Đẩy mạnh chuyển đổi số, tăng cường trách nhiệm của Sở Tư pháp trong hoạt động công chứng

Theo đó, dự thảo Luật Công chứng (sửa đổi) gồm 10 chương, 78 Điều, được xây dựng trên cơ sở giữ nguyên 09 điều, sửa đổi 61 điều, giảm bớt 12 điều và bổ sung 09 điều mới trong tổng số 81 điều của Luật Công chứng năm 2014.

Thảo luận tại Tổ, các đại biểu Quốc hội tán thành việc sửa đổi toàn diện Luật Công chứng năm 2014, nhằm thể chế hóa kịp thời chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước về hoạt động công chứng; hoàn thiện các quy định của pháp luật về công chứng, khắc phục các hạn chế, vướng mắc, chưa phù hợp với thực tiễn đã được nêu trong Tờ trình của Chính phủ; bảo đảm thống nhất, đồng bộ với các luật mới được sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới có liên quan đến hoạt động công chứng; tạo điều kiện để phát triển hoạt động công chứng theo định hướng xã hội hóa, ổn định, bền vững, phù hợp với thông lệ quốc tế.

Công chứng điện tử: Phù hợp xu thế thời đại

Nhất trí với nhiều nhiều nội dung được đề xuất sửa đổi, đại biểu Nguyễn Thị Kim Anh (Đoàn Bắc Ninh) cho rằng, dự thảo Luật quy định về công chứng điện tử là phù hợp với xu thế chuyển đổi số hiện nay. Tuy nhiên, quy định tại dự thảo Luật còn khá chung chung. Vì vậy, đại biểu đề nghị, cần nghiên cứu, cụ thể hóa các quy định về công chứng điện tử; về quy trình, thủ tục, hồ sơ, người yêu cầu công chứng, và những người có liên quan,… trong việc thực hiện công chứng điện tử. Từ đó, làm cơ sở để Chính phủ hướng dẫn chi tiết, đảm bảo phù hợp với Luật Giao dịch điện tử vừa được Quốc hội thông qua.

Cùng quan điểm, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Đoàn Lạng Sơn) nhận định, quy định như tại dự thảo Luật nhằm đáp ứng yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 trong hoạt động công chứng, góp phần thúc đẩy chuyển đổi số trong các giao dịch dân sự, kinh tế; bảo đảm đồng bộ với các quy định mới của Luật Giao dịch điện tử năm 2023.

Tuy nhiên, theo đại biểu trong điều kiện hiện nay, công nghệ chưa thể bảo đảm thay thế hoàn toàn vai trò của con người nên việc thực hiện công chứng điện tử cần tiến hành thận trọng, có bước đi hợp lý. Trước mắt, dự thảo Luật cần quy định rõ phạm vi áp dụng ở phạm vi hẹp với một số giao dịch đơn giản, không áp dụng đối với các giao dịch về bất động sản, thừa kế... như kinh nghiệm nhiều nước theo mô hình công chứng nội dung hiện nay.

Nêu quan điểm về nội dung này, đại biểu Trần Thị Vân (Đoàn Bắc Ninh) cho rằng, việc dự thảo Luật Công chứng (sửa đổi) lần này bổ sung các quy định về công chứng điện tử là hết sức cần thiết nhằm xây dựng hành lang pháp lý cho việc thực hiện và công nhận công chứng điện tử. Qua lấy ý kiến các Phòng công chứng đều đề nghị, đây là sự thay đổi phương thức thực hiện không thay đổi bản chất và đặc điểm công chứng…

Tuy nhiên, đại biểu cho rằng các nội dung tại dự thảo Luật mới chỉ dừng lại ở việc chỉnh lý và quy định một số nội dung cốt lõi nhất, các nguyên tắc vẫn còn rất chung chung và việc giao Chính phủ quy định chi tiết về các vấn đề liên quan như lộ trình thực hiện, cơ sở dữ liệu về công chứng, yếu tố kỹ thuật, công nghệ thông tin… phải đảm bảo tính xác thực, hợp pháp của hợp đồng, giao dịch.

"Đề nghị cần nghiên cứu, thực hiện thí điểm đối với một số giao dịch đơn giản như giấy uỷ quyền, hồ sơ đăng ký doanh nghiệp… và có quy định rõ lộ trình thực hiện để đảm bảo hoàn thiện cơ sở dữ liệu và các yếu tố khác có liên quan trong 7 yếu tố cốt lõi của hợp đồng công chứng. Hiện nay, chỉ có 4/7 yếu tố có thể được các công cụ điện tử thực hiện chính xác và có thể thay thể hoàn toàn con người. Tuy nhiên, còn 3/7 yếu tố mà máy móc chưa thể đảm bảo thay thế hoàn toàn được vai trò của con người…", đại biểu Trần Thị Vân – Phó Trưởng Đoàn ĐBQH chuyên trách tỉnh Bắc Ninh nêu rõ.

Tăng trách nhiệm quản lý của Sở Tư pháp

Quan tâm tới quy định về việc thành lập Văn phòng công chứng, đại biểu Lê Thị Thanh Lam (Đoàn Hậu Giang) đề nghị, Luật sửa đổi lần này nên theo hướng không quy định việc UBND tỉnh, thành phố cho phép thành lập Văn phòng công chứng, giao Sở Tư pháp cho phép đăng ký hoạt động như đa số ý kiến của Ủy ban Pháp luật của Quốc hội.

Theo đó, Sở Tư pháp hướng dẫn các Công chứng viên dự kiến thành lập Văn phòng công chứng chuẩn bị hồ sơ và các điều kiện cần thiết khác, Sở Tư pháp cấp giấy đăng ký hoạt động, tương tự như việc thành lập các tổ chức hành nghề luật sư, đấu giá tài sản. "Việc này nhằm tăng cường trách nhiệm của Sở Tư pháp, nâng cao việc phân cấp trong quản lý nhà nước, giảm bớt thủ tục hành chính không cần thiết", đại biểu nhấn mạnh.

Đại biểu Nguyễn Văn Huy (Đoàn Thái Bình) cho biết, qua thực tế lấy ý kiến của các Văn phòng công chứng của Đoàn ĐBQH tỉnh Thái Bình, đại đa số các ý kiến đều khẳng định việc không cho phép thành lập Văn phòng công chứng do một công chứng viên làm chủ theo loại hình doanh nghiệp tư nhân đã hạn chế quyền tự do lựa chọn hình thức tổ chức hành nghề đối với công chứng viên.

Những bất cập của mô hình doanh nghiệp tư nhân do phụ thuộc vào một công chứng viên duy nhất đã được giải quyết khi Luật hiện hành và dự thảo Luật đều quy định cho phép Văn phòng công chứng được thuê công chứng viên làm việc theo hợp đồng lao động. Bên cạnh đó, dự thảo Luật đã bổ sung một số quy định nhằm nâng cao tiêu chuẩn, điều kiện bổ nhiệm công chứng viên, giới hạn độ tuổi hành nghề công chứng viên, trong khi thực tế hiện nay số lượng người đạt yêu cầu của kỳ kiểm tra kết quả tập sự hành nghề công chứng là không cao.

Để góp phần thúc đẩy mạnh mẽ chủ trương xã hội hóa hoạt động công chứng, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, những nơi có mức độ giao dịch dân sự, kinh tế còn thấp, nhu cầu sử dụng dịch vụ công chứng của người dân chưa cao, loại hình Văn phòng công chứng có quy mô nhỏ do một công chứng viên làm chủ là rất phù hợp. 

Do đó, đại biểu đề nghị bổ sung quy định về loại hình tổ chức hành nghề công chứng là doanh nghiệp tư nhân bên cạnh công ty hợp danh như quy định của Luật hiện hành theo hướng: Loại hình doanh nghiệp tư nhân và công ty hợp danh được áp dụng đối với Văn phòng công chứng thành lập ở vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, đặc biệt khó khăn; đối với các địa bàn khác chỉ áp dụng loại hình công ty hợp danh.

Ở một góc nhìn khác, đại biểu Lương Văn Hùng (Đoàn Quảng Ngãi) nêu quan điểm, về mô hình công chứng, dự thảo Luật xác định công chứng không phải là hoạt động kinh doanh đơn thuần, mà là một nghề bổ trợ tư pháp cần có đầy đủ cơ sở pháp lý cho hoạt động công chứng theo chủ trương xã hội hóa, chuyển đổi số, nâng cao chất lượng và tính bền vững của hoạt động công chứng. Khoản Điều 20 của Dự thảo Luật quy định về Văn phòng công chứng hoạt động theo mô hình công ty hợp danh. Văn phòng công chứng phải có từ hai thành viên hợp danh trở lên và không có thành viên góp vốn.

Đại biểu Lương Văn Hùng nhận thấy, quy định như trên là cơ bản phù hợp, chặt chẽ đối với những nơi có nhu cầu công chứng lớn (các thành phố, đô thị...). Tuy nhiên, đại biểu cho rằng, nên quy định mở theo hướng: Văn phòng công chứng có thể tổ chức hoạt động theo mô hình công ty hợp danh hoặc doanh nghiệp tư nhân. Đồng thời, quy định cụ thể thêm những điều kiện nhất định để được mở văn phòng công chứng là doanh nghiệp tư nhân để bảo đảm tính chặt chẽ, khả thi.

Đại biểu nhấn manh, việc duy trì mô hình tổ chức của Văn phòng công chứng với hai công chứng viên hợp danh như quy định của luật hiện hành và tiếp tục kế thừa trong dự thảo luật mới sẽ khó bảo đảm việc phát triển các tổ chức hành nghề công chứng ở một số địa bàn nhằm đáp ứng nhu cầu công chứng của người dân; đồng thời cũng không bảo đảm sự công bằng khi dự thảo Luật không quy định điều kiện về số lượng công chứng viên của Phòng công chứng, dẫn đến thực tế có trường hợp Phòng công chứng chỉ có một công chứng viên…

Lê Sơn