tham gia BHTDXK. Hơn nữa, nhận thức của các thương nhân XK về vai trò của BHTDXK là còn hạn chế, đặc biệt là đối với các thương nhân XK lớn có nhiều bạn hàng lớn, có hệ số tín nhiệm tốt và đã có quan hệ trong nhiều năm. Họ cho rằng rủi ro người mua không thanh toán hay phá sản là rất thấp.Đồng thời, họ quan niệm mua BHTDXK sẽ làm tăng chi phí, dẫn đến tăng giá thành hàng hóa XK, giảm khả năng cạnh tranh, nên chưa hình thành thói quen và nhu cầu đối với loại hình bảo hiểm này. Ngoài ra, phương thức giao dịch truyền thống của một số mặt hàng XK có kim ngạch lớn không tạo ra nhu cầu phải tham gia BHTDXK. Chẳng hạn như hàng nông sản chế biến (đặc biệt là gạo) chủ yếu giao dịch giữa các Chính phủ, nên rủi ro thương mại không có. Một số mặt hàng khác như cao su, cà phê,.. thì giao dịch trực tiếp hoặc XK theo đường tiểu ngạch.Đối với nhóm ngành hàng da giầy hoặc may mặc, Việt Nam gia công theo đơn đặt hàng nên chỉ nhận phần chi phí gia công, không phát sinh nhiều rủi ro trong thanh toán quốc tế.

Đối với các doanh nghiệp bảo hiểm (DNBH), BHTDXK khác với bảo hiểm thương mại truyền thống là bồi th­ường cho những thiệt hại từ rủi ro kinh doanh (như­ hối đoái, mất khả năng thanh toán) và rủi ro chính trị, không phải những rủi ro mang tính bất ngờ, không lường trước được như thiên tai, tai nạn... Như vậy, trong khi bảo hiểm thương mại phụ thuộc rất lớn vào công tác quản trị rủi ro tốt thì BHTDXK lại phụ thuộc rất lớn vào bên thứ ba, nên các DNBH không dám mạo hiểm triển khai sản phẩm này. Ngoài ra, để đáp ứng các điều kiện, DNBH phải đầu tư rất nhiều, trong khi chưa chắc chắn về hiệu quả kinh doanh sản phẩm này… Còn một lý do nữa là BHTDXK liên quan chặt chẽ với ngân hàng.Trong khi đó, các ngân hàng cũng chưa yêu cầu tổ chức sản xuất, XK phải có hợp đồng BHTDXK như một khoản bảo đảm tiền vay. Sự phối hợp, gắn kết giữa ngân hàng và DNBH trong BHTDXK chưa được quan tâm.

P.V: Gọi là hình thức mới nhưng không hẳn là chưa được triển khai tại Việt Nam . Ông có thể cho biết việc bảo hiểm hàng hóa XK ở Việt Nam đang được thực hiện như thế nào?

Ths. TRỊNH THANH HOAN: Liên quan đến hoạt động XK, hiện có 3 loại hình bảo hiểm cơ bản là BHTDXK (bảo hiểm cho nhà XK gặp rủi ro khi nhà NK hoặc ngân hàng NK không thanh toán giá trị một (hoặc nhiều) lô hàng xuất đi), Bảo hiểm hàng hóa XK (bảo hiểm cho rủi ro mất mát, hỏng hóc đối với hàng hóa XK trên đường vận chuyển) và Bảo hiểm trách nhiệm sản phẩm (bảo hiểm cho trường hợp phát sinh trách nhiệm đối với người tiêu dùng nếu người tiêu dùng có vấn đề về sức khỏe do sử dụng sản phẩm của mình). Trong đó, BHTDXK liên quan trực tiếp đến tiền vốn của nhà XK và bảo hiểm trách nhiệm sản phẩm gần như chưa được các thương nhân XK sử dụng, còn bảo hiểm hàng hóa XK- theo thông lệ quốc tế, mới được một số thương nhân XK tham gia nếu họ xuất hàng với giá CIF. Tuy nhiên, thông thường họ cũng xuất với giá FOB nên không quan tâm đến việc bảo hiểm, để nhà NK tham gia bảo hiểm tại DNBH của nước họ.

P.V: Xin ông nói rõ hơn về tín dụng XK và mục đích của loại hình bảo hiểm này là gì?

Ths. TRỊNH THANH HOAN: Trong hoạt động thương mại nói chung và trong hoạt động XK hàng hóa nói riêng, tín dụng chính là cầu nối giữa sản xuất, phân phối và tiêu dùng. Để góp phần thúc đẩy lưu thông hàng hóa, trước cách mạng công nghiệp, người XK (người bán) thường trực tiếp cấp tín dụng (tín dụng thương mại) cho người NK (người mua) theo hình thức bán hàng trả chậm. Tuy nhiên, với sự phát triển mạnh mẽ của hoạt động XNK, người bán không thể nắm bắt rõ thông tin về người mua ở quốc gia khác, từ đó có thể phát sinh rủi ro không thu hồi được tiền hay hàng hóa đã XK.

Để bảo hiểm cho rủi ro trong hoạt động XK nêu trên, BHTDXK đã hình thành nhằm bồi thường cho nhà XK khi nhà NK (hoặc ngân hàng của nhà NK) không thanh toán khoản nợ cho nhà XK (hoặc ngân hàng của nhà XK) do các rủi ro thương mại hoặc rủi ro chính trị trong giao dịch thương mại quốc tế. Bảo hiểm tín dụng XK là dạng sản phẩm bảo hiểm đặc biệt vì cung cấp bảo hiểm cho các rủi ro không thể bảo hiểm được trong bảo hiểm thương mại thông thường đó là: rủi ro thương mại (mất khả năng thanh toán, phá sản, đối tác thiếu trung thực,…) và rủi ro chính trị (chiến tranh, chính sách quốc gia,…). Như vậy, mục tiêu của BHTDXK là đảm bảo sự an toàn tài chính trong hoạt động XK và qua đó góp phần thúc đẩy hoạt động XK.

P.V:Hướng thí điểm BHTDXK của Bộ Tài chính như thế nào và các DNBH được hỗ trợ gì trong giai đoạn đầu, thưa ông?

Ths. TRỊNH THANH HOAN: Bộ Tài chính đang trình Chính phủ lựa chọn một số DNBH phi nhân thọ đủ điều kiện triển khai BHTDXK. Bộ dự kiến sẽ hỗ trợ các DNBH tham gia triển khai thí điểm BHTDXK bằng cách hỗ trợ chi phí cho giai đoạn đầu và trong quá trình triển khai BHTDXK, ví dụ như: Hỗ trợ chi phí cho giai đoạn đầu khi DNBH thuê tổ chức tư vấn nước ngoài đánh giá khả năng triển khai tại DN, hỗ trợ thiết kế và phát triển sản phẩm bảo hiểm, chuyển giao công nghệ và cơ sở dữ liệu, đào tạo cán bộ..; Hỗ trợ DNBH trong quá trình triển khai thí điểm: nếu lỗ trong một tỷ lệ nhất định sẽ được Nhà nước hỗ trợ.

P.V: Những khó khăn khi triển khai mô hình này là gì, thưa ông?

Ths. TRỊNH THANH HOAN: Do đây là sản phẩm bảo hiểm tự nguyện nên không thể bắt buộc các thương nhân XK tham gia BHTDXK, đồng thời cũng không thể bắt buộc các DNBH phải bán BHTDXK. Ngoài ra, qua quá trình nghiên cứu, tìm hiểu và đánh giá khả năng triển khai Đề án, Bộ Tài chính nhận thấy còn có một số khó khăn có thể gặp phải như: Đối với bên mua bảo hiểm: Khó chấp nhận ngay sản phẩm này, bởi vì từ trước đến nay họ chưa có thói quen mua BHTDXK do thường sử dụng các hình thức phòng ngừa rủi ro khác trong thanh toán quốc tế như thư tín dụng, ứng trước tiền.... Đồng thời, do chưa nhận thức được lợi ích của việc tham gia BHTDXK; hoặc chủ quan đánh giá độ tin cậy của bạn hàng nên thương nhân XK có tâm lý không muốn tham gia BHTDXK. Mặt khác, mới chỉ điều tra được 200 DN trên tổng số 35.000 thương nhân XK nên chưa phản ánh đầy đủ được nhu cầu tham gia BHTDXK của các thương nhân XK. Đối với DNBH, có thể muốn hoặc không muốn tham gia Đề án mặc dù đủ điều kiện, do phụ thuộc vào chiến lược kinh doanh cũng như tính toán hiệu quả kinh doanh của từng DN.

P.V: Xin cảm ơn ông!

Minh Anh